پترزبورگ

رمان «پترزبورگ» اثر آندري بيه‌لي
رماني سمبليک، برساخته از وهم و واقعيت و طنز و شعر. رمان «پترزبورگ» آندري بيه‌لي را ولاديمير نابوکوف، پس از «اوليس» جيمز جويس و «مسخ» کافکا و پيش از جلد اول «در جستجوي زمان از دست رفته» مارسل پروست، سومين اثر از چهار شاهکار نثر قرن بيستم دانسته است.
آندري بيه‌لي در رمان «پترزبورگ» ما را با خود به پترزبورگ ملتهب سال 1905 ميلادي مي‌برد؛ البته نه دقيقاً به پترزبورگ واقعي و عيني، بلکه به پترزبورگي که، در عين حفظ عناصر و اجزاء و مناظر واقعي خود، در ذهن و تخيل شاعران? بيه‌لي وجهي وهمناک و شبح‌‌گون و سمبليک يافته و درنتيجه به‌طور همزمان واقعي و خواب‌گون است.
رمان «پترزبورگ» يک رمان جذاب چندلايه است، با ارجاع فراوان به آثار پوشکين و گوگول و داستايفسکي.
رمان «پترزبورگ» اولين بار بين سالهاي 1913 تا 1914 به‌صورت دنباله‌دار و سپس در سال 1916 به‌صورت کتاب منتشر شد. البته آندري بيه‌لي در سال 1922 نسخه‌اي اصلاح‌شده از اين رمان را نيز منتشر کرد که کوتاهتر از نسخ? اول بود.

مروري بر رمان «پترزبورگ»
آندري بيه‌لي در رمان «پترزبورگ» داستان پسري روشنفکر را روايت مي‌کند که پدرش از دولتمردانِ مرتجع و مستبد و خشک‌مغز اواخر عصر روسي? تزاري است و مادرش زني‌ست که خانه و زندگي و پسر و شوهرش را رها کرده و رفته است. حالا پسر، که همفکر پدر نيست، بي‌آنکه خودش در ابتدا، بداند در توطئ? ترور پدرش با يک گروه تروريستي همدست شده است.
وقايع رمان «پترزبورگ» در سال 1905 رخ مي‌دهد، يعني همان سالي که کارگران در روسيه به وضع معيشتي‌شان اعتراض کردند و اعتراضشان به کشتاري خونين ختم شد و روزي سياه را رقم زد که در تاريخ روسيه به «يکشنب? خونين» معروف است. همچنين در دوره‌اي که وقايع رمان «پترزبورگ» در آن رخ مي‌دهد، گروه‌هاي تروريستي زيرزميني در روسيه به فعاليتهاي مخفيانه مشغولند و مقامات سياسي مرتجع و مستبد توسط اين گروه‌ها ترور مي‌شوند. بيه‌لي اين حال‌وهواي ملتهب و بحراني را نه‌فقط در لاي? مضموني و محتوايي رمان «پترزبورگ»، بلکه در فرم روايي و ساختار اين رمان سمبليستي نيز بازتاب داده است.
رمان «پترزبورگ» يک رمان چندوجهي و چندلايه است که در آن وقايع سياسي با داستاني عاشقانه و دغدغه‌هايي فلسفي و زيبايي‌شناختي پيوند مي‌خورد. شهر پترزبورگ، که بستر رويدادهاي رمان «پترزبورگ» است، در اين رمان حضوري چشمگير دارد؛ حضوري که هم واقعيت اين شهر را به تصوير مي‌کشد و هم وجهي شبح‌وار از آن را به نمايش مي‌گذارد و بايد گفت که علاوه بر شهر، شخصيت‌هاي رمان «پترزبورگ» نيز همين خصلت دوگانه را دارند.
آندري بيه‌لي در رمان «پترزبورگ» اجزاء و عناصر رمانش را طوري کنار هم چيده که همه‌چيز ناپايدار و در آستان? فروپاشي به‌نظر مي‌رسد. اين فروپاشي البته فقط بر وضعيت سياسي دلالت ندارد و وجهي سمبليک و استعاري و هستي‌شناختي و انساني به خود مي‌گيرد.
در رمان «پترزبورگ» همچنين با يک بازي هندسي مواجهيم که ساخت‌هايي سفت‌وسخت و نامنعطف را در مقابل ساخت‌هاي سيال و بازيگوش و منعطف قرار مي‌دهد.
بيه‌لي در رمان «پترزبورگ» هم شاعر است و هم نقاش و هم نويسنده‌اي با قريح? طنز. او در اين رمان، طنز و شعر را با فلسفه و نقاشي و رياضي و موسيقي و سياست مي‌آميزد و رماني خلق مي‌کند که هم از دوران خود مايه مي‌گيرد و هم از آن فراتر مي‌رود. رمان «پترزبورگ» هم واقعيت است و هم کابوس و رؤيا و وهم، هم وحشت و اضطراب است و هم مضحکه.
اما آيا شخصيت اصلي رمان «پترزبورگ» پدرش را ترور خواهد کرد؟ اين را وقتي درمي‌يابيد که رمان «پترزبورگ» را تا آخر بخوانيد.
در بخشي از رمان «پترزبورگ» مي‌خوانيد: «آبلئوخوف به سبب نطق‌هاي اغراق‌آميزي که ايراد مي‌کرد در روسيه نامي پرآوازه پيدا کرده بود؛ اين نطق‌ها بدون جنجال و هياهو مصيبت‌هاي خاصي به همراه داشت و در نهايت، در جاي مناسب و به موقع به ردّ پيشنهادات جناح مخالف منجر مي‌گرديد.
"ادار? نهم" با دستيابي آبلئوخوف به اين سمت خطير بي‌هدف کار مي‌کرد. آپولون آپولونويچ به کمک بخشنامه‌هايي مبارز? سرسختانه‌اي را با اين اداره پيش گرفت، و چنانچه لازم مي‌شد به نفع واردات ماشين‌هاي درودگري آمريکايي به روسيه نطق‌هايي ايراد مي‌نمود (ادار? نهم مخالف واردات بود).
آپولون آپولونويچ در رأس نهاد بود؛ اين را خوب مي‌دانيد... او را چگونه بناميم؟
البته، براي اين‌که شخصيت اين دولتمرد محترم به سادگي ما را شگفت‌زده کند، بايد نيم‌رخ پيروپاتال و کاملاً بي‌معنايش با ساخت کارهاي بي‌حد و اندازه‌اي که به وسيل? او هدايت مي‌شود قياس شود؛ اما مسئله اين‌جاست که انفجار اين نيروهاي ذهني که از آن جمجمه ساطع مي‌شد و برخلاف سياست کل روسيه بود همگي، مطلقاً همگي را حيرت‌زده مي‌کرد.
سناتور ما به تازگي وارد شصت‌ونهمين سال زندگي خود شده بود؛ چهر? رنگ‌پريده‌اش در مواقع پيروزي کاغذنگهدارِ خاکستري و در اوقات بي‌کاري کاغذ خميرشده را يادآور مي‌شد؛ چشمان سنگي سناتور و حلقه‌هاي کبود دور آن به هنگام خستگي رگه‌هايي از آبي تيره پيدا مي‌کردند و بيش از حد گشاد مي‌شدند.
اين را هم اضافه کنيم که آپولون آپولونويچ به‌هيچ‌وجه از مشاهد? گوش‌هاي بزرگش که در زمين? خونين روسي? پر تب‌وتاب به غايت بزرگ به نظر مي‌رسيد، متأثر نمي‌شد. تصوير او بدين شکل اخيراً زينت‌بخش جلد مجله‌اي فکاهي شده بود، هجويه‌اي که به سبب عکس‌هاي خونين روي جلدش، آن هنگام با سرعت سرسام‌آوري در خيابان‌هاي مملو از جمعيت تکثير مي‌شد.»

دربار? آندري بيه‌لي، نويسند? رمان «پترزبورگ»
آندري بيه‌لي، متولد 1880 و درگذشته به سال 1934، داستان‌نويس، شاعر سمبليک، منتقد ادبي و نظريه‌پرداز اهل روسيه بود. رمان «پترزبورگ» از مهمترين آثار اوست.
از ديگر آثار آندري بيه‌لي مي‌توان به رمان «کبوتر نقره‌اي» اشاره کرد.

دربار? ترجم? فارسي رمان «پترزبورگ»
رمان «پترزبورگ» با ترجم? افتخار نبوي‌نژاد در نشر ثالث منتشر شده است. اين ترجمه براساس ترجم? فرانسوي رمان «پترزبورگ» انجام شده و با يادداشت مترجمان فرانسوي رمان، مقاله‌اي از ژ. نيوا با عنوان «"بازي فکري"؛ پژوهشي در باب پترزبورگ» و مقاله‌اي در معرفي آندري بيه‌لي و آثارش همراه است.
افتخار نبوي‌نژاد، متولد 1332، مترجم ايراني است. از ترجمه‌هاي او مي‌توان به کتاب‌هاي «راهبه»، «ريگودون»، «گفت‌وگوهايي با پروفسور ايگرگ» و «بووار و پکوشه» اشاره کرد.
از رمان «پترزبورگ» سه ترجم? فارسي ديگر هم موجود است که عبارتند از: ترجم? علي معصومي، منتشرشده در نشر ژرف، ترجم? نازلي اصغرزاده، منتشرشده در انتشارات مرواريد، و ترجم? فرزانه طاهري، منتشرشده در نشر مرکز.