جنایت و مکافات

کتاب «جنایت و مکافات» اثر فیودور داستایفسکی
شاهکاری کلاسیک درباب خیر و شر و گناه و رستگاری. کتاب «جنایت و مکافات»، با عنوان اصلی Преступление и наказание، یکی از رمان‌هایی است که عصر طلایی ادبیات روسیه را نمایندگی می‌کنند.
وقتی سخن از شکوه و عظمت ادبیات کلاسیک به میان می‌آید، «جنایت و مکافات» یکی از اولین نام‌هایی است که به ذهن یک کلاسیک‌خوانِ قهار می‌آید.
متن اصلی کتاب «جنایت و مکافات» اولین بار در سال 1866 منتشر شده است. براساس این رمان، فیلم‌ها و اقتباس‌هایی تلویزیونی هم ساخته شده است. از جمله اقتباس‌های سینمایی از کتاب «جنایت و مکافات» می‌توان به اقتباس‌های جوزف فون اشترنبرگ و آکی کوریسماکی اشاره کرد. در ایران نیز فیلم «پل خواب»، به‌کارگردانی اکتای براهنی، با اقتباس از کتاب «جنایت و مکافات» و براساس این رمان ساخته شده است.

مروری بر کتاب «جنایت و مکافات»
داستایفسکی در کتاب «جنایت و مکافات» از خلال یک قصۀ جنایی جذاب که مخاطب را تا پایان با خود همراه می‌کند، به مسائلی بنیادین نظیر گناه و عذاب و جزا و خیر و شر و عقوبت و بخشایش و عطوفت و عشق و شفقت می‌پردازد.
کتاب «جنایت و مکافات» ما را با این پرسش مواجه می‌کند که آیا انسان در شرایطی خاص، مثلاً وقتی به‌لحاظ اقتصادی و اجتماعی تحت فشار است، می‌تواند مرتکب عمل شریرانه بشود و آیا این حق به بعضی انسان‌ها داده شده که قیودِ قانونی و اخلاقی و اجتماعی را زیر پا بگذارند و مرتکب اعمالی خلاف قانون و عرف و اخلاق بشوند؟
شخصیت اصلی کتاب «جنایت و مکافات» که یکی از مشهورترین و به‌یادماندنی‌ترین شخصیت‌های تاریخ ادبیات داستانی است، دانشجویی‌ست فقیر و عصیانگر به نام راسکلنیکف که برای خود فلسفه‌ای دربارۀ مجاز بودن جنایت برای افرادی خاص و برگزیده بافته است. او با همین فلسفه است که علیه بی‌عدالتی عصیان می‌کند و زنی رباخوار و نیز خواهر آن زن را به قتل می‌رساند. در ادامۀ کتاب «جنایت و مکافات» اما می‌بینیم که او نمی‌تواند از بارِ عذاب وجدان و احساس گناه جنایت‌هایی که مرتکب شده است شانه خالی کند و دچار تشویش و اضطراب می‌شود.
راسکلنیکف همچنین به دختری به نام سونیا، دختری که به‌خاطر فقر مجبور به تن‌فروشی‌ است، دل می‌بازد. سونیا در کتاب «جنایت و مکافات» نمودی از عشق و عطوفتی است که راه به رستگاری می‌برد.

درباره فیودور داستایفسکی، نویسندۀ کتاب «جنایت و مکافات»
فیودور میخایلوویچ داستایفسکی (Фёдор Михайлович Достоевский)، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است.
داستایفسکی نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک‌‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت اما در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌برد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به‌نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به ‌جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آیندۀ جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرده و پرسش‌ها و تردیدهایی را دربارۀ انسان و انتخاب‌های او و نیز درباب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشیده که همچنان برای انسان قرنِ بیست‌و‌یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پُرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی هستند. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصارۀ جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این‌همه‌سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تَر و تازه و شاداب‌اند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.
داستایفسکی روزنامه‌نگار چیره‌دستی هم بود و از سال 1861 تا 1863 ماهنامۀ «زمان» را سردبیری کرد؛ ماهنامه‌ای ادبی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی که لئونید گروسمن در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» از آن به‌عنوان «واقعه‌ای بزرگ در تاریخ مطبوعات روسیه» یاد می‌کند و دلیل توفیق این ماهنامه را «قریحۀ شگفت‌آور داستایفسکی، شیفتگی آتشینش در طلب اندیشه‌های نو، روحیۀ مبارزه‌جوی او به‌عنوان یک نویسندۀ سیاسی و عشق بی‌آلایشش به آفریده‌های مردم خود» می‌داند.
از داستایفسکی، به‌جز رمان و داستان کوتاه، نوشته‌های غیرداستانی بسیاری هم در موضوعات مختلف به ‌جا مانده است. او همچنین مترجم آثاری از ادبیات آلمان و فرانسه بوده است.

دربارۀ ترجمه فارسی کتاب «جنایت و مکافات»
کتاب «جنایت و مکافات» با ترجمۀ احد علیقلیان در نشر مرکز منتشر شده است.
احد علیقلیان، متولد 1338 در تهران، مترجم ایرانی است. او دارای لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی و فوق لیسانس آموزش زبان انگلیسی از دانشگاه شیراز است. از علیقلیان تاکنون ترجمه‌های مختلفی، هم در حوزۀ ادبیات و هم تاریخ و اقتصاد و علوم اجتماعی و سیاسی، منتشر شده است.
از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه، فرهنگ»، «برادران کارامازوف»، «تراژدی مردم: انقلاب روسیه 1924 - 1891»، «اقتصاد خیر و شر؛ از گیل‌گمش تا وال‌استریت»، «اختراع قوم یهود»، «ما گربه هستیم»، «پایان رابطه» و «دروغ‌گویی: انتخاب اخلاقی در زندگی اجتماعی و فردی» اشاره کرد.
در سال 1388 کتاب ««تراژدی مردم: انقلاب روسیه 1924 - 1891» به‌ترجمۀ احد علیقلیان به‌عنوان کتاب فصل بهار 88 برگزیده شد.
از رمان «جنایت و مکافات» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است. از دیگر ترجمه‌های فارسی این رمان، می‌توان به ترجمۀ مهری آهی، منتشرشده در انتشارات خوارزمی، ترجمۀ حمیدرضا آتش‌برآب، منتشرشده در انتشارات علمی و فرهنگی، ترجمۀ پرویز شهدی، منتشرشده در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، و ترجمۀ اصغر رستگار، منتشرشده در انتشارات نگاه، اشاره کرد.