در خدمت و خیانت مترجمان

کتاب «در خدمت و خیانتِ مترجمان» نوشتۀ نیکو سرخوش
تاریخ چگونه ترجمه را از خود متأثر می‌کند؟ این موضوعی است که نیکو سرخوش در کتاب «در خدمت و خیانتِ مترجمان» به آن پرداخته است.
کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» نه کتابی دربارۀ فنّ ترجمه و کارِ مترجم به‌لحاظ زبان‌شناختی، بلکه کتابی است که در آن با رویکردی فلسفی - سیاسی به موضوع ترجمه پرداخته شده است.
در کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» ترجمه عرصه‌ای است برای بررسی نیروهایی که در دوره‌های مختلف تاریخ با یکدیگر برخورد می‌کنند و تعارض و جدل میان این نیروها، ترجمه و رویکرد مترجم را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» ترجمه و کارِ مترجم را در چشم‌اندازی تاریخی و از منظری فلسفی – سیاسی مورد نقد و بررسی و واکاوی انتقادی قرار می‌دهد.

مروری بر کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان»
شاید در برخورد اولیه با کتابی که نام «در خدمت و خیانتِ مترجمان» روی جلد آن درج شده است، گمان بریم که با کتابی دربارۀ فنّ ترجمه و نقد و ارزیابی کار مترجمان، به‌لحاظ زبانشناختی و میزان وفاداری به متن اصلی و انتخاب درست یا نادرست معادل‌ها و مسائلی از این دست، مواجهیم. کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» اما نه نقد و ارزیابی ترجمه، در معنای فنّی آن، بلکه، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، تفسیری فلسفی – سیاسی از ترجمه و کار مترجم و بحث درباب رابطه و نسبت ترجمه با تاریخ و وقایع تاریخی است و اگر هم در این کتاب، جایی سخن از موضوعاتی چون وفاداری به متن اصلی و معادل‌گذاری در ترجمه و نظایر این‌ها به میان می‌آید در راستای همین رویکرد فلسفی – سیاسی است.
نیکو سرخوش در کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان»، با ذکر مثال‌های مختلف از تاریخ ترجمه در ایران و نیز نگاهی به کارِ ترجمه در جهان، سعی در تبیین این دیدگاه دارد که ترجمه و انتخاب معادل برای کلمات، چقدر ریشه در جنگ قدرت و منازعات سیاسی در زمینه و زمانه‌ای دارد که یک متن در آن ترجمه می‌شود.
کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان»، با رجوع به دوره‌های مختلف تاریخی و جدل‌های سیاسی در هر یک از آن دوره‌ها، نشان می‌دهد که رویکرد مترجمان در ترجمۀ متون، چقدر از آن جدل‌ها متأثر بوده و هر ترجمه و معادل‌گذاری توسط هر مترجم برای یک واژه و هر شیوه از ترجمه و نوع برخورد مترجم با زبان مبدأ و زبان مقصد، به چه منافع و رویکردها و گرایش‌های سیاسی‌ مختلفی دلالت داشته است.
در کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» سخن از ترجمه به‌مثابۀ کنشی سیاسی است. این کتاب، مترجم و متن را در میدان نبرد نیروهای سیاسی قرار می‌دهد تا دریابیم سرانجام در هر دوره از تاریخ، کدام نیرو ترجمه را از خود متأثر کرده است و این اتفاق چگونه و طی چه فرایندی رخ داده است.
تقابل سنت و تجدد در تاریخ معاصر ایران یکی از موضوعاتی است که در کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» موضوع ترجمه در متنِ آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» ترجمه را به تاریخ و سیاست پیوند می‌زند و حین سخن از ترجمه و کارِ مترجم، به مقاطعی از تاریخ معاصر ایران، از جمله تاریخ مشروطه، نیز می‌پردازد و این‌گونه تاریخ ترجمه را به تاریخ رویدادها و جدل‌های سیاسی در ایران معاصر گره می‌زند.
در کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» هم روایت‌ها و قرائت‌های گوناگون از تاریخ با دیدی نقادانه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و هم تاریخ ترجمه در ایران، در متن وقایع سیاسی و تاریخی. مثلا در فصلی از این کتاب، با نگاهی به کارِ نسلی از مترجمان قدیمی ایران، از جمله ذبیح‌الله منصوری و محمد قاضی و نجف دریابندری، از این موضوع سخن می‌رود که چگونه گفتمان غرب‌ستیزی و ضدّ استعماری، آن نسل از مترجمان را به‌جانب رویکرد بومی‌سازی در ترجمه سوق داد و در کارِ آنان، وفاداری به زبان مقصد را نسبت به وفاداری به زبان مبدأ در اولویت قرار داد.
کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» از یک یادداشت آغازین، پنج فصل و دو ضمیمه تشکیل شده است.
فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان» عبارتند از: «وفاداری به کلمه یا سنتی که باید بدان توسل جست»، «کاربرانِ ایرانی نظریه‌ی کلمه یا آن‌چه آن‌ها دارند و ما نداریم»، «آن‌چه ما داریم و آن‌ها ندارند یا قصه‌ی گولان و غولان»، «بازگشت به خویشتن یا شُلوخوفِ خود را می‌شُلوخوفم» و «اخذ تمدن فرنگی یا اورادِ تسخیر اَجنه».
کتاب «در خدمت و خیانتِ مترجمان» در نشر نی منتشر شده است.

دربارۀ نیکو سرخوش، نویسندۀ کتاب «در خدمت و خیانت مترجمان»
نیکو سرخوش، متولد 1346 در تهران، مترجم و مؤلف ایرانی است. او تحصیلکردۀ مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه آزاد اسلامی و نیز دارای فوق لیسانس جامعه‌شناسی و دکترای علوم سیاسی از دانشگاه «پونا»ی هندوستان است.
از نیکو سرخوش مقالات تألیفی مختلفی در نشریات، از جمله در مجلۀ «چشم‌انداز ایران» و روزنامۀ «شرق»، منتشر شده است. او همچنین کتاب‌های گوناگونی را در حوزۀ فلسفه، با همکاری افشین جهاندیده، به فارسی ترجمه کرده که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «مراقبت و تنبیه: تولدِ زندان»، «اراده به دانستن»، «ایران: روح یک جهان بی‌روح»، «تئاتر فلسفه» و «دیرینه‌شناسی دانش» اشاره کرد.