پالتویی ها 14: مرگ در پاریس صادق هدایت

کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» نوشته و تدوینِ ناصر پاکدامن
سِیری در نامه‌ها و گفته‌های صادق هدایت و اقوالِ دوستان و آشنایان و اطرافیانش و اسناد مربوط به خودکشی و مرگ او. کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» کتابی‌ست دربارۀ سالها و روزهای پایانی زندگی صادق هدایت و ماجرای خودکشی این نویسندۀ بزرگ ایرانی معاصر در پاریس.
ناصر پاکدامن در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» قطعاتی از نامه‌های صادق هدایت و نیز نوشته‌ها و گفته‌هایی از دیگران دربارۀ او و اسناد به‌جامانده دربارۀ خودکشی و مرگ او را کنار هم گذاشته و طوری آن‌ها را، به‌ترتیب تاریخی و همچون قطعاتی از یک پازل، کنار هم چیده است که تصویری از احوال درونی صادق هدایت در سال‌های پایانی زندگی او و آن‌چه در آن سالها و خصوصاً در روزهای منتهی به مرگش بر او رفت و نیز تصویری از زمانه‌ای که او سالهای پایانی عمرش را در آن زیست به‌دست آید و بر راز خودکشی او، توسط این قطعات، نوری تابانده شود.
در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» بخشی از زندگی و زمانۀ هدایت و رنجی که او از زمانه و شرایط ناساز اجتماعی و سیاسی و فرهنگی زمانه‌اش بُرد و دست‌آخر به مرگش انجامید و نیز چندوچون این مرگ، به‌روایت اسناد و شواهد و گفته‌ها و نوشته‌ها، ترسیم شده است.

مروری بر کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس»
ناصر پاکدامن در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» علت اصلی خودکشی صادق هدایت را مسائل اجتماعی می‌داند و از همین منظر در این کتاب خودکشی هدایت را، به‌میانجی نامه‌های خودش و نوشته‌ها و گفته‌های دیگران دربارۀ او و اسناد و مدارک و نوشته‌های مربوط به خودکشی او، زیر ذره‌بین می‌گذارد. پاکدامن در این کتاب ابتدا تصویری از مشاهدۀ خود از هتلی در پاریس که هدایت مدتی از روزهای پایانی زندگی‌اش را در آن گذراند ارائه می‌دهد و آن‌گاه از خانه‌ای که هدایت، بعد از آن هتل، اجاره و در آن خودکشی کرد و از چندوچونِ خودکشی او، به‌نقل از منابعی که در این باره وجود دارد، می‌نویسد و سپس بحث و پرسش‌هایی را پیرامون مقولۀ خودکشی و دربارۀ صادق هدایت و خودکشی او پیش می‌کشد.
بعد از توضیحات و مباحث مقدماتی نویسنده دربارۀ خودکشی هدایت و کلاً مقولۀ خودکشی و نیز توضیحاتی دربارۀ کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» و شیوۀ تنظیم مطالب این کتاب، وارد بخش اصلی کتاب می‌شویم که شامل قطعاتی‌ست که نویسنده آن‌ها را، به‌قصد ترسیم زندگی هدایت و دغدغه‌ها و رنج‌های او در چند سال پایانی عمرش، از سال 1326 تا فروردین 1330، کنار هم گذاشته است. این قطعات شامل نامه‌هایی از صادق هدایت و نوشته‌ها و گفته‌های دیگران دربارۀ او و اسنادی دیگر است که همگی به بازۀ زمانی‌ای که موضوع کتاب است تعلق دارند و به‌نحوی انتخاب و به‌ترتیب تاریخی کنار هم چیده شده‌اند که ما سِیرِ پیشرفت حس دلزدگی و نومیدی و افسردگی در هدایت و سرانجام تصمیم او به خودکشی و عملی‌کردن این تصمیم را دریابیم و در ضمن به زمینه‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی‌ای که هدایت را به‌سمت خودکشی سوق دادند آگاه شویم و همچنین اطلاعاتی دربارۀ چگونگی خودکشی هدایت و پیدا شدن جسد او و مراسم تشییع‌جنازه‌اش در پاریس به‌دست آوریم.
در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» با هدایتی مواجهیم که اوضاع زمانه و اوضاع جهان او را رنج می‌دهد، ناشران سرِ انتشار کتاب‌هایش و حق‌التألیف این کتاب‌ها سرش کلاه گذاشته‌اند، کسی در وطن او را به‌عنوان نویسنده‌ای خلاق و چیره‌دست جدی نگرفته است، در ایران شغلی درست‌وحسابی و متناسب با مهارتش ندارد و حتی برای خروج از ایران و رفتن به فرانسه هم پیش پایش سنگ می‌اندازند.
هدایت، چنانکه در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» می‌بینیم، در سالهای پایانی عمرش سخت افسرده و خسته و از همه‌چیز دلزده و نومید است و حوصلۀ هیچ‌کس و هیچ‌چیز را ندارد و از شرایطی که در آن زندگی می‌کند رنج می‌برد و همۀ این‌ها سرانجام کارِ او را به خودکشی می‌کشانند. در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» جامعه مقصر اصلی در مرگ هدایت است؛ جامعه‌ای که هدایت را از خود رانده و او را طرد کرده است. هدایتِ کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» سخت تنها و سرخورده از همه‌چیز و همه‌کس است. او را در روزهای آخر عمرش در پاریس می‌بینیم که سرگردان و خسته از جایی به جایی می‌رود و به چیزی و کسی اعتنایی ندارد و هیچ شور و رمقی برای زیستن در وجودش نمانده است.
ابوالقاسم انجوی شیرازی، حسن شهیدنورایی، فریدون هویدا، بیژن جلالی، تقی تفضلی، تورج فرازمند و رحمت‌الله مقدم ‌مراغه‌ای از جمله کسانی هستند که اقوالشان دربارۀ سالها و روزهای آخر زندگی هدایت در کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» آمده است.
کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس» با توصیفی از خانه‌ای که هدایت در آن خودکشی کرد و کوچه‌ای که آن خانه در آن قرار دارد و نقل قولی از حبیب یغمایی دربارۀ صادق هدایت به پایان می‌رسد.
در این کتاب همچنین به انعکاس نه‌چندان چشمگیر خودکشی هدایت در هفته‌نامۀ فرانسوی «اخبار ادبی» اشاره شده است.
کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس»، با مقدمه‌ای از محمد دهقانی، در انتشارات مان کتاب منتشر شده است.

دربارۀ ناصر پاکدامن، نویسنده و گردآورندۀ کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس»
ناصر پاکدامن، متولد 1311 در تهران و درگذشته به سال 1402، اقتصاددان، استاد دانشگاه و مؤلف ایرانی بود. او دارای لیسانس حقوق از دانشگاه تهران و تحصیلکردۀ اقتصاد در فرانسه بود و دکترای اقتصاد داشت.
پاکدامن، پس از پایان تحصیلاتش در فرانسه و بازگشت به ایران، در دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. او همچنین از اعضای «کانون نویسندگان ایران» و از بنیانگذاران «سازمان ملی دانشگاهیان ایران» بود و در مبارزه با اختناق و سانسور در دوران حکومت پهلوی دوم نقشی به‌سزا داشت.
پاکدامن در سال 1360 از ایران به فرانسه مهاجرت کرد و برای همیشه مقیم آنجا شد و در فرانسه به تدریس در دانشگاه و دیگر فعالیت‌های فرهنگی پرداخت. او، به‌جز تألیف کتاب «صادق هدایت: مرگ در پاریس»، مجموعه‌ای از نامه‌های صادق هدایت به حسن شهیدنورایی را هم گردآوری و در کتابی با عنوان «هشتاد و دو نامه به حسن شهیدنورایی» منتشر کرد.
از دیگر آثار ناصر پاکدامن می‌توان به کتاب «قتل کسروی» اشاره کرد.