آن سوی اصل لذت (پل فیروز)

کتاب «آن‌سوی اصل لذت» اثر زیگموند فروید
مقاله‌ای بلند، مهم و کلاسیک از زیگموند فروید. کتاب «آن‌سوی اصل لذت» ترجمه‌ای است از یکی از مقالات مشهور فروید که اولین بار در سال 1920 با عنوان Jenseits des Lustprinzips به زبان آلمانی منتشر شد. مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت»، که عنوان انگلیسی آن Beyond the Pleasure Principle است، نقطۀ عطفی در سیرِ اندیشۀ فروید و رویکرد نظری او در روانشناسی و روانکاوی به حساب می‌آید.
فروید، که تا پیش از رسیدن به دیدگاهی که در مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» آن را مطرح کرده به رانۀ اروس و سیطرۀ غریزۀ جنسی بر فعالیتهای انسان و هدایت رفتارهای او معتقد بود، در مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» از رانه‌ای دیگر پرده‌برداری می‌کند که در تقابل و کشمکش با رانۀ اروس قرار دارد و به همان اندازه و چه‌بسا نیرومندتر عمل می‌کند و اروس را تحت سیطرۀ خود می‌گیرد. این رانه، همان رانۀ مرگ یا تاناتوس است.

مروری بر کتاب «آن‌سوی اصل لذت»
کتاب «آن‌سوی اصل لذت» شرح علمیِ مبارزه و کشمکش پیچیده میان دو رانه در انسان است: رانۀ مرگ و رانۀ زندگی. به بیانی دیگر، فروید در «آن‌سوی اصل لذت» از جدال عشق و مرگ یا زندگی و مرگ سخن می‌گوید و از اینکه انسان در نهایت میل به مرگ و سکون دارد و این میل، از ساختار بیولوژیکی و سلولی بدن او سرچشمه می‌گیرد.
فروید در مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» برای اولین بار از رانۀ مرگ و نقش و اهمیت آن در زندگی آدمی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که این رانۀ ویرانگرانه و نابودگر که می‌خواهد همۀ تکاپوها را به جانب سکون و مرگ سوق دهد و انسان را به حالت نخستینِ پیش از زندگی، یعنی به حالت بی‌جان، بازگرداند، به چه نحوی در آدمی عمل می‌کند و رفتارهای او را شکل می‌دهد و سازوکار آن چگونه است و از کجا نشأت می‌گیرد و چه تأثیری بر رَوَند زندگی انسان دارد و نشانه‌های آن را در کدام رفتارهای آدمی می‌توان یافت.
مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» به ما می‌گوید که اگر رانۀ زندگی و غریزۀ جنسی یا اروس، آن‌گونه که فروید پیش‌تر و قبل از نوشتن «آن‌سوی اصل لذت» تبیین کرده است، خلاقیت و هماهنگی و رابطۀ جنسی و تولید مثل و بقا و حفظ خود و شور زندگی را در ما پدید می‌آورد، درعوض، رانۀ مرگ یا تاناتوس، در تقابل با رانۀ اروس، ما را به جانب تخریب و تکرار و پرخاشگری و اجبار و خودویرانگری و نابودی سوق می‌دهد و این رانۀ ویرانگر، که با مرگ در پیوند است و مرگ‌خواهی ما از آن نشأت می‌گیرد، اصل لذت را نیز به خدمت خود می‌گیرد.
فروید با انتشار مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» تحول و تجدید نظری بزرگ و بنیادین در نظریۀ خود ایجاد کرد و پای رانه‌ای تازه را در رفتارهای آدمی به میان کشید.
فروید در مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» از جدال اروس و تاناتوس می‌گوید و با استدلا‌ل‌های زیست‌شناختی بر آن است که نشان دهد بدن انسان، به‌لحاظ زیست‌شناختی و کارکرد سلولی، میل به بازگشت به حالت سکون و بی‌جانیِ اولیۀ قبل از شکل‌گیری ارگانیزم زنده را دارد و آرزوی مرگ و امیال تخریبی و ویرانگرانه در انسان از همین اجبار زیست‌شناختیِ میل به بازگشت به سکون می‌آید.

دربارۀ زیگموند فروید
زیگموند فروید (Sigmund Freud)، متولد 1856 و درگذشته به سال 1939، عصب‌شناس و روان‌کاو اتریشی و بنیانگذار دانش روان‌کاوی است. فروید یکی از تأثیرگذارترین متفکران بر ساحت‌های گوناگون هنر و فرهنگ و اندیشه در قرن بیستم بوده است. او با پرداختن به قلمرو ناخودآگاه، عرصه‌ای تازه را در روان‌کاوی گشود که از محدودۀ روانشناسی و روان‌کاوی و روان‌درمانی بسیار فراتر رفت و با حیطه‌هایی چون تولید هنری و ادبی و نیز تفکرات فلسفی و علوم سیاسی و اجتماعی و... درآمیخت. آرای فروید باب تازه‌ای را در نقد هنری و ادبی گشود و تفسیری تازه از خلق هنری و ادبی ارائه داد. تأثیر او را از جمله بر مکتب هنری و ادبی سوررئالیسم و آثار سوررئالیستی نقاشی و سینما و ادبیات می‌توان دید.
از آثار زیگموند فروید می‌توان به «سه رساله درباره نظریه جنسی»، «تفسیر خواب»، «لئوناردو داوینچی»، «آینده یک پندار»، «تمدن و ملالت‌های آن» و «موسی و یکتاپرستی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «آن‌سوی اصل لذت»
کتاب «آن‌سوی اصل لذت» با ترجمۀ محمد مبشری در انتشارات پل فیروزه و با همکاری مرکز خدمات روان‌شناختی سیاووشان منتشر شده است. دکتر محمد مبشری، متولد 1334، مترجم و پزشک ایرانی است. او فرزند زنده‌یاد اسدالله مبشری، وکیل دادگستری، قاضی، ادیب، شاعر و مترجم ایرانی و وزیر دادگستری ایران در سال اول بعد از انقلاب و دوران نخست‌وزیری مهدی بازرگان، است.
از ترجمه‌های محمد مبشری می‌توان به کتاب‌های «تمدن و ملالت‌های آن»، «درباب حکمت زندگی» و «تکنیک درمان در روانکاوی» اشاره کرد.
از مقالۀ «آن‌سوی اصل لذت» ترجمه‌های دیگری هم موجود است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ترجمۀ دکتر هوشمند ویژه اشاره کرد که با عنوان «فراسوی اصل لذّت» در انتشارات بهجت منتشر شده است. از این مقاله، ترجمه‌ای هم به‌قلم یوسف اباذری و با عنوان «ورای اصل لذّت» در شمارۀ بیست‌ویکم مجلۀ «ارغنون» منتشر شده است.