شب پرولترها
بایگانی رویای کارگری

کتاب «شب پرولترها» نوشتۀ ژاک رانسیر
کندوکاوی در آرشیو نشریات کارگری به‌قصد بازخوانی تاریخ جنبش کارگری و تحلیل ناتوانی چپ‌های قرن بیستم فرانسه در تحقق رؤیاهای کارگران. کتاب «شب پرولترها: بایگانی رؤیای کارگری»، با عنوان اصلی La Nuit des prolétaires: Archives du rêve ouvrier، پژوهشی در نخستین نوشته‌های کارگری منتشر شده در اواسط قرن نوزدهم در فرانسه است.
ژاک رانسیر در کتاب «شب پرولترها» به سرآغاز سوسیالیسم امروزی و آگاهی طبقاتی اولیۀ پرولتری در فرانسه پرداخته است. او در این کتاب نخستین نشریات کارگری فرانسوی را می‌کاود تا به ماهیت حقیقی رؤیای کارگران دست یابد و نیز به درکی از این مسئله برسد که چرا این رؤیای قرن نوزدهمی در قرن بیستم توسط جریان‌ها و جنبش‌ها و احزاب چپ و کارگری در فرانسه محقق نشد.
کتاب «شب پرولترها» نوعی بازسازی رؤیای کارگران در سرآغاز تحرک آن‌ها برضدّ سیستم بهره‌کشی سرمایه‌داری است؛ نوعی بازسازی گذشته برای درک بهتر امروز.
متن اصلی کتاب «شب پرولترها» اولین بار در سال 1981 منتشر شده است. مبنای این کتاب، پایان‌نامۀ دکترای ژاک رانسیر بوده است.

مروری بر کتاب «شب پرولترها»
کتاب «شب پرولترها» یک تاریخ‌نگاری کارگریِ نامتعارف است که، همان‌طور که مراد ثقفی در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره کرده، در نقطۀ مقابل تاریخ‌نگاری‌های کارگریِ مرسوم قرار دارد و بنابراین قرائت‌های متداول از تاریخ جنبش‌های کارگری را نقض می‌کند.
ژاک رانسیر در کتاب «شب پرولترها» برای درک اینکه چرا جنبش‌های کارگری همچنان به سرانجامی نرسیده‌اند، به سرچشمۀ این جنبش‌ها رجوع می‌کند و به تورق نشریات کارگری قرن نوزدهم و تعمق در مطالب مختلف این نشریات، از خلال بازخوانی آن‌ها، می‌پردازد.
هدف رانسیر در کتاب «شب پرولترها» این است که رؤیای نخستین جنبش‌های کارگری را، با نگاهی انتقادی به رَوَند این جنبش‌ها و جریان‌های اثرگذار بر آن‌ها و فرجام‌شان، بازسازی کند. او در این کتاب به مسئلۀ دوگانگی موجود در جنبش‌های کارگری پرداخته است؛ این دوگانگی عبارت است از رؤیای رهایی از سلطۀ بورژوازی و رفتن به‌ سراغ روشنفکرانِ بورژوا برای تحقق این رؤیا. ژاک رانسیر با تمرکز بر این دوگانگی و نتایج آن، تاریخ جنبش‌های کارگری را بازخوانی و روایت می‌کند تا از طریق این بازخوانی، نوری بر سرنوشت جنبش‌های کارگری در روزگار معاصر بتاباند.
در بخشی از پیشگفتار رانسیر بر کتاب «شب پرولترها» دربارۀ این کتاب آمده است: «در عنوان شب پرولترها هیچ قصد و منظوری استعاری نهفته نیست. بنا نیست به ذکر مصائب بردگانِ کارخانه‌ها یا به محیط غیربهداشتی آلونک‌هایی بپردازیم که کارگران در آن زندگی می‌کنند، یا به رنجوری بدن‌هایی که زیر فشار استثمار بی‌حدّوحصر فرسوده می‌شوند. به این موضوعات، تنها از ورای نگاه و کلام یا ذهنیت‌ها و رؤیاهای شخصیت‌های اصلی این کتاب پرداخته خواهد شد.
این شخصیت‌ها کدامند؟ ده‌ها یا صدها پرولتری که در حوالی سال 1830 بیست سال داشتند و هر کدام به نوبۀ خود تصمیم گرفتند که دیگر نمی‌خواهند وضعیتی غیرقابل‌تحمّل را تحمّل کنند: موضوع، واقعاً بر سر فقر و دستمزد ناچیز، مسکن ناراحت یا سایۀ همواره سنگین و نزدیک گرسنگی نبود. موضوعی اساسی‌تر بود. رنجِ همۀ آن اوقاتی که هر روز برای پرداختن به درودگری یا آهنگری، خیاطی یا پینه‌دوزی از ایشان ربوده می‌شد بی‌آنکه هدفی در کار باشد، مگر حفظ نیروهای بردگی در خدمت نیروهای سلطه؛ پوچی خفّت‌بار اجبار هرروزه به گداییِ کاری که زندگی در آن به یغما می‌رفت؛ و سنگینی بار وجود دیگران: کارکنان کارگاه با تکبّر حقیرشان، که یادآور هرکول نمایش‌های کاباره است، یا رفتار پرتکلّف و مُبادی آداب کارگران وظیفه‌شناس؛ دیگرانی که بیرون کارگاه منتظرند تا جای کس دیگری را بگیرند و مشغول شوند، جایی را که آدم با کمال میل حاضر است واگذار کند؛ و بالاخره آنها که سوار بر کالسکه از کنارت می‌گذرند و نگاهی از سر تحقیر بر این چهرۀ پژمردۀ بشریّت می‌افکنند.
موضوع، پایان‌دادن به همۀ اینهاست، درک آنکه چرا هنوز پایان نیافته است؛ موضوع، تغییر زندگی است... هنگامی که کارگران معمولی باید به خواب آرام و بی‌دغدغه فرو بروند، خواب آدم‌هایی که حرفه‌شان آنها را به هیچ تفکّری وادار نمی‌کند، در آن هنگام است که واژگونی جهان آغاز می‌شود.»

دربارۀ ژاک رانسیر، نویسندۀ کتاب «شب پرولترها»
ژاک رانسیر (Jacques Rancière)، متولد 1940، استاد فلسفه و فیلسوف مارکسیست فرانسوی است. رانسیر شاگرد لویی آلتوسر و در ابتدا یک فیلسوف مارکسیست آلتوسری بود اما بعد از جنبش‌ دانشجویی می 1968 در فرانسه، به یک فیلسوف مارکسیست ضدّ آلتوسری تبدیل شد.
بررسی مفهوم طبقۀ کارگر و رابطۀ میان زیبایی‌شناسی و سیاست از جمله دغدغه‌های فکری اصلی ژاک رانسیر است. فلسفۀ او را فلسفه‌ای به‌شدت ضدّنخبه‌گرا و ضدّاستبدادی توصیف کرده‌اند. سیاست، اختلاف نظر، پلیس، برابری و پسادموکراسی از مفاهیم کلیدی فلسفۀ رانسیر هستند.
از جمله آثار ژاک رانسیر می‌توان به کتاب‌های «فیگورهای تاریخ»، «نفرت از دموکراسی»، «سیاست زیباشناسی»، «فیلسوف و فقرایش»، «فواصل سینما» و «آیندۀ تصویر» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «شب پرولترها»
کتاب «شب پرولترها: بایگانی رؤیای کارگری» با ترجمۀ آرام قریب و مقدمۀ مراد ثقفی در انتشارات شیرازه منتشر شده است.
آرام قریب، متولد 1338، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «ابداع امر اجتماعی: رساله‌ای دربارۀ افول هیجانات سیاسی»، «اینشتین» و «فیلسوف و فقرایش» اشاره کرد.