اسطوره موسیقی شرق
استاد محمدرضا شجریان

کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» به‌کوشش مهران حبیبی‌نژاد
شجریان به‌روایت خود و از نگاه دیگران. کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق: استاد محمدرضا شجریان» مجموعه‌ای است از تعدادی از گفت‌وگوهای انجام شده با محمدرضا شجریان و معرفی تعدادی از آلبوم‌هایش و متن برخی تصنیف‌ها و آوازهای اجرا شده توسط او و نیز گفته‌ها و نوشته‌های افرادی از طیف‌های مختلف دربارۀ این چهرۀ مهم و محبوب عالم موسیقی.
محمدرضا شجریان از مهمترین چهره‌های موسیقی سنتی ایرانی و از نام‌های ماندگار در تاریخ موسیقی است. نام شجریان در حافظۀ جمعی ایرانیانِ معاصر طنین و تداعی‌هایی خوش‌آهنگ دارد. او یکی از خوانندگانی است که با آوازها و تصنیف‌هایی که با صدای دلنشینش خوانده است ما را به دل تاریخ معاصر این سرزمین و نیز به متن ادبیات کهن ایران و تاریخی که این ادبیات با آن پیوند خورده است می‌بَرَد.
کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق»، که توسط مهران حبیبی‌نژاد فراهم آمده است، کتابی است گواه محبوبیت شجریان و تأثیر او بر گروه عظیمی از مردم از طیف‌های گوناگون.
در کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق»، علاوه بر مصاحبه‌هایی با استاد شجریان و متن تعدادی از آثار و آلبوم‌های او، گفته‌ها و یادداشت‌های افراد مختلف، از موسیقیدانان و شاگردان شجریان گرفته تا استادان دانشگاه و اهالی هنر و ادبیات و سیاست، را دربارۀ این هنرمند بزرگ موسیقی می‌خوانید.

مروری بر کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق»
مهران حبیبی‌نژاد، که پیش‌تر کتاب «خسرو خوبان: استاد محمدرضا شجریان» را دربارۀ شجریان فراهم آورده بود، در کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» بار دیگر به گردآوری تعدادی از مصاحبه‌های این استاد بزرگ موسیقی پرداخته و نیز مجموعه مطالب دیگری را دربارۀ شجریان و در معرفی آثار او گردآوری و در این کتاب منتشر کرده است.
بخشی از کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» به گفت‌وگوهایی اختصاص دارد که از سال 1383 به‌بعد با شجریان انجام شده است. مجموعه آلبوم‌هایی که شجریان از سال 1383 به‌بعد منتشر کرد و فهرست و کلام بعضی آثار و آلبوم‌هایی از او که در شرکت‌های نوار کاست و کانون پرورش فکری کودکان و مجموعۀ «چاووش» منتشر شده‌اند و همچنین بعضی آثاری که از او در فضای مجازی منتشر شده‌اند، از دیگر بخش‌های کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» هستند.
در کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» همچنین گفته‌ها و نوشته‌های دیگرانی از عرصه‌ها و حوزه‌های گوناگون دربارۀ شجریان گردآوری شده و به چاپ رسیده است. بخشی از کتاب نیز به اشعاری اختصاص دارد که در ستایش شجریان و هنر او سروده شده‌اند.
در کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» نقد و نظرهایی را هم دربارۀ سازهای ابداعی شجریان می‌خوانید و نیز شجریان را در آینۀ رسانه‌های خارجی می‌شناسید. بخشی از این کتاب هم به موضوع دوره‌های آوازی و گزینش اشعار در آواز شجریان اختصاص یافته است.
از جمله چهره‌های سرشناس و نام‌آشنایی که در کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» مطالبی از آن‌ها را دربارۀ شجریان می‌خوانید می‌توان به بهرام بیضایی، حسین علیزاده، محمدرضا شفیعی کدکنی، افشین یداللهی، مژگان شجریان و ضیاء موحد اشاره کرد.
کلام تعدادی از آوازها و تصنیف‌هایی که محمدرضا شجریان خوانده است، بخش پایانی کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» را تشکیل می‌دهد. بعضی تصنیف‌ها و آوازهایی که در این بخش از کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» می‌خوانید عبارتند از: «در کوچه‌سار شب»، «آوازِ زنده به عشق»، «آواز عشق‌باز»، «آواز غوغای عشق‌بازان»، «تصنیف آه باران»، «آوازِ راه عشق»، «تصنیف در فراق»، «رباعیات خیام» «تصنیف عشق تو»، «تصنیف ز من نگارم»، «تصنیف رندان مست»، «اشک پدر»، «پیری و معرکه‌گیری» و «ای شادی آزادی».
در بخشی از مقدمۀ مهران حبیبی‌نژاد بر کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق» می‌خوانید: «تأثیر شجریان بر موسیقی آوازی ایران چنان عمیق و برجسته است که می‌توان تنوع آوازی او را به‌عنوان یک سبک ویژه به نام او ثبت و ضبط کرد. شش دهه تلاش و تحقیق و جست‌وجو برای موسیقی ایران و ارائۀ صدها ساعت کنسرت و ضبط آواز و تصنیف و کلاس‌های آموزشی و تربیت هنرجویان آواز و ردیف‌های آوازی، و در کنار آن پرداختن به هنرهای دیگر و کارهای انسان‌دوستانه، فقط و فقط از انسان‌هایی ساخته است و امکان تحقق دارد که نابغه و خاص باشند. چقدر خوش‌اقبال بودیم ما که در زمانه‌ای زندگی کرده‌ایم که نابغه‌ای چون شجریان نفس می‌کشید و دنیای ما را با عطر آوازش معطر کرد. چه خوش‌اقبال بودیم ما و شجریان و تاریخ موسیقی ایران که همۀ آثار او با برخورداری از تکنولوژی، ضبط و ثبت گردیده است. به‌عبارتی می‌توان گفت که شجریان در بهترین زمان تاریخی ممکن پای به هستی نهاد تا میراث و گنجینه‌ای بی‌نظیر از موسیقی آوازی ایران را در تاریخ موسیقی ایران ثبت کند و به یادگار گذارد.
تأثیرگذاری شجریان بر قلب میلیون‌ها ایرانی را نمی‌توانیم فقط به صدای او معطوف کنیم. یک هنرمند تمام‌عیار غیر از هنری که دارد، باید معیار معنوی و اجتماعی دیگری هم داشته باشد تا به این درجه از محبوبیت برسد و مقبول تام طبع لطیف مردم جامعه‌اش قرار بگیرد؛ چرا که هنر و هنرمندی جاودانه می‌گردد و قلب‌ها را به تسخیر درمی‌آورد که "آنی" داشته باشد، اصیل باشد، هنرش در راستای عواطف مردمش و براساس شادی و غم‌های آنان باشد. این معیارها همه در وجود نازنین شجریان نهفته بود و جاودانگی او و آثار فاخرش نشأت‌گرفته و برخاسته از همین معیارها بود.»
کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق: استاد محمدرضا شجریان» در نشر ماهریس منتشر شده است.

دربارۀ مهران حبیبی‌نژاد، گردآورندۀ کتاب «اسطورۀ موسیقی شرق»
مهران حبیبی‌نژاد، متولد 1350، پژوهشگر موسیقی ایرانی و نویسندۀ آثاری دربارۀ زندگی موسیقی‌دانان ایرانی است. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «آوای گلپا»، «آرشه‌های سحرانگیز عاشقانه: زندگی هنری استاد حبیب‌الله بدیعی»، «آوای مهرآیین: زندگی، آثار و اندیشه‌های استاد پرویز مشکاتیان همراه با گفتارها، نقد و نظرهای دیگران»، «در پردۀ ساز همایون: زندگی هنری استاد همایون خرم»، «پرویز یاحقی، آهنگساز و ویولنیست»، «ترانه‌های شورانگیز خزر: مجموعه ترانه‌های قدیمی مازندران و گیلان» و کتاب دوجلدی «جاودانه‌ها: ترانه‌ها و تصنیف‌های ماندگار» اشاره کرد.