قصر الشوق

کتاب «قصرالشوق» اثر نجیب محفوظ
دومین بخش از سه‌گانه‌ای معروف به «سه‌گانۀ قاهره» که نجیب محفوظ به‌خاطرش جایزۀ نوبل گرفت. کتاب «قصرالشوق» رمانی است که، از خلال روایت داستان یک خانواده، مقطعی از تاریخ مصر و زندگی اجتماعی مردم و اوضاع سیاسی مصر در آن مقطع را به تصویر می‌کشد.
نجیب محفوظ در کتاب «قصرالشوق» گذار جامعۀ مصر از سنت به مدرنیسم را روایت می‌کند و نیز، در هیئت رمانی عمیقاً مِصری و مرتبط با مسائل جهان عرب و به‌ویژه مصر در دورانی که رمان در آن نوشته شده است، از مسائل بنیادینی سخن می‌گوید که هرکس در هرکجای جهان ممکن است با آن‌ها درگیر بشود.
کتاب «قصرالشوق» از شاهکارهای رمان‌نویسی جهان عرب و رمانی به‌سبک رمان‌های کلاسیک قرن نوزدهمی اروپاست؛ رمانی پُرکشش و گیرا و قصه‌محور، با جزئیاتی که فضا و آدم‌ها را ماهرانه پیش چشم مخاطب تجسم می‌بخشد. این رمان، بخش دوم از «سه‌گانۀ قاهره» است که با کتاب «بین‌القصرین» آغاز شد، با کتاب «قصرالشوق» ادامه یافت و با کتاب «سُکَّریه» به اتمام رسید. نام‌های این هر سه کتاب، نام‌های محلاتی در قاهره است.
متن اصلی کتاب «قصرالشوق» اولین بار در سال 1957 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «قصرالشوق»
نجیب محفوظ در کتاب «قصرالشوق» ادامۀ سرگذشت خانواده‌ای را روایت می‌کند که در کتاب «بین‌القصرین» نقل ماجرای آن‌ها را در متن جامعه و تاریخ مصر در دهه‌های اول قرن بیستم آغاز کرده بود. پدر این خانواده، سید احمد عبدالجواد، که در کتاب «بین‌القصرین» مردی عیاش و خوشگذران و در خانه سخت‌گیر و خشن و بیرونِ خانه و در جمعِ دوستانش خوش‌رو معرفی شده است، در کتاب «قصرالشوق» مدتی عیاشی را، به‌دلیل از دست دادن یکی از پسرانش، کنار گذاشته اگرچه باز به آن کشیده می‌شود. در کتاب «قصرالشوق» همچنین سرگذشت همسر و فرزندان بازماندۀ احمد عبدالجواد روایت می‌شود و اینکه فرزندان او هر یک به چه راهی می‌روند و یکی از آن‌ها تحول می‌یابد و به شخصیتی با افکاری متجدد بدل می‌شود.
نجیب محفوظ همچنین در کتاب «قصرالشوق» به انقلاب مصری‌ها علیه سلطۀ انگلیسی‌ها بر مصر و فرجام این انقلاب می‌پردازد و نیز تصویری از جامعۀ مصر و سبک زندگی مردم در اوایل قرن بیستم ارائه می‌دهد.
کتاب «قصرالشوق» روایتی از تقابل سنت و تجدد در مصرِ اوایل قرن بیستم است و نیز تصویری زنده از رنج زنان در جامعه‌ای که تحت قیود سنت‌های مردسالار است. تنهایی و در حاشیه بودن زنان در چنین جامعه‌ای و درگیری آن‌ها با باورهای خرافی و هراس‌شان از شوهران سخت‌گیر و مستبد و نیز مهر مادرانۀ آن‌ها به فرزندان و اندوهی که باید به‌تنهایی بار آن را به دوش بکشند از درونمایه‌های مهم کتاب «قصرالشوق» هستند.
کتاب «قصرالشوق» همچنین از عشق‌ جوانانه و روابط عاطفی و بحران‌های خانوادگی و زناشویی سخن می‌گوید و از عمیق‌ترین مسائل و کشمکش‌ها و رنج‌های انسانی در هرکجای جهان.
در بخشی از کتاب «قصرالشوق» می‌خوانید: «امینه شب‌ها در مشربیّه می‌ایستاد و از پشت روزنه‌های‌اش خیابان را می‌پایید، خیابانی که تغییر نمی‌کرد، اما خودش پیوسته در معرض تغییراتی، نه‌چندان کُند، بود. صدای شاگردقهوه‌چی بلند شد و پژواک‌اش در اتاق پیچید، و او لبخند زد و دزدانه به سید نگریست.
این خیابان را که شب‌ها بیدار می‌ماند و برای دل او قصه می‌گفت بسی دوست می‌داشت، و این دوست غافل از قلبی بود که از پشت روزنه‌ها به وی عشق می‌ورزید. وجودش پر از نمادهای آن بود. افسانه‌سرایان‌اش آواهایی زنده بودند که در ذهن وی می‌زیستند. شاگردقهوه‌چی که زبان‌اش از گفتن باز نمی‌مانَد؛ صاحب صدای بمی که رخدادهای روز را با حوصله و بی خستگی پی می‌گیرد، و او که صدایی عصبی دارد بخت‌اش را در "کومی" و "ولد" به شکار می‌فرستد، و پدر هنیه، پدر کودکی که خروسک گرفته است، حال دخترک را که از او می‌پرسند، هر شب پاسخ می‌دهد: "شفا به دست خداست" آه... مشربیه انگار گوشه‌ای از قهوه‌خانه است و او هم در آن نشسته. آواهای خیابان در خیال وی و در ورای چشمانی که نگاه‌شان را از سرِ تکیه کرده بر پشتیِ نیمتخت برنمی‌گرفتند، نقش می‌زدند، و همین که بند خیال پاره شد، توجه وی بر مرد متمرکز گشت و سرخی شدیدی را در چهره‌اش دید که بررسی‌اش در شب‌های اخیر برای‌اش عادت شده بود و از آن خوش‌اش نمی‌آمد، پس دلسوزانه پرسید:
- حال آقا خوب است؟
سید سرش را جابه‌جا کرد و زیرلب گفت:
- خوب، خدا را شکر...
و ادامه داد:
- چه هوای ناجوری!!»

دربارۀ نجیب محفوظ، نویسندۀ کتاب «قصرالشوق»
نَجیب مَحفوظ عبدالعزیز ابراهیم احمد الباشا، متولد 1911 و درگذشته به سال 2006، داستان‌نویس، فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس مصری و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1988 است. نجیب محفوظ نویسنده‌ای عمدتاً رئالیست بود و نیز از اولین نویسندگان جهانِ عرب که در آثارش به مضامین وجودی و اگزیستانسیالیستی پرداخت.
وقایع رمان‌های نجیب محفوظ همه در مصر اتفاق می‌افتد. آثار او دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی زیادی قرار گرفته است و در ایران نیز براساس کتاب «کوچه‌ی مدق» او فیلمی به نام «کافه ستاره»، به‌کارگردانی سامان مقدم، ساخته شده است.
«سه‌گانۀ قاهره»، که کتاب «قصرالشوق» نیز چنانکه پیش‌تر اشاره شد بخشی از آن است، از مهمترین آثار نجیب محفوظ است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «راه»، «جنایت» و «کافه کَرنَک» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «قصرالشوق»
کتاب «قصرالشوق» با ترجمۀ محمدرضا مرعشی‌پور در انتشارات نیلوفر منتشر شده است. محمدرضا مرعشی‌پور، متولد 1326 در شوشتر، مترجم و نویسندۀ ایرانی است. مرعشی‌پور آثار زیادی را از ادبیات عرب، به‌ویژه از نجیب محفوظ، به فارسی ترجمه کرده است. او، به‌جز آثار نویسندگان معاصر عرب، دو کتاب کلاسیک «کلیله و دمنه» و «هزار و یک شب» را نیز، به زبانی ساده و نزدیک به فارسی امروزی و در عین حال ریشه‌دار در ادبیات کلاسیک فارسی، از عربی ترجمه کرده است.
از ترجمه‌های محمدرضا مرعشی‌پور از ادبیات معاصر عرب می‌توان به «بین‌القصرین»، «خواب»، «راه»، «کوچه‌ی مدق» و «تندر» اشاره کرد.
مرعشی‌پور همچنین مجموعه‌ای از قصه‌های قرآن را در کتابی با عنوان «قصّه‌های قرآن، با نگاهی به مثنوی مولوی» گردآوری و بازنویسی کرده است. بازنویسی تاریخ بیهقی در کتابی با عنوان «تاریخ بیهقی به‌روایتی دیگر» از دیگر آثار محمدرضا مرعشی‌پور است.

رتبۀ کتاب «قصرالشوق» در گودریدز: 4.24 از 5.