یک فیلم، یک جهان 24: بانی و کلاید

کتاب «بانی و کلاید» نوشتۀ لستر فریدمن
کمتر کسی است که به فیلم و سینما، مخصوصاً سینمای نوآورانۀ دهۀ 60 امریکا و فیلم‌های جنایی نوآر علاقه‌مند باشد و فیلم «بانی و کلاید»، به‌کارگردانی آرتور پن، را ندیده یا دست‌کم نامی از آن نشنیده باشد. کتاب «بانی و کلاید» یک تک‌نگاری دربارۀ این فیلم معروف و مهم تاریخ سینماست.
فیلم «بانی و کلاید» (Bonnie and Clyde) دربارۀ یک زن و مرد سارق و خلافکار در دوران رکود اقتصادی بزرگ امریکاست. این فیلم را نقطۀ عطفی در سینمای امریکا و فیلمی پیشرو و پیشگام در شکستن قواعدی می‌دانند که، چنانکه در مقدمۀ لستر فریدمن بر کتاب «بانی و کلاید» اشاره شده، از پایان جنگ جهانی دوم بر سینمای هالیوود حاکم بودند اما در دهۀ 60 میلادی، یعنی همان دوره‌ای که فیلم «بانی و کلاید» ساخته و نمایش داده شد، براثر تحولاتی فرهنگ و اجتماعی، تغییر کردند و جای خود را به قواعدی تازه دادند.
فیلم «بانی و کلاید» اولین بار در سال 1967 به نمایش درآمد. این فیلم، اگرچه داستانش در روزگاری سپری‌ شده از تاریخ امریکا اتفاق می‌افتاد، اما نشانه‌های تحولات فرهنگی و اجتماعی امریکای دهۀ 60 میلادی را در خود داشت و نمایشی بود از شورش علیه ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی و اجتماعی و سیاسی تثبیت شده در امریکا و طغیان علیه آنچه به «رؤیای امریکایی» معروف بود.
لستر فریدمن در کتاب «بانی و کلاید» می‌گوید که فیلم «بانی و کلاید» آرتور پن چگونه و در چه شرایط و زمینه‌ای پدید آمد و بیانگر چه تحولی در فرهنگ و جامعۀ امریکا بود و این تحول را چگونه و به چه زبانی بیان کرد.
کتاب «بانی و کلاید» کتابی است که کسانی را که هنوز فیلم «بانی و کلاید» را ندیده‌اند به تماشای این فیلم مهم تاریخ سینما و کسانی را که قبلاً این فیلم را دیده‌اند به تماشای دوبارۀ آن ترغیب می‌کند.

مروری بر کتاب «بانی و کلاید»
لستر فریدمن در مقدمۀ کتاب «بانی و کلاید» تصویری از زمینه و زمانه‌ای به دست می‌دهد که فیلم «بانی و کلاید» در آن پدید آمد. فریدمن در این مقدمه به عواملی چون شکست تجاری نظام استودیویی هالیوود، جنگ ویتنام و برآمدن نسلی در امریکای دهۀ 60 میلادی که ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی پدران‌شان را قبول نداشتند، به‌عنوان زمینه‌های پدید آمدن فیلمی چون «بانی و کلاید» در امریکا اشاره می‌کند.
کتاب «بانی و کلاید» روایتی است از اینکه چه عواملی دست به دست هم دادند تا فیلمی ساخته شود که تابوهای سینمایی زمانۀ خود را بشکند و نامش، به‌عنوان فیلمی خوش‌ساخت و جذاب و نمایندۀ سینمای نوین امریکا، در تاریخ سینما ثبت شود.
فریدمن در کتاب «بانی و کلاید» ماجرای شکل‌گیری ایدۀ نوشتن فیلمنامۀ فیلم «بانی و کلاید» را تعریف می‌کند و از تأثیر فرانسوا تروفو، کارگردان مشهور موج نو سینمای فرانسه، بر این فیلمنامه سخن می‌گوید.
در کتاب «بانی و کلاید» شرح شیفتگی دیوید نیومن و رابرت بنتن، نویسندگان فیلمنامۀ «بانی و کلاید»، نسبت به فیلمسازان موج نو سینمای فرانسه، مخصوصاً فرانسوا تروفو و ژان لوک گدار، را می‌خوانیم و درمی‌یابیم که این شیفتگی چه تأثیری بر نوشته شدن فیلمنامۀ «بانی و کلاید» گذاشته است.
فریدمن در کتاب «بانی و کلاید» همچنین از دیگر کسانی که در ساخته شدن فیلم «بانی و کلاید» نقشی مهم ایفا کردند نوشته است؛ از جمله از وارن بیتی که بازیگر نقش اول مرد و تهیه‌کنندۀ این فیلم بود.
بررسی فیلم «بانی و کلاید» به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی و نیز سنت‌شکنی این فیلم در شیوۀ نمایش خشونت و جنایت در سینما و بررسی ویژگی‌های بصری و جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناختی و تکنیکی این فیلم از دیگر موضوعاتی هستند که در کتاب «بانی و کلاید» به آن‌ها پرداخته شده است.

دربارۀ لستر فریدمن، نویسندۀ کتاب «بانی و کلاید»
لستر دی. فریدمن (Lester D. Friedman)، متولد 1945، پژوهشگر امریکایی و منتقد و مدرس سینما است. فریدمن استاد ممتاز و رییس سابق برنامۀ رسانه و جامعه در کالج‌های هوبارت و ویلیام اسمیت است.
سینمای امریکا در دوران بعد از جنگ جهانی دوم و فیلم بریتانیایی در دوران تاچر از حوزه‌های علاقه‌مندی فریدمن هستند.
از آثار لستر فریدمن می‌توان به کتاب «شهروند اسپیلبرگ» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «بانی و کلاید»
کتاب «بانی و کلاید» با ترجمۀ علی کرباسی در مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نشر خوب منتشر شده است.
مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» شامل کتاب‌هایی است دربارۀ فیلم‌های مهم و تأثیرگذار تاریخ سینما که به‌دبیری بابک کریمی در نشر خوب به چاپ رسیده‌اند. در مقدمه‌ای که بابک کریمی بر کتاب‌های مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نوشته، دربارۀ این مجموعه آمده است: «مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" مشتمل بر تک‌نگاری‌هایی است دربارۀ فیلم‌های نامی و اثرگذار تاریخ سینما. در انتخاب این کتاب‌ها، نه فیلم‌هایی خاص و سلیقه‌ای مشخص بلکه اهمیت فیلم و کتاب مد نظر در اولویت است و از میان چندین‌وچند مجموعۀ کتاب انگلیسی و فرانسوی، آثاری برگزیده می‌شوند که تا حد ممکن با تاریخ کتاب‌های سینمایی ایران نسبتی داشته باشند و جای خالی آن‌ها حس شود؛ البته در مواردی نیز که کتاب دلخواه موجود نیست، کتابی مختص این مجموعه تدوین می‌شود.
هر کتابی از مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" درصدد است "فیلم" مورد مطالعه‌اش را به وسعت یک "جهان" ببیند.»
علی کرباسی، مترجم کتاب «بانی و کلاید»، متولد 1366 است. او کتاب «سینمای جنایی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.