مقالاتی در جامعه شناسی سیاسی ایران

کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» اثر یرواند آبراهامیان
مجموعه مقالاتی در زمینه جامعه‌شناسی سیاسی که به بررسی تاریخ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی طبقات فرودست در ایران معاصر پرداخته و همچنین به مضامین دیگری چون فرقه‌گرایی در ایران هم توجه کرده است. کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» به روشنی نشان‌دهنده و معرف رویکرد یرواند آبراهامیان در تاریخ‌نگاری و جامعه‌شناسی سیاسی است.
کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» هم به تبیین تحولات اجتماعی از پایین به بالا پرداخته و هم به مضامین مهم دیگری چون استبداد شرقی و فرقه‌گرایی توجه نشان داده است.
کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» شامل 5 مقاله از آبراهامیان است و علاقه‌مندان به تاریخ، جامعه‌شناسی و علوم سیاسی مخاطبان اصلی کتاب به شمار می‌روند.

مروری بر کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»
کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» شامل یادداشت دبیر مجموعه (کاوه بیات)، پیشگفتار مترجم و مقالاتی با این عناوین است: «استبداد شرقی: بررسی ایران عصر قاجار»، «دهقانان غیرانقلابی در ایران معاصر»، «توده مردم در انقلاب مشروطه ایران»، «فرقه‌گرایی در ایران: گروه‌های سیاسی در مجلس چهاردهم»، «قوت‌ها و ضعف‌های جنبش کارگری در ایران در سال‌های 32- 1320».
در مقاله اول کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»، آبراهامیان نخست به طرح نظریه‌های متفکرانی نظیر ماکیاولی، هیوم، مونتسکیو و هگل می‌پردازد که به تفاوت‌هایی میان نظام‌های سیاسی شرق و غرب معتقد بودند و به دنبال آن نظریه‌های اندیشمندان قرن نوزدهم در مورد اختلاف جوامع شرق و غرب را تشریح کرده است. او سپس دو فرضیه مبتنی بر تحلیل نظام استبدادی شرق مطرح می‌کند: نخست نظریه‌ای که اساس استبداد شرقی را مبتنی بر بروکراسی گسترده می‌داند که دولتی مقتدر را بر جامعه مسلط می‌سازد. نظریه دوم جامعه‌ای را مطرح می‌کند متشکل از بخش‌های نیمه مستقل کوچک و ناتوانی که قدرت مقابله با حکومت مرکزی را ندارند، از این‌رو، دولت بر جامعه‌ای ضعیف، پراکنده و ناتوان تسلط می‌یابد.
همان‌طور که مترجم کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» در مقدمه‌اش توضیح داده، این نظریه با عنوان استبداد متکی بر دیوان‌سالاری و استبداد متکی بر جوامع پراکنده مورد بررسی قرار می‌گیرد. آبراهامیان در مرحله نخست به طرح نظریه‌ها و در مرحله بعدی به بررسی رویدادهای تاریخ قاجار با تکیه بر فرضیه استبداد متکی بر جوامع پراکنده می‌پردازد و بر این اساس تاریخ این دوران را مورد تحلیل قرار می‌دهد و استبداد حکومتی عصر قاجار را با بررسی ساختار اجتماعی، اداری، اقتصادی و سیاسی جامعه ریشه‌یابی می‌کند.
مقاله بعدی کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»، همان‌طور که از نامش هم برمی‌آید به بررسی نقش توده مردم در انقلاب مشروطه ایران پرداخته است. این مقاله با ارجاع به تاریخ ایران اشاره دارد که انقلاب‌ها و جنبش‌های موفقیت‌آمیز عمدتا مبتنی بر حرکت‌های توده‌‌ای و تجمع‌های مردمی بوده است و از این‌رو شناخت تحولات ایران با فهم عملکرد توده مردم کاملا پیوند دارد. مترجم اثر در توضیح این مقاله می‌گوید که نقش مردم نه تنها موافقان و مخالفانی دارد که فهم‌های متفاوتی نیز از آن وجود دارد. برخی آن را به صورت آرمانی و هدفمند و برخی بسیار حقیر مطرح کرده‌اند. از این‌رو بررسی نقش مردم همواره در فاصله بین این دو افراط در نوسان بوده و کمتر به عنوان یک موضوع مستقل قابل بررسی و تحقیق نگریسته شده است. در این مقاله سعی شده توده مردم سیاسی در انقلاب مشروطه ایران مورد بررسی جامعه‌شناسی قرار گیرد و این پرسش مطرح گردد که آیا توده مردم سیاسی، افرادی غیرمنطقی و حقیر یا عمدتا ساده و زودباور بوده‌اند. همچنین عملکرد مردم در حوادث و وقایع مشروطه و ترکیب اجتماعی آنها، اقشار و گروه‌های مختلف اجتماعی که در گردهمایی‌ها و تظاهرات شرکت کرده‌اند و بافت طبقاتی هوادارن و مخالفان مشروطه مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
مقاله دیگر کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» با عنوان «دهقانان غیرانقلابی در ایران معاصر» که با همکاری فرهاد کاظمی نوشته شده بر اهمیت جنبش‌های دهقانی درجهان تاکید کرده و تلاش کرده به این پرسش‌ها پاسخ دهد که: چرا در دوره معاصر ایران در مقایسه با دیگر تجارب مشابه در سایر نقاط جهان هیچ شورش بزرگ دهقانی شکل نگرفته است؟ چرا اعتراض‌های کوچک به جنبش‌های گسترده تبدیل نشد؟ چرا رادیکال‌های شهری در دامن زدن به آنش انقلاب‌های روستایی شکست خوردند؟ چرا دهقانان پرخاشگر، مدعی و انقلابی نبودند. نویسندگان در این مقاله و برای پاسخ به این پرسش‌ها به طرح نظریه‌های عمده‌ای در مورد انقلاب‌های دهقانی پرداخته‌اند.
آبراهامیان در مقاله دیگری از کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» به بررسی عملکرد گروه‌های سیاسی در مجلس چهاردهم پرداخته است. او در این مقاله که «فرقه‌گرایی در ایران» نام دارد بر این باور است که دیرپایی و تداوم اشکال مختلف نزاع‌های فرقه‌ای جزیی از مشخصه جامعه ایرانی به شمار می‌رود با این‌حال اغلب محققان به تحلیل و بررسی ریشه‌های این مشصخه نپرداخته با مفاهیم کلی و مبهمی چون مشخصه ملی یا ویژگی فرهنگ سیاسی از آن گذشته‌اند و یا بر اساس مفاهیم روان‌شناسی اجتماعی آن را توجیه کرده‌اند.
«قوت و ضعف‌های جنبش کارگری ایران» که مقاله پایانی کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» است، از دید جامعه‌شناسی سیاسی به دوره‌ای کوتاه از تاریخ ایران نگریسته و جنبش کارگری در میان سال‌های 1320 تا 1332، قوت و ضعف‌های این جنبش و علت بقای ساختار سنتی حکومت طی این سال‌ها را مورد بررسی قرار داده است.

درباره یرواند آبراهامیان نویسنده کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»
یرواند آبراهامیان، متولد 1319 در تهران، از شاخص‌ترین و مشهورترین تحلیل‌گران تاریخ و جامعه‌شناسی سیاسی ایران به شمار می‌رود. او نویسنده، مورخ و مدرس برجسته تاریخ است. آبراهامیان، ایرانی ارمنی‌تباری است که پس از پایان تحصیلات ابتدایی‌اش در سال ۱۳۲۹ به بریتانیا مهاجرت کرد و به تحصیل در رشته تاریخ پرداخت. در سال ۱۳۴۲ مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد خود را از دانشگاه آکسفورد و مدرک دکتری را در سال ۱۳۴۸ از دانشگاه کلمبیا امریکا دریافت کرد. او در دانشگاه‌های پرینستون و آکسفورد به تدریس تاریخ ایران پرداخت و هم‌اکنون در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک به تدریس تاریخ جهان و خاورمیانه مشغول است. آبراهامیان علاوه بر کتب تألیفی، مقالات بسیاری درباره تاریخ معاصر ایران نوشته است. آبراهامیان در تاریخ‌نگاری‌اش به مبانی اجتماعی وقایع و تحولات سیاسی توجهی ویژه دارد و این یکی از وجوه تمایز او با دیگر مورخان معاصر ایران است.
«تاریخ ایران مدرن»، «کودتا»، «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران»، «ایران بین دو انقلاب» و «بحران نفت در ایران» برخی از آثار او است که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»
کتاب «تاریخ ایران مدرن» با ترجمه سهیلا ترابی فارسانی در نشر شیرازه منتشر شده است.
سهیلا ترابی فارسانی، متولد 1343، نویسنده، مترجم و مدرس تاریخ است. او عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد و از اعضای هیئت تحریریه فصلنامه «پژواک زنان در تاریخ» بوده است. او مقالاتی به خصوص در زمینه ایران دوره قاجار و نهضت مشروطیت نوشته است. همچنین مجموعه مقالاتی از او در کتاب «زن ایرانی در گذار از سنت به مدرن» منتشر شده و کتاب‌های «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب ایران» و «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» از جمله ترجمه‌های او به شمار می‌روند.