نظریه‌های تئاتر یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر

کتاب «نظریه‌های تئاتر» نوشتۀ ماروین کارلسن
پژوهشی درباب چیستی تئاتر و کارکردها و اهداف آن و نظریه‌هایی که از دیرباز تا قرن بیستم دربارۀ تئاتر مطرح شده یا تئاتر را از خود متأثر کرده‌اند. کتاب «نظریه‌های تئاتر: یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر»، با عنوان اصلی Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present، کتابی است که در آن نظریه‌های مطرح دربارۀ تئاتر یا نظریه‌هایی فلسفی که تئاتر و نظریۀ تئاتر از آن‌ها تأثیر گرفته‌اند، از دورۀ یونان باستان تا قرن بیستم، معرفی شده و مورد بررسی تاریخی و انتقادی قرار گرفته‌اند.
ماروین کارلسن در کتاب «نظریه‌های تئاتر» با دیدی جامع‌نگر و ریزبینانه تحولات تئاتر را، از منظر نظریه و با مَدّ نظر قرار دادن پیوند نظریه‌های تئاتر با فلسفه، بررسی و تحلیل کرده است.
کتاب «نظریه‌های تئاتر» اولین بررسی و مطالعۀ جامع نظریه‌های تئاتر غربی محسوب می‌شود. نویسنده در این کتاب هم به وجه مکتوب تئاتر نظر دارد و هم به وجه اجرایی و نمود صحنه‌ای آن و نظریه‌های تئاتر و سِیرِ تکوین و تحول آنها را در این هردو ساحتِ نظری و عملی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد.
متن اصلی ویرایش نخست کتاب «نظریه‌های تئاتر» اولین بار در سال 1984 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «نظریه‌های تئاتر»
ماروین کارلسون در کتاب «نظریه‌های تئاتر»، پس از مقدمه، بحث خود را با طرح و بررسی و تحلیل دیدگاه‌های ارسطو و یونانیان و تأثیر نظریات آن‌ها بر تئاتر آغاز می‌کند و آن‌گاه نظریه‌های تئاتر و نظریات و رویدادهای مؤثر بر نظریه‌های تئاتر را دوره‌به‌دوره پی می‌گیرد و از یونان باستان به عصر رنسانس و پس از رنسانس می‌رود و وارد قرن بیستم می‌شود.
در کتاب «نظریه‌های تئاتر» با اولین قواعد و اصول و نظریه‌هایی که دربارۀ شیوه‌های آفرینش درام و اجرای تئاتر و کارکرد و ماهیت تئاتر و هدف‌های آن تدوین و ارائه شده و سِیرِ تکوین این قواعد و اصول و نظریه‌ها در دوره‌های روم باستان و قرون وسطا و سپس رنسانس و عصر مدرن آشنا می‌شویم.
نویسنده در کتاب «نظریه‌های تئاتر» به ما می‌گوید در اعصار بسیار کهنِ تاریخ غرب، چه دیدگاه‌هایی درباب تئاتر و ماهیت و اهداف و کارکردهای آن مطرح بوده و در دوره‌های بعد چه تحولاتی در نگرش تئاتری و نظریۀ تئاتر در غرب پدید آمده و این تحولات متأثر از چه اندیشه‌ها و رویدادهایی بوده‌اند.
کتاب «نظریه‌های تئاتر» از مقدمه و بیست‌ویک فصل تشکیل شده است.
عناوین فصلهای کتاب «نظریه‌های تئاتر» عبارتند از: «ارسطو و یونانیان»، «رومی‌ها و نظریه‌ی دوران اواخر کلاسیک»، «دوره‌ی قرون وسطا»، «رنسانس ایتالیا»، «و رنسانس اسپانیا»، «رنسانس فرانسه»، «رنسانس در انگلستان و هلند»، «فرانسه‌ی قرن هفدهم»، «قرن هجدهم و دوران بازسازی در انگلستان»، «فرانسه در قرن هجدهم»، «آلمان تا هگل»، «ایتالیا و فرانسه در اوایل قرن نوزدهم»، «انگلستان در قرن نوزدهم»، «نظریه‌های روسی تا 1900»، «سنت آلمانی در اواخر قرن نوزدهم»، «فرانسه در اواخر قرن نوزدهم»، «اوایل قرن بیستم 1914 – 1900»، «قرن بیستم، 1930 – 1914»، «قرن بیستم 1950 – 1930»، «قرن بیستم 1965 – 1950» و «قرن بیستم از 1965».
در بخشی از مقدمۀ کتاب «نظریه‌های تئاتر» از زبان نویسندۀ کتاب دربارۀ منظوری که در این کتاب از نظریه مَدّ نظر است می‌خوانید: «من واژه‌ی "نظریه" را به معنای بیان اصول کلی مربوط به روش‌ها، اهداف، کارکردها و مشخصه‌های این فرم هنریِ خاص، در نظر گرفتم. در نتیجه از یک سو از زیبایی‌شناسی تفکیک شده و به‌طور کلی به مقوله‌ی هنر می‌پردازد و از سوی دیگر از نقد آثار خاص و بررسی تولیدات ویژه جداست. بدیهی است که مقادیر مشخصی از هم‌پوشانی در این طبقه‌بندی‌ها اجتناب‌ناپذیر است. نظریه‌ی تئاتر به‌ندرت به‌شکل فرمی "خالص" وجود دارد، زیرا دیدگاه‌های تئاتری از دل نگرش‌های برخی یا حتی همه‌ی هنرها برآمده، بنابراین نظریه‌ای است که با زیبایی‌شناسی مرتبط است و اصول کلی عموماً یا از نمونه‌هایی از نمایش‌نامه‌های برجسته و یا از آثار اجراشده‌ی خاصی، استخراج شده‌اند و بنابراین نظریه‌ی (تئاتر) با نقد و بررسی گره می‌خورد. لذا آنچه من در آن غور کردم، نسبت به نوشته‌هایی که عنصر نظری در آن‌ها جلوه می‌نماید، کمتر به موارد مطلق (نظری) می‌پردازد یا دستِ‌کم به‌اندازه‌ی کافی مستقل از تحلیل یک عملکرد منحصربه‌فردی است که بحثی مجزا را ایجاب کند.»

دربارۀ ماروین کارلسن، نویسندۀ کتاب «نظریه‌های تئاتر»
ماروین آلبرت کارلسن (Marvin Albert Carlson)، متولد 1935، پژوهشگر و تئاترشناس امریکایی است. پژوهش‌های او عمدتاً تاریخ تئاتر اروپا، از قرن هجدهم تا قرن بیستم، را دربرمی‌گیرد.
از آثار ماروین کارلسن می‌توان به کتابهای «تئاتر و اسلام»، «صحنۀ تسخیر شده: تئاتر به‌مثابۀ ماشین حافظه/خاطره» و «پرفورمنس: یک مقدمۀ انتقادی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «نظریه‌های تئاتر»
کتاب «نظریه‌های تئاتر: یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر» با ترجمه و مقدمۀ دلارا نوشین در نشر نیماژ منتشر شده است.
دلارا نوشین، متولد1353، بازیگر، کارگردان تئاتر و مترجم ایرانی است. او دارای لیسانس ریاضی کاربردی از دانشگاه شهید بهشتی، فوق‌لیسانس کارگردانی نمایش از دانشکدۀ هنر و معماری و فارغ‌التحصیل کارگردانی – بازیگری از آموزشگاه هنری سمندریان است.
تئاتر «ملاقات بانوی سالخورده» و تله‌تئاتر «به‌سوی دمشق»، هردو به‌کارگردانی حمید سمندریان، از جمله آثار نمایشی‌ای هستند که نوشین در آن‌ها ایفای نقش کرده است. او همچنین کارگردانی دو تئاترِ «غریبه‌ای در خانه» و «اوریدیس» را در کارنامۀ کاری خود دارد.
از ترجمه‌های دلارا نوشین می‌توان به نمایشنامه‌های «جنایات قلب»، «اوریدیس» و «زنان بالکان» اشاره کرد.