دفتر یادداشت های داستایفسکی: ابله

کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» اثر فیودور داستایفسکی
کتابی باب طبع شیفتگان داستایفسکی و به‌ویژه شیفتگان رمان «ابله». کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» حاوی یادداشت‌هایی است که فیودور داستایفسکی حین شکل‌گیری طرح رمان «ابله» در ذهنش و اندیشیدن به این طرح و پختن و پروراندن آن نوشته و در آن‌ها مراحل شکل‌گیری این رمان، از طرح اولیه تا طرح‌های بعدی و طرح نهایی، را ثبت کرده است.
آن‌ها که می‌خواهند بدانند رمان «ابله»، که از مشهورترین رمان‌های داستایفسکی و یکی از شاهکارهای او و فراتر از آن، یکی از شاهکارهای ادبیات جهان است، چگونه ساخته و پرداخته شده و به سرانجام رسیده است با خواندن کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» پاسخ این سؤال را خواهند گرفت.
کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» بر پشت صحنۀ رمان «ابله» نور می‌تاباند و رَوَند پیچیده و دشوار خلق این شاهکار کلاسیک ادبیات روسیه را می‌نمایاند. این کتاب، جدا از جذابیتی که می‌تواند برای علاقه‌مندان داستایفسکی و رمان «ابله» داشته باشد، برای کسانی هم که می‌خواهند رمان بنویسند و در پی یادگیری فوت‌وفن این کارند کتابی مفید و آموزنده است چون کلنجارهای یک نویسندۀ بزرگ را با رمانی که در حال پروراندن و نوشتن آن بوده است، آشکار می‌کند و نشان می‌دهد برای نوشتن رمان چه راه دشواری را باید پیمود و چقدر باید نوشت و خط زد و باز نوشت.
کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» همچنین منبعی غنی برای مفسران و پژوهشگران و منتقدان ادبی و مخصوصاً داستایفسکی‌پژوهان است.

مروری بر کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله»
ادبیات کلاسیک قرن نوزدهم روسیه چند رمان مهم و محبوب و تأثیرگذار به تاریخ ادبیات جهان هدیه داده که یکی از آن‌ها رمان «ابله» داستایفسکی است. کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» به ما می‌گوید که این رمان بزرگ چگونه به‌تدریج در ذهن نویسنده‌اش شکل گرفته و کامل شده و در فرایند شکل‌گیری و نگارش چقدر تغییر کرده و بازنویسی شده و متن نهایی آن چه تفاوتهایی با طرح اولیه‌اش دارد.
در کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» شاهد فرایند خلق یکی از معروفترین شخصیتهای داستانی جهان، یعنی پرنس میشکین، هستیم. پرنس میشکین، شخصیت اصلی رمان «ابله»، شخصیتی غریب و فراموش‌نشدنی و مظهر نیکی و زیبایی و معنویت و سادگی و پاکی است. اما کسانی که رمان «ابله» را خوانده‌اند، با خواندن کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» درمی‌یابند که این شخصیت در آغاز و در طرح اولیۀ داستایفسکی از این رمان، چقدر با کسی که ما به نام پرنس میشکین می‌شناسیم و او را در متن نهایی رمان «ابله» ملاقات کرده‌ایم فرق داشته است و داستایفسکی چقدر شخصیت او را تغییر داده تا به پرنس میشکین فعلی رسیده است.
رمان «ابله» به‌طور کلی، طبق آنچه کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» نشان می‌دهد، رمانی بوده که در فرایند طرح‌ریزی و نگارش و رسیدن به شکل نهایی، بسیار تغییر کرده است. با خواندن یادداشت‌های داستایفسکی دربارۀ این رمان ماهیت این تغییرات را درمی‌یابیم و پی می‌بریم که طرح اولیۀ آن چه بوده و این طرح چه مسیر پیچیده‌ای را طی کرده تا به شکل مطلوب نویسنده برسد و داستایفسکی را راضی کند.
کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله»، علاوه بر متن یادداشت‌هایی که داستایفسکی حین کلنجار رفتن با رمان «ابله» و نوشتن و باز نوشتن آن نوشته است، حاوی مقدمه‌ای خواندنی از ادوارد واسیولک، ویراستار ترجمۀ انگلیسی کتاب، و نیز یادداشتی از کاترین استرلسکی، مترجم انگلیسی متن یادداشت‌ها از زبان روسی، است.
در مقدمۀ ادوارد واسیولک بر کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» اطلاعاتی ارزنده دربارۀ چگونگی نوشته شدن رمان «ابله» و حال‌وهوای جسمی و روحی داستایفسکی در حین نگارش این رمان آمده است.

دربارۀ فیودور داستایفسکی
فیودور میخایلوویچ داستایفسکی (Фёдор Михайлович Достоевский)، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است.
داستایفسکی نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک‌‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت اما در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌بُرد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به‌نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به‌‌جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آیندۀ جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرده و پرسش‌ها و تردیدهایی را دربارۀ انسان و انتخاب‌های او و نیز درباب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشیده که همچنان برای انسان قرنِ بیست‌و‌یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پُرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی هستند. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصارۀ جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این‌همه‌سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تَر و تازه و شادابند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.
داستایفسکی روزنامه‌نگار چیره‌دستی هم بود و از سال 1861 تا 1863 ماهنامۀ «زمان» را سردبیری کرد؛ ماهنامه‌ای ادبی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی که لئونید گروسمن در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» از آن به‌عنوان «واقعه‌ای بزرگ در تاریخ مطبوعات روسیه» یاد می‌کند و دلیل توفیق این ماهنامه را «قریحۀ شگفت‌آور داستایفسکی، شیفتگی آتشینش در طلب اندیشه‌های نو، روحیۀ مبارزه‌جوی او به‌عنوان یک نویسندۀ سیاسی و عشق بی‌آلایشش به آفریده‌های مردم خود» می‌داند.
از داستایفسکی، به‌جز رمان و داستان کوتاه، نوشته‌های غیرداستانی بسیاری هم در موضوعات مختلف به‌‌جا مانده است. او همچنین مترجم آثاری از ادبیات آلمان و فرانسه بوده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله»
کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله»، با ترجمه و مقدمۀ بهروز حاجی‌محمدی و یادداشتی کوتاه از ویراستار ترجمۀ فارسی کتاب، در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است. این کتاب چهارمین کتاب از مجموعۀ «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی» است.
مجموعۀ «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی» مجموعه‌ای‌ست که پیش از این سه کتاب دیگر آن، شامل «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: برادران کارامازوف»، «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: شیاطین (جن‌زدگان)» و «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: جنایت و مکافات» (اولی به‌ترجمۀ بهروز حاجی‌محمدی، دومی به‌ترجمۀ میلاد میناکار و سومی به‌ترجمۀ مهران صفوی) در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
بهروز حاجی‌محمدی، متولد 1336، منتقد و پژوهشگر ادبی و مترجم ایرانی است. او دارای لیسانس و فوق لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی است.
از ترجمه‌های بهروز حاجی‌محمدی می‌توان به کتاب‌های «آخر بازی / در انتظار گودو» و «تفسیرها و تأویل‌ها: در انتظار گودو» و از آثار تألیفی‌اش می‌توان به کتاب‌های «شخصیت‌های اصلی در آثار کافکا» و «تی. اس. الیوت: نقد ساختاری منظومه‌ها» اشاره کرد.
از کتاب «دفتر یادداشت‌های داستایفسکی: ابله» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «یادداشت‌های رمان ابله»، منتشر شده که مترجم آن شاهپور عظیمی و ناشرش انتشارات نیلوفر است.