حافظ به روایت گرترود بل (نشر خاموش)

کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل»
حافظ از چشم غربی. کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» گزیده‌ای است دوزبانه (فارسی و انگلیسی) از غزلیات حافظ به‌انتخاب و با مقدمه و شرحِ گرترود بل.
گرترود بل احتمالاً برای آن‌ها که تاریخ خاورمیانۀ اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی را خوانده‌اند نامی آشناست. نام او در تاریخ، بیشتر به‌عنوان یک چهرۀ سیاسی که در شکل‌گیری خاورمیانۀ جدید سهم داشته و نیز به‌عنوان باستان‌شناس و سیاح، ثبت شده است.
کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» اما چهرۀ ادبی گرترود بل و میزان آشنایی‌اش با ادبیات ایران و مخصوصاً اُنس او با اشعار حافظ را به نمایش می‌گذارد. گرترود بل در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه برای انجام مأموریتی به ایران آمد اما در حاشیۀ این مأموریت با حافظ و اشعار او هم آشنا شد و منتخبی از اشعار حافظ را به انگلیسی ترجمه و در سال 1897 با عنوان انگلیسی Poems from the Divan of Hafiz منتشر کرد. کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» همین منتخب است به‌همراه ترجمۀ فارسی مقدمۀ گرترود بل بر آن و یادداشت‌هایی که او، در شرح اشعاری از حافظ که در این کتاب گردآوری و ترجمه کرده، نوشته است و نیز مقدمه‌ای که ادوارد دنیسن راس، شرق‌شناس مشهور انگلیسی، بر چاپ دوم این کتاب نوشته است.

مروری بر کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل»
چنانکه مصطفی حسینی در یادداشت خود بر ترجمۀ فارسی کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» توضیح می‌دهد، ترجمۀ انگلیسی گرترود بل از گزیدۀ غزل‌های حافظ قبلاً هم به‌صورت نسخه‌های دوزبانه در ایران و خارج از ایران به چاپ رسیده است اما آنچه کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» را از آن نسخه‌ها متمایز می‌کند این است که در این کتاب، علاوه بر ترجمۀ فارسی مقدمۀ گرترود بل و یادداشت‌هایش در شرح غزلیاتی از حافظ که به انگلیسی ترجمه کرده و مقدمۀ ادوارد دنیسن راس بر چاپ دوم ترجمۀ گرترود بل از منتخب غزلیات حافظ، که هیچ‌کدام در نسخه‌های دوزبانۀ دیگر به فارسی ترجمه نشده‌اند، جستاری هم به‌قلم پروین لؤلؤیی، دربارۀ سیر ترجمۀ شعر حافظ در انگلستان، به فارسی ترجمه شده و در کتاب آمده است.
کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» همچنین شامل مقدمه‌ای از مصطفی حسینی با عنوان «شمّه‌ای از شرحِ شوق: گرترود بل و ادب پارسی» است که در آن به معرفی گرترود بل و شرح دستاوردهای فرهنگی سفرش به ایران، فارسی‌آموزی بل و آشنایی او با دیوان حافظ و هزار و یک شب و رباعیات خیام پرداخته شده است.
بعد از این مقدمه، ترجمۀ انگلیسی بل از منتخب غزلیات حافظ، با عنوان «غزلیّاتی از دیوان حافظ» را می‌خوانید. این بخش از کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» با مقدمۀ مفصل گرترود بل دربارۀ زندگی و زمانۀ حافظ آغاز می‌شود. گرترود بل در بخشی از این مقدمه، حافظ را با دانته مقایسه کرده است. بعد از مقدمه، متن دوزبانۀ غزلیاتی از حافظ که گرترود بل به انگلیسی ترجمه کرده می‌آید و سپس یادداشت‌های بل در شرح این غزلیات.
بخش بعدی کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» شامل مقالۀ «سیری در ترجمه‌های حافظ به انگلیسی» نوشتۀ پروین لؤلؤیی است و بعد از این مقاله، «مقدّمه بر غزلیّاتی از دیوان حافظ ترجمه‌ی گرترود بل» نوشتۀ ادوارد دنیسن راس را می‌خوانید. ادوارد دنیسن راس در این مقدمه، که چنانکه پیش‌تر اشاره شد بر چاپ دوم متن اصلی کتاب «غزلیّاتی از حافظ» گرترود بل نوشته شده بوده است، سیرِ مطالعات فارسی بل را، به‌استناد نامه‌های او، مورد بررسی قرار داده است.
در پایان کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» سال‌شمار احوال و آثار گرترود بل و کتاب‌شناسی فارسی گرترود بل آمده است.

دربارۀ گرترود بل
گرترود مارگرت لوثین بل (Gertrude Margaret Lowthian Bell)، متولد 1868 و درگذشته به سال 1926، نویسنده، سیّاح، افسر و مشاور سیاسی، دیپلمات و باستان‌شناس انگلیسی است. بل بخش عمده‌ای از زندگی خود را صرف کاوش در خاورمیانه و نقشه‌برداری از آن کرد و در ترسیم نقشۀ جدید خاورمیانه سهم به‌سزایی داشت. او، به‌دلیل سفرهای فراوانش به خاورمیانه و نقش مهمی که در تشکیل کشور عراق و بر تخت نشاندن ملک فیصل ایفا کرد، با القاب «بنت‌العرب»، «ملکۀ بین‌النهرین»، «ملکۀ صحرا»، «خاتون» و «ملکۀ بی‌تاج‌وتخت» نیز مشهور است.
از آثار گرترود بل می‌توان به کتاب‌های «بیابان و کشتزار»، «هزار و یک کلیسا» و «عموره به عموره» اشاره کرد. او همچنین نویسندۀ سفرنامه‌ای با عنوان «تصویرهایی از ایران» است که ماحصل سفری است که به ایران داشت. از دیگر رهاوردهای این سفر، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، ترجمه و شرح غزلیاتی از حافظ بود که کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» به آن اختصاص دارد.
بل شیفتۀ هزار و یک شب و از همین رو شیفتۀ شهر بغداد بود و مرگش نیز در همین شهر اتفاق افتاد و در همین شهر هم به خاک سپرده شد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل»
کتاب «حافظ به‌روایت گرترود بل» با ترجمه و مقدمۀ مصطفی حسینی در نشر خاموش منتشر شده است. مصطفی حسینی، متولد 1352، پژوهشگر ادبیات تطبیقی و مترجم ایرانی است. حسینی استادیار زبان انگلیسی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه بوعلی‌سینای همدان است. از او مقالات گوناگونی در زمینۀ ادبیات تطبیقی در مجلات مختلف به چاپ رسیده است.
از ترجمه‌های مصطفی حسینی می‌توان به کتاب‌های «سرگذشت رباعیات: درنگی بر رباعیات خیام ترجمه‌ی ادوارد فیتزجرالد» و «خنیاگری در باغ: جستارهایی درباره‌ی ترجمه‌ی ادبیات کلاسیک پارسی به انگلیسی» اشاره کرد.