پنجاه سال برنامه ریزی

کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» به‌قلم و روایتِ جمعی از متخصصان و صاحب‌نظران حوزه توسعه و گردآوری و تدوین هدی صابر
مرور و بررسی انتقادی برنامه‌های توسعه در ایران از آغاز تا اواخر دهۀ 70 خورشیدی. کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» مجموعه‌ای است از مصاحبه‌ها و مقالات گروهی از متخصصان و پژوهشگران حوزه‌های اقتصاد و جامعه‌شناسی و علوم سیاسی درباره برنامه‌ریزی‌های توسعه در ایران. در این مصاحبه‌ها و مقالات، که نخستین بار در شماره 50 مجلۀ «ایران فردا» چاپ شده بوده‌اند و به‌کوشش هدی صابر در کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» گردآوری و بازنشر شده‌اند، متخصصان و پژوهشگران حوزه‌های مختلف با رویکردی انتقادی از مشکلات و تناقض‌ها و مسائل مربوط به برنامه‌ریزی‌های توسعه در ایران گفته‌اند و از عوامل گوناگون اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و... که در عقب‌افتادن ایران از توسعه نقش داشته‌اند. در کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» همچنین روایتی از دوره‌های مختلف برنامه‌ریزی در سازمان برنامه و بودجه و عملکرد این سازمان ارائه شده است و کتاب از این لحاظ می‌تواند منبعی مفید و راهگشا برای پژوهشگران مقولۀ توسعه و تاریخ توسعه در ایران مدرن باشد و تاریخچه‌ای از رَوَندِ عملی توسعه در ایران را در اختیار این پژوهشگران بگذارد. همچنین مجموع آنچه در کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» مطرح شده است چه بسا بتواند پاسخی باشد برای این پرسش که چرا به‌رغم برنامه‌ریزی‌های گوناگون هنوز توسعه نیافته‌ایم و چه موانعی بر سر راه توسعه در ایران وجود داشته و دلیل اینکه سال‌ها برنامه‌ریزی برای توسعۀ ایران با شکست مواجه شده چیست؟
کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» با رویکردی آسیب‌شناسانه مقولۀ توسعه در ایران را از جنبه‌ها و وجوه گوناگون و نه فقط از جنبۀ اقتصادی مورد بررسی قرار داده تا دریابیم برای تحقق توسعه چه اموری را باید در نظر داشت و توسعه چه زیرساخت‌هایی را لازم دارد. «پنجاه سال برنامه‌ریزی» کتابی است مناسب برای علاقمندان مباحث مربوط به توسعه در ایران و همۀ کسانی که پرسش از علل توسعه‌نیافتگی ایران و کنجکاوی نسبت به این موضوع از دغدغه‌های اصلی‌شان است و به ایرانی توسعه‌یافته علاقمندند. گفتنی است که گروهی از کسانی که در کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» با آن‌ها مصاحبه شده و حرف و سخن‌ و دیدگاه‌هایشان در این کتاب آمده است خود روزگاری در سازمان برنامه و بودجه حضور داشته‌اند.

مروری بر کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی»
کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» با مقدمه‌ای به‌قلم محسن رنانی با عنوان «برنامه‌ریزی در ایران: گذار از تراژدی به کمدی» آغاز می‌شود. بعد از این مقدمه دیباچه‌ای به‌قلم محمد ستاری‌فر با عنوان «پیش‌شرط‌های گذار از توسعه‌نیافتگی» آمده است.
پس از مقدمه و دیباچه، مقالات و مصاحبه‌هایی را می‌خوانیم که در آن‌ها متخصصان حوزه‌های مختلف، از اقتصاد گرفته تا جامعه‌شناسی و ... ، هر یک از منظری به بررسی و تحلیل علل توسعه‌نیافتگی ایران و برنامه‌های توسعه در این کشور پرداخته‌اند و از خلال نوشته‌ها و گفته‌های آن‌ها مروری هم بر برنامه‌های توسعه در دوره‌های مختلف تاریخ ایران مدرن انجام شده است. البته کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» مرور و تحلیل و بررسی و ارزیابی برنامه‌های توسعه را از آغاز فرایند برنامه‌ریزی توسعه در ایرانِ پیش از انقلاب تا اواخر دهۀ 70 خورشیدی دربرمی‌گیرد و دو دهۀ اخیر را شامل نمی‌شود.
کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی»، چنانکه در مقدمۀ محسن رنانی بر این کتاب اشاره شده است، «گنجینه‌ای تحلیلی و آینه‌ای تمام‌نما برای تبیین تجربۀ شکست‌خورده برنامه‌ریزی توسعه در ایران است.»
عنوان‌های مقالات و مصاحبه‌هایی که در کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» می‌خوانید و کارشناسانی که نوشته‌ها و گفتارهایشان در این کتاب در قالب مقاله و مصاحبه آمده است عبارتند از: «تک‌دانه‌ها در حسرت نخ» (هدی صابر)، «ایران فردا و نیم‌قرن برنامه‌ریزی» (عزت‌الله سحابی)، «برنامۀ اول؛ پیدایش فکر برنامه‌ریزی در ایران» (فیروز توفیق)، «برنامۀ دوم؛ تنگناهای برنامۀ دوم» (خداداد فرمانفرماییان)، «برنامه‌های سوم تا ششم؛ سانترالیزم خشن» (مهدی صفویان)، «برنامه‌های سوم تا ششم؛ هشدارِ تصمیم‌ساز، خودسریِ تصمیم‌گیر» (کنستانتین مژلومیان)، «برنامه‌های چهارم تا ششم؛ نقطۀ پایان بلندپروازی کجاست؟» (هوشنگ شهیدی)، «تجربۀ انقلاب؛ برنامۀ انقلاب؟» (علی‌اکبر معین‌فر)، «تجربۀ انقلاب؛ برنامه: اندیشه‌ای غریب!» (عزت‌الله سحابی)، «تجربۀ انقلاب و برنامۀ اول غیرمصوب؛ تشویش‌ها و تلقی‌ها» (عباس قائم‌الصباحی)، «برنامۀ اول غیرمصوب؛ بازدارنده‌ها در اولین تجربه» (محمدتقی بانکی)، «برنامۀ اول غیرمصوب؛ همزیستی تاریخی "فرمان" و "برنامه"» (علی صادقی تهرانی)، «برنامۀ اول غیرمصوب و برنامه‌های اول و دوم؛ نگاه به برنامه از دو سو» (مرتضی الویری)، «برنامه‌های اول و دوم؛ ضرورت تعدیل، تجربۀ تعدیل» (علینقی مشایخی)، «برنامۀ سوم؛ برون‌رفت از وضع موجود؟» (کوروس صدیقی)، «از برنامه "چه می‌خواستیم"، "به چه رسیدیم؟"» (حسین عظیمی)، «ظرفیت‌های کارشناسی سازمان برنامه و بودجه، گذشته و حال» (بایزید مردوخی)، «نظریه، روش استقلال کارشناسی» (مرتضی ایمانی‌راد)، «نیم‌قرن برنامه، یک قرن بودجه» (علی‌اکبر شبیری‌نژاد)، «دانشگاه، آرمان، برنامه» (فرشاد مؤمنی)، «توزیع قدرت تصمیم‌گیری، دیدگاه محلی در برنامه‌ها» (مهرداد اتحاد)، «موقعیت تاریخی بخش خصوصی» (مرتضی بهشتی)، «دولت ناظر، واگذاری اختیار» (علی‌اکبر صابری)، «بودجۀ برنامه‌ای» (صفی اصفیا)، «نقش و سهم عوامل بین‌المللی در تدوین استراتژی‌ها و آرمان‌های برنامه‌ها» (هدی صابر)، «موانع حضور فعالانۀ بخش خصوصی در برنامه‌های توسعه»، «پیشینۀ جدول داده – ستانده و ربط آن با برنامه‌های توسعه» (علی‌اصغر بانویی) و «برنامه‌ریزی دولتی یا برنامه‌ریزی اجتماعی» (کمال اطهاری).
کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.

رتبۀ کتاب «پنجاه سال برنامه‌ریزی» در گودریدز: 3.33 از 5.