یک فیلم یک جهان 27: آینه

کتاب «آینه» نوشتۀ ناتاشا سینِسیوس
کتابی دربارۀ فیلم «آینه» آندری تارکوفسکی. کتاب «آینه»، با عنوان اصلی Mirror: The Film Companion، تحلیلی بر فیلم «آینه» تارکوفسکی، به‌همراه اطلاعاتی تاریخی و زندگی‌نامه‌ای دربارۀ این فیلم و تولید آن و استقبال از آن است.
فیلم «آینه» از آثار مهمّ تارکوفسکی و نقطۀ عطفی در کارنامۀ فیلمسازی اوست. این فیلم، که جنبه‌ای اتوبیوگرافیک دارد و مبتنی بر خاطره و رؤیا و تاریخ است، چهارمین فیلم بلند تارکوفسکی است.
ناتاشا سینِسیوس در کتاب «آینه» این فیلم را از زوایای تاریخی و زیبایی‌شناختی و مفهومی و زندگی‌نامه‌ای مورد بررسی قرار می‌دهد تا مخاطبان راز موفقیت و ماندگاری آن را دریابند.
کتاب «آینه» هم ما را با خود به درون جهان فیلم «آینه» می‌برد و هم پیرامون این جهان می‌گرداند تا علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناختی و مفهومی خود فیلم، فرایند تولید و نمایش آن و نیز استقبال عمومی از آن را در زمینه‌ای تاریخی دنبال کنیم.
متن اصلی کتاب «آینه» اولین بار در سال 2001 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «آینه»
ناتاشا سینسیوس مقدمۀ کتاب «آینه» را با بحث دربارۀ جایگاه فیلم «آینه» در میان دیگر فیلم‌های تارکوفسکی آغاز می‌کند. او توضیح می‌دهد که فیلم «آینه» هم عصارۀ سه فیلم بلندی که تارکوفسکی قبل از این فیلم ساخت، یعنی فیلم‌های «کودکی ایوان»، «آندری روبلف» و «سولاریس»، و حدّ اعلای این سه فیلم است و هم آن سه فیلم را از سه فیلمی که تارکوفسکی بعد از «آینه» ساخت، یعنی فیلم‌های «استاکر»، «نوستالژیا» و «ایثار»، متمایز می‌کند. نویسنده آن‌گاه، با برقراری یک توازی میان دوران طولانی ساخت فیلم «آینه» و بحران‌ها و مسائل مربوط به زندگی شخصی تارکوفسکی در آن دوران، می‌گوید که فیلم «آینه» مقارن با نقطۀ عطفی در زندگی شخصی تارکوفسکی و بُریدن او از گذشته و ورود به مرحلۀ تازه‌ای از زندگی‌اش بود.
در کتاب «آینه»، برای ارائۀ درکی هرچه بهتر، دقیق‌تر و روشن‌تر از فیلم «آینه»، هم رَوَند تولید این فیلم شرح داده شده و هم به زندگی و تجربه‌های شخصی تارکوفسکی اشاره شده و هم خود فیلم «آینه» با جزئی‌نگری و باریک‌بینی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
ناتاشا سینسیوس همچنین در کتاب «آینه» از استقبال تماشاگران از این فیلم تارکوفسکی نوشته است و به نامه‌هایی اشاره کرده که آن‌ها به تارکوفسکی نوشته‌اند و در آن نامه‌ها احساس و نظر خود را دربارۀ این فیلم ابراز کرده‌اند. اشاره به این نامه‌ها در کتاب «آینه» برای توجه دادن خواننده به این موضوع است که فیلم «آینه» به‌لحاظ استقبال عمومی هم در کارنامۀ تارکوفسکی نقطۀ عطفی بوده و برای اولین بار سندی در اختیار تارکوفسکی گذاشته که اثبات می‌کرده مخاطبان او، برخلاف آنچه دربارۀ فیلم‌هایش گفته می‌شد، صرفاً قشر نخبۀ جامعه نیستند.
در بخشی از کتاب «آینه» می‌خوانید: «اگر بنا به ساده‌انگاریِ بیش‌ازحد بود، می‌شد نتیجه گرفت آینه فیلمی است در مورد مردی در حال مرگ که دربارۀ لحظات بسیار مهم زندگی‌اش تأمل می‌کند. اما آینه پیچیدگی و غنایی دارد که چیزی بیش از خاطرات و تأملاتِ زندگی یک شخص را دربرمی‌گیرد. فیلمی بی‌پیرنگ است که همچون موزاییکِ بسیار بزرگی ساخته شده که هر قطعه‌اش نمایندۀ تجربه یا حادثه‌ای منحصربه‌فرد در زندگی قهرمانان، حیات کشور و تاریخ جهان است. برخی از این حوادث واقعی‌اند و از بریده‌فیلم‌های مستند بهره می‌برند؛ برخی دیگر براساس خاطرات بازسازی شده‌اند؛ مابقی نیز بدیع و خیالی‌اند.»

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «آینه»
کتاب «آینه» با ترجمۀ بابک کریمی در مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نشر خوب منتشر شده است.
مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» شامل کتاب‌هایی است دربارۀ فیلم‌های مهم و تأثیرگذار تاریخ سینما که به‌دبیری بابک کریمی در نشر خوب به چاپ رسیده‌اند. در مقدمه‌ای که بابک کریمی بر کتاب‌های مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نوشته، دربارۀ این مجموعه آمده است: «مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" مشتمل بر تک‌نگاری‌هایی است دربارۀ فیلم‌های نامی و اثرگذار تاریخ سینما. در انتخاب این کتاب‌ها، نه فیلم‌هایی خاص و سلیقه‌ای مشخص بلکه اهمیت فیلم و کتاب مد نظر در اولویت است و از میان چندین‌وچند مجموعۀ کتاب انگلیسی و فرانسوی، آثاری برگزیده می‌شوند که تا حد ممکن با تاریخ کتاب‌های سینمایی ایران نسبتی داشته باشند و جای خالی آن‌ها حس شود؛ البته در مواردی نیز که کتاب دلخواه موجود نیست، کتابی مختص این مجموعه تدوین می‌شود.
هر کتابی از مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" درصدد است "فیلم" مورد مطالعه‌اش را به وسعت یک "جهان" ببیند.»
بابک کریمی، متولد 1366، منتقد فیلم و مترجم ایرانی است. کریمی، علاوه بر دبیری مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان»، دبیری مجموعه‌ای دیگر به نام «سینماگران» را نیز در انتشارات خوب به‌عهده دارد.
از ترجمه‌های بابک کریمی می‌توان به کتاب‌های‌‌‌ «سابقۀ خشونت»، «حالا نگاه نکن» و «آن‌ها زندگی می‌کنند» اشاره کرد.