جهان نمایش 52: تراژدی سترگ مادام بوواری

کتاب «تراژدی ستُرگِ مادام بوواری» نوشتۀ جان نیکلسن و خاویِر مارزان
یک اقتباس تئاتری آوانگارد از یک شاهکار کلاسیکِ مشهور. کتاب «تراژدی ستُرگِ مادام بوواری: رمان دشوار فلوبر که گروه پیپولیکوس از روی محبّت آن را زیر و رو کرد»، با عنوان اصلی The Massive Tragedy of Madame Bovary، نمایشنامه‌ای است که براساس رمان مشهور «مادام بوواری» گوستاو فلوبر نوشته شده است.
جان نیکلسن و خاویِر مارزان در کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» در بازآفرینی تئاتری رمان «مادام بوواری» فلوبر به جای وفاداریِ بی‌چون‌وچرا به این رمان، کوشیده‌اند که «مادام بوواری» دیگری خلق کنند که چه‌بسا بتوان آن را تفسیر آن‌ها از «مادام بوواری» فلوبر در نظر گرفت.
نیکلسن و مارزان در کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» کمدی و تراژدی را کنار هم نشانده‌اند تا از زاویه‌ای تازه به یک متن کلاسیک بنگرند.

مروری بر کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری»
آن‌چه در کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» در قالب اقتباس نمایشی از رمان «مادام بوواری» گوستاو فلوبر با آن مواجهیم یک مواجهۀ نقادانه با این رمان و دخل‌وتصرفی تمام‌عیار و بازیگوشانه در آن است.
رمان «مادام بوواری» فلوبر ماجرای زنی‌ست رؤیاباف، به نام اِما بوواری، که رمان‌های عاشقانه می‌خوانَد و خود را به جای شخصیت‌های آن رمان‌ها می‌گذارد و در پی یک زندگی عاشقانۀ گرم و پرشور است؛ زندگی‌ای که در واقعیت از او دریغ شده است. اِما بوواری در کنار شوهرش زندگی‌ای یکنواخت و ملال‌آور و بدون عشق را تجربه می‌کند و از همین رو می‌کوشد زندگی‌های رمان‌های عاشقانه را در واقعیت برای خود بسازد اما تلاشش در این راه، به عشق‌هایی مبتذل و میانمایه و دست آخر به تراژدی ختم می‌شود و اِما خود را می‌کُشد.
امّا کاری که نویسندگان کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» در این نمایشنامه انجام داده‌اند، برجسته کردن وجهِ کُمیک داستان «مادام بوواری» و نشاندن آن در کنار وجه تراژیک آن است.
در رمان «مادام بوواری» گوستاو فلوبر طنزی پنهان در پس تراژدی هست که چه‌بسا چندان نمایان نباشد اما با کمی دقت می‌توان آن را درک کرد. نویسندگان کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» همین طنز را از پس پشت رمان فلوبر بیرون کشیده و بر آن نور تابانده‌اند و عیان‌ترش کرده‌اند و آن را در جوار وجهِ تراژیک این رمان قرار داده‌اند تا، چنانکه خودشان در یادداشت ابتدایی این نمایشنامه توضیح داده‌اند، در این موضوع کندوکاو کنند که چگونه در همنشینی کمدی و تراژدی، «کمدی می‌تواند تراژدی را نمایان کند و تراژدی قادر است پرده از کمدی بردارد.»
در کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» همچنین از شیوۀ رواییِ داستان در داستان استفاده شده و بازیگران، هم در نقش‌هایشان و هم در نقش خودشان به صحنه می‌آیند. در این نمایشنامه همچنین شخصیت‌های جدیدی خلق شده‌اند که در رمان «مادام بوواری» فلوبر نشانی از آن‌ها نیست.
کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری»، در قالب متنی نمایشی، خوانشی نو و انتقادی را از «مادام بوواری» فلوبر ارائه می‌دهد و آن را در بسترِ اکنون و مسائل عصر ما مورد بازخوانی قرار می‌دهد و مباحثی را دربارۀ جنسیت و نقش و جایگاه زنان در جامعۀ مردسالار و امکان تغییر سرنوشت مادام بوواری پیش می‌کشد.
نویسندگان کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» درواقع نمایشنامه‌ای نوشته‌اند دربارۀ نمایشنامه‌ای که قرار است از رمان «مادام بوواری» اقتباس شود و به‌موازات شکل‌گیری این نمایشنامه است که داستان «مادام بوواری» را پیش می‌برند و اِما بوواری رمان فلوبر را از متن کلاسیک قرن نوزدهمی به صحنه‌ای متفاوت احضار می‌کنند و عرصه‌ای فراهم می‌آورند برای کشمکش بر سرِ متنِ اصلی و اقتباس از آن متن، به‌مثابه خارج کردن آن از رِیل.
در بخشی از کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری» می‌خوانید:
«اِما: نه! نمی‌تونی این کتابو خلاصه کنی به فهرستی از نقاط برجسته. این یه نگاه موشکافانه به یه زنه که تو یه جامعۀ کاملاً مردسالار داره با چنگ و دندون مبارزه می‌کنه که سرنوشت خودشو به دست بگیره...
جاناتان: کاملاً مردسالار.
اِما: و سرانجام هم خودشو می‌کشه.
جاناتان: نباید این کارو می‌کرد.
خاویِر: داستانو لو دادی، اِما.
اِما: منتها تو این اقتباس نمی‌میره.
جان: حالا بیشتر لو داد!!!
اِما: می‌خوام بگم که نباید کتابو به این چیزها منحصر کرد.
جاناتان: نه. این یه نگاه موشکافانه به یه زن بسیار پیچیده است. نمی‌خوام بگم همۀ زن‌ها پیچیده‌ن. بعضی‌هاشون اون‌قدر بی‌شیله‌پیله‌ن که آدم تعجب می‌کنه.
اِما: جاناتان، می‌دونم این روزها برای حمایت از برابری جنسیتی سخت در تلاشی، ولی این کارت واقعاً عذاب‌آوره.
خاویِر: و اون‌قدری هم که فکر می‌کنی برای زن‌ها جذاب نیست. اینو فقط بعد از اجرا، وقتی توی بار دیدمت، می‌گم.
جاناتان: می‌شه ادامه بدیم؟
خاویِر: آره، فکر می‌کنم دیگه مردم لُبِ مطلبو گرفته باشن.
اِما: چی‌چی – این‌که مادام بوواری یه زن بی‌بندوبار فرانسوی بوده که با چند نفر سَر و سِر داشته و بعد هم خودکشی کرده؟
جان: اِما، فکر کنم می‌خوایم به همچین چیزی تقلیلش ندیم.
جاناتان: و در ضمن، این چیزی نیست که اتفاق می‌افته.
اِما: البته که اتفاق می‌افته.
جاناتان: آره. ولی بی‌بندوبار که نیست.
اِما: من هرگز نگفتم بی‌بندوبار بوده!
خاویِر: ... خب راستش...
جاناتان: اگه اجازه بدین من جمله‌ای رو از خود فلوبر نقل کنم... این داستانی‌ست دربارۀ هیچ.
جان: آه، گل گفتی جاناتان. شرط می‌بندم دیگه همه برای دیدنش سر و دست می‌شکنن.
خاویِر: من نظرم اینه که باید شروع کنیم.
اِما: نه، صبر کنین. واقعاً باید این نکته رو هم روشن کنم. منظور فلوبر دقیقاً هیچ نبوده. منظورش این بوده که در مورد زندگی آدم‌ها صداقت به خرج داده – ناخرسندی، میل به خلاص شدن، گرایش به صرف وقت بیشتر برای رؤیابافی در مورد نحوۀ زندگی‌ای که دوست داریم، نه اون زندگی که داریم پیش می‌بریم.»

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «تراژدی سترگ مادام بوواری»
کتاب «تراژدی ستُرگِ مادام بوواری: رمان دشوار فلوبر که گروه پیپولیکوس از روی محبّت آن را زیر و رو کرد» با ترجمه و مقدمۀ علی آرونی در مجموعۀ «جهانِ نمایش» نشر نی منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا دربارۀ آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزۀ درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»