جهان نمایش 34: نمایش نامه عقل و احساس

نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» نوشتۀ کِیت هَمیل
نمایش‌نامه‌ای براساس یک رمان کلاسیک. نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» یک اقتباس تئاتری مدرن، طنزآمیز و بازیگوشانه و نوآورانه از رمان «عقل و احساس» جین آستین است.
کِیت هَمیل در نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» در عین وفاداری به داستان و طرح اصلی رمان «عقل و احساس» جین آستین، نوآوری‌هایی به خرج داده که بر زوایای پنهان و، به‌قول معروف، سطرهای سپید آن نور تابانده‌اند.
جین آستین جزو آن دسته از نویسندگان کلاسیک است که آثارش دستمایۀ اقتباس‌های متعدد و متنوعی قرار گرفته و اقتباس از آثارش همچنان ادامه دارد چون هنوز هم نویسنده‌ای محبوب و پرفروش است.
رمان «عقل و احساس»، با عنوان اصلی Sense and Sensibility، اولین بار در سال 1811 منتشر شده و تاکنون دستمایۀ انواع اقتباس‌های تلویزیونی و سینمایی و رادیویی و... قرار گرفته است.
متن اصلی نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» کیت همیل، که از جمله اقتباس‌های موفق و جذاب از رمان «عقل و احساس» است، اولین بار در سال 2014 منتشر شده است.

مروری بر نمایش‌نامۀ «عقل و احساس»
اگر با این نظر موافق باشیم که هر اقتباس موفق، نوعی بازخوانی و بازنویسی یک اثر به‌قصد ارائۀ تفسیری تازه از آن است، نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» کیت همیل از این لحاظ اقتباسی موفق از رمان «عقل و احساس» جین آستین است.
شخصیت‌های اصلی کتاب «عقل و احساس» جین آستین، دو خواهر به نام‌های الینور و ماریان دشوود هستند که زندگی‌شان براثر مرگ پدرشان دگرگون می‌شود و مجبور می‌شوند با مادر و خواهر کوچکترشان از ملک پدری به جایی دیگر نقل مکان کنند. داستان اصلی رمان «عقل و احساس» دربارۀ الینور و ماریان است که هرکدام‌شان از دریچه‌ای متفاوت به زندگی می‌نگرند؛ یکی از این دو خواهر پیرو عقل و دیگری پیرو احساس است و این تفاوت طرز نگاه، فرجامی متفاوت را در رمان «عقل و احساس» برای هر یک از این خواهران، که در طول داستان درگیر ماجرایی عاشقانه می‌شوند، رقم می‌زند.
کیت همیل در نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» به این چارچوب اصلی وفادار مانده و طنز جین آستین را هم، که از شاخصه‌های اصلی سبک رمان‌نویسی اوست، به‌شیوۀ خودش بازآفرینی و به‌روز کرده است. اما همیل، در عین اینکه به رمان آستین وفادار مانده است، در نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» رویکردی خلاقانه را در قبال رمان اصلی اتخاذ کرده و این‌گونه، تفسیری تازه و مدرن از یک رمان کلاسیک به دست داده و مؤلفه‌ها و پتانسیل‌های پنهانی را در رمان کشف و مرئی کرده که اثر جین آستین را به دنیای امروز پیوند می‌زنند.
چنانکه در مقدمۀ زهرا رزاقی بر ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» توضیح داده شده، از جمله نوآوری‌های کیت همیل در اقتباسش از رمان جین آستین، خلق دیالوگ‌هایی که ناگفته‌های رمان را بیان می‌کنند و نیز خلق شخصیت‌هایی است که به نام «فضول‌باشی» در این نمایش‌نامه حضور دارند. این فضول‌باشی‌ها درواقع حکم همسرایانِ نمایش‌نامه‌های کلاسیک یونان را دارند و کیت همیل در نوشتن دیالوگ‌های آن‌ها بخش‌هایی از نامه‌های جین آستین به خواهرش را دستمایه قرار داده است.
فضول‌باشی‌های نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» چنانکه در ابتدای پردۀ اول این نمایش‌نامه توضیح داده شده، گروهی از اشراف شاد و سرخوش و پُرچانه هستند که «اغلب اوقات یا به تماشای نمایش نشسته‌اند، یا دربارۀ آن زیر گوش یکدیگر پچ‌پچ می‌کنند یا به نوعی در سیر وقایع نقش دارند» و هدف از خلق آن‌ها «ایجاد فضایی است که در آن کسی دائماً در حال مشاهده و قضاوت کردن است.» فضایی «تنگ و سنگین» اما نه لزوماً خصمانه.
نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» ماحصل نگاهی مدرن و رندانه و سرخوشانه و آمیخته به طنز و مطایبه و شوخ‌طبعی به اثری کلاسیک است که آن اثر را از زاویه‌ای جدید و به‌مثابه متنی امروزی به مخاطبان می‌نمایاند؛ متنی که از پس این‌همه سال که از نوشته شدنش می‌گذرد همچنان حرف‌هایی برای گفتن دارد و طراوت و تازگی و جذابیت خود را حفظ کرده است.

دربارۀ کِیت هَمیل، نویسندۀ نمایش‌نامۀ «عقل و احساس»
کِیت هَمیل (Kate Hamill) بازیگر و نمایش‌نامه‌نویس امریکایی است. همیل شهرت خود را مدیون نوشته‌ها و بازی‌های خلاقانه و اقتباس‌های تئاتری‌اش از رمان‌های کلاسیک و به‌روز کردنِ این آثار برای اجرای تئاتری است.
از رمان‌هایی که کِیت هَمیل دستمایۀ اقتباس نمایشی قرار داده است، به‌جز رمان «عقل و احساس»، می‌توان به رمان‌های «غرور و تعصب» و «زنان کوچک» اشاره کرد.
در سال 2017 نشریۀ «وال‌ استریت جورنال» هَمیل را به عنوان بهترین نمایش‌نامه‌نویس سال معرفی کرد.

درباره ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «عقل و احساس»
نمایش‌نامۀ «عقل و احساس» با ترجمه و مقدمۀ زهرا رزاقی در مجموعۀ «جهانِ نمایش» نشر نی منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا دربارۀ آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزۀ درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»