جهان نمایش 33: نمایش نامه اورستس خون و نور

کتاب «اورِستِس: خون و نور» نوشتۀ هلن اِدموندسن
اقتباسی از نمایش‌نامۀ کلاسیک یونانی «اورِستِس» ائوریپیدِس. کتاب «اورِستِس: خون و نور»، با عنوان اصلی Orestes: Blood and Light، نمایش‌نامه‌ای است از هلن اِدموندسن که در آن روایتی نو و مدرن از نمایش‌نامۀ مشهور «اورِستس» ائوریپیدِس، نمایش‌نامه‌نویس بزرگ دورۀ یونان باستان، ارائه شده است.
ائوریپیدس در نمایش‌نامۀ «اورِستس» به مفاهیمی پرداخته است که همواره برای بشر واجد اهمیت‌اند و ذهن آدمی را به خود مشغول کرده‌اند و دستمایۀ مباحث و نظریه‌پردازی‌ها و کشمکش‌های گوناگون بوده‌اند و همچنان موضوعیت خود را حفظ کرده‌اند. هلن اِدموندسن در کتاب «اورستس: خون و نور» همین ظرفیت‌های ماندگار نمایش‌نامۀ کهن «اورستس» را به صحنۀ نمایشی امروزی و نو آورده و داستان روایت‌شده در نمایش‌نامۀ ائوریپیدس را بار دیگر و از منظر خود روایت کرده و نوری تازه بر این نمایش‌نامۀ کهن تابانده است.
متن اصلی کتاب «اورستس: خون و نور» اولین بار در سال 2006 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «اورستس: خون و نور»
هلن ادموندسن در کتاب «اورستس: خون و نور» به چارچوب و داستان اصلی و بنیادین نمایش‌نامۀ «اورستس» ائوریپیدس وفادار مانده است اما درعین‌حال تغییراتی را هم در آن نمایش‌نامۀ کهن اعمال کرده که باعث شده از زاویه‌ای جدید و متفاوت به نمایش‌نامۀ ائوریپیدس بنگریم.
درواقع اقتباس ادموندسن از نمایش‌نامۀ «اورستس» یک اقتباس آزاد و خلاقانه است و مثل هر اقتباس موفق و نوآورانه‌ای، تفسیری تازه از یک متن قدیمی را نیز در خود مستتر دارد.
نمایش‌نامۀ «اورستس» دربارۀ اورستس و الکترا، فرزندان آگاممنون، است که بعد از کشتن مادرشان، در انتظار رأی دادگاه، زندانی شده‌اند و در زمانی که در زندان‌اند پیرامون اینکه چقدر در قتل مادرشان گناهکار و تابع ارادۀ خود بوده‌اند و چقدر مطیع امر خدای‌شان، آپولو، بحث و گفت‌وگو می‌کنند.
چنانکه در مقدمۀ پرستو نیکنام بر ترجمۀ فارسی کتاب «اورستس: خون و نور» توضیح داده شده، تفاوتی بنیادین که بین این نمایش‌نامه و «اورستس» ائوریپیدس وجود دارد در پایان‌بندی این دو نمایش‌نامه است. ائوریپیدس نمایش‌نامۀ خود را با طنزی و تلخ و کنایی به پایان می‌رساند و در پایان نمایش‌نامۀ او شخصیت‌های نمایش‌نامه، خوش‌عاقبت می‌شوند اما پایان کتاب «اورستس: خون و نور» هلن ادموندسن، پایانی تراژیک‌تر از پایان متن اصلی است.
ادموندسن خود در بخشی از مقدمه‌ای کوتاه که بر کتاب «اورستس: خون و نور» نوشته و در ترجمۀ فارسی این کتاب هم آمده، دربارۀ تغییراتی که در متن اصلی نمایش‌نامۀ «اورستس» داده است، می‌نویسد: «اعتراف می‌کنم که در این اثر چندان به قواعد تئاتر یونان و نسخۀ ائوریپیدِس پایبند نبوده‌ام. همسرایان را (که در نسخۀ ائوریپیدِس پررنگ و تأثیرگذار نبودند) حذف کرده‌ام و جای آن‌ها را به گواهی و شهادت کم‌رنگ کنیز داده‌ام. شخصیت پولادس را نیز کنار گذاشته‌ام تا اِلِکترا بتواند نقش خود را تمام‌وکمال در داستان ایفا کند و خودم هم مجال این را داشته باشم که عمق رابطۀ او و برادرش را بکاوم. ذهنی باهوش و کاوشگر به هلن بخشیده‌ام و به او و کلوتِمنِسترا اجازه داده‌ام تا حدی از خودشان دفاع کنند. من نخواسته‌ام از ساختار منظوم و موزون ائوریپیدِس تقلید کنم، بلکه تلاش کرده‌ام زبان فخیم و آهنگین خودم را بسازم.
در یک کلام، به ندای درونم گوش داده‌ام. آنچه برایم مفید بوده نگه داشته‌ام و آنچه به کارم نمی‌آمده حذف کرده‌ام، تا نمایش‌نامه‌ای بنویسم که بتواند با مخاطب امروزی با زبانی صریح و تازه و پرشور صحبت کند.»
عدالت، ایمان، جنایت، جنگ، جُدا اُفتادگی از خانواده، خشونت، تقصیر و گناه و اختیار انسان در جرمی که مرتکب می‌شود، موضوعات اصلی و محوری کتاب «اورستس: خون و نور» هستند.
در بخشی از کتاب «اورستس: خون و نور» از زبان اورستس می‌خوانید: «خواهرم. حتماً در کودکی هم چهره‌اش این‌گونه بوده. ای کاش می‌توانستم به یاد بیاورم. هنگامی که پدر به جنگ رفت، مرا به جای دیگری فرستادند تا در امان بمانم... طفل نورس‌شان... نازنین فرزندشان... می‌گفتند آن‌جا امن‌وامان است. ای کاش نمی‌رفتم. کاش می‌توانستم با او بازی کنم، دعوا کنم، از دستش کلافه شوم. ای کاش تنها یک بار هم که شده، در آغوش گرم مادر به خواب می‌رفتیم. آنگاه شاید همه‌چیز طور دیگری می‌شد.»

دربارۀ هلن اِدموندسن، نویسندۀ کتاب «اورستس: خون و نور»
هلن اِدموندسن (Helen Edmundson)، متولد 1964، نمایش‌نامه‌نویس، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کنندۀ انگلیسی است. ادموندسن آثار مختلفی را از ادبیات کلاسیک، دستمایۀ اقتباس قرار داده و هم به‌خاطر آثار اقتباسی و هم برای آثار غیراقتباسی‌اش مورد توجه منتقدان بوده و جوایزی را هم برای آثارش دریافت کرده است.
از جمله اقتباس‌های ادموندسن از آثار کلاسیک می‌توان به اقتباس‌های او از رمان‌های «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا» از تالستوی اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «اورستس: خون و نور»
کتاب «اورِستِس: خون و نور» با ترجمه و مقدمۀ پرستو نیکنام در مجموعۀ «جهانِ نمایش» نشر نی منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا دربارۀ آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزۀ درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»