کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» نوشت? رضا جولايي
سفري به عمق تاريخ از مسير تخيل. رضا جولايي در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» ماجراي ترور نافرجام محمدعلي شاه قاجار را دستماي? قصهاي تخيلي دربار? آدمهايي قرار داده که بعضي از آنها واقعي و بعضي ساختهوپرداخت? خيال نويسنده هستند و آنهايي هم که واقعياند بهشکل شخصيتهايي خيالي و داستاني درآمدهاند.
کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» از آثار مطرح رضا جولايي است. جولايي در اين رمان به پس پشت تاريخ عصر قاجار و گوشههاي تاريک و کُنجوکنارهاي آن سرک ميکشد تا به نقاط مخفيماند? آن نور بتاباند و از گذرگاه تخيل و قصه، وجهي از تاريخ را مرئي کند که تنها تخيل قصهنويس ميتواند به آن راه يابد.
کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» ما را با خود به حواشي تاريخ ميبرد و از مردمي سخن ميگويد که در تاريخنگاريها و روايتهاي رسمي از تاريخ معمولاً نامي از آنها نميآيد و نيز از اشخاصي که در تاريخ تمام وجوه شخصيتشان بيان نميشود و تنها از آن بخش از اعمال و تفکراتشان سخن ميرود که به رويدادهاي تاريخي مرتبط است.
کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» اولين بار در سال 1374 در نشر جويا منتشر شد و بعدها نشر افکار آن را تجديد چاپ کرد. چاپ فعلي اين رمان در نشر چشمه منتشر شده است.
مروري بر کتاب «سوءقصد به ذات همايوني»
رضا جولايي در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني»، آنچنانکه شيو? معمول او در بسياري از آثار داستانياش است، تاريخ و وقايع تاريخي را تخيل کرده است. قهرمانان کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» شخصيتهايي هستند که براي ترور محمدعلي شاه برنامه ريختهاند؛ شخصيتهايي که از بيشترشان نامي در روايتهاي تاريخي آمده، اما جولايي با تخيل خود وجوه ناپيدا و بياننشدة آنها و فرديت و درونشان را به تصور در آورده و آنها را از زمينههاي تاريخيشان جدا کرده و در يک متن داستاني، بهياري تخيل گرد آورده و کنار هم قرارشان داده است. او در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» با زباني که آميزهاي از طنز و تلخي و تغزل است پيشين? شخصيتهاي رمان و نحوة آشناييشان با يکديگر و همدستيشان براي ترور محمدعليشاه و ماجراي اين ترور را روايت ميکند و با فضاسازيهايي چيرهدستانه از ايران عصر قاجار به روسيه و فرانسه ميرود و در اين جغرافياي گسترده وجوه ناپيداي واقعيت و تاريخ را عيان ميسازد.
درواقع کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» اگرچه رماني با محوريت تاريخ و شخصيتهاي تاريخي است اما تاريخ در اين رمان خود به جزوي از رمان و ادبيات بدل شده نه اينکه در خدمت تاريخ و واقعيت و مستندات تاريخي درآمده باشد. اينگونه است که نوعي تاريخ زيرزميني و نانوشته به متن کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» راه مييابد و جاي تاريخ رسمي را ميگيرد و ادبيات در اين رمان دست بالا را پيدا ميکند.
يکي از نقاط قوت کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» فضاسازي ماهرانه و هنرمندانه در اين رمان است. در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» با انبوهي از فضاهاي زيرزميني مواجهيم که گويا همان زيرزمين تاريخ هستند و اين فضاها با چيرهدستي مجسم شدهاند.
جولايي در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» تصويري تکاندهنده و مخوف از حواشي تهران قديم و تاريکجاها و بيغولههاي آن و زندگي فلاکتبار مردم فرودست در اين بيغولهها ارائه ميدهد که نمونهاش را در اين سطرها ميتوان ديد: «زمستانها از در و ديوار بيغولهها آب ميچکيد و با سوزاندن هيچ زغال و چوبي گرم نميشد. تابستانها گرما و رطوبت ساکنان آن را به خفقان ميانداخت. براي همين زمستانها ساکنانش به آسمان و زمين و شاه و وزير ناسزا ميگفتند، تابستانها گرما آنها را به آدمکشي، دزدي و نعرهزدن وا ميداشت. بهار و پاييز گود، درياچهي متعفني بود لبريز از آب باران، فضولاتِ گندابروها و مزبلههاي شهر و جسد حيوانات و آدميان.
بيغولهها مستراح نداشت. بر بالاي پشتههاي اينسو و آنسو چالههايي پهن و عميق ساخته بودند که گاه و بيگاه بچهها در آن سرنگون ميشدند. کسي زحمت پيدا کردن آنها را به خود نميداد. همين بچهها فوقش وقتي بزرگ ميشدند، اگر دختر بودند فاحشه يا گدا، و اگر پسر بودند قمهکش، دزد، خالباز و دست بالا تابيني باجبگير در فوج دولتي ميشدند. بنابراين پدر و مادرها فيلسوفانه سرنوشت بچه را به ياد ميآوردند و خودخواهانه ميگفتند يک نانخور کمتر.
تفريحات مردها عرقخوري بود و کتکزدن زنهايشان، پيرترها ترياکي ميشدند. تجاوز امري معمولي بود. هوا که تاريک ميشد پسر و دختر در امان نبودند، بيماري در هر فصل بيداد ميکرد. بچههاي کوچک دسته دسته ميمُردند. از وبا از سل از حصبه از کوفت و زهرمار.»
شخصيتپردازي نيز در کتاب «سوءقصد به ذات همايوني» ماهرانه صورت گرفته است. در اين رمان شخصيتهاي تاريخي، مثل حيدر عمواوغلي که يکي از شخصيتهاي کتاب است، بهنحوي ساختهوپرداخته شدهاند که از تکچهرههايي که تاريخ از آنها ارائه داده به شخصيتهايي پيچيده و چندبعدي تبديل شدهاند و نويسنده ترسها و تشويشها و تناقضها و ترديدها و دلمشغوليها و تفريحات روزمرهشان را با تخيل خود هنرمندانه تجسم بخشيده است.
دربار? رضا جولايي، نويسند? کتاب «سوءقصد به ذات همايوني»
رضا جولايي، متولد 1329 در تهران، داستاننويس، ويراستار، ناشر و مترجم ايراني است. جولايي متخصص نوشتن داستانهاي تاريخي است و وقايع داستانهايش عمدتاً در دوران قاجار و پهلوي اول و نيز اوايل پهلوي دوم اتفاق ميافتد.
در قصههاي جولايي معمولاً يک واقع? مهم تاريخي، مثلاً يک ترور يا سرکوب سياسي، دستماي? قصهپردازي قرار ميگيرد و در متن اين واقعه و حولوحوش آن يا همزمان با آن، حوادثي داستاني رخ ميدهد و شخصيتهايي وارد ميدان ميشوند و سرنوشتهايشان بهنحوي با واقع? تاريخيِ محوري کتاب پيوند ميخورد. بعضي از اين شخصيتها، چهرههاي معروف تاريخياند و بعضي هم اشخاصي گمنام و زاد? خيال نويسنده يا آميزهاي از واقعيت تاريخي و تخيل نويسنده.
در بعضي قصههاي جولايي نيز تاريخ و گذشت? دور به وهم و کابوس ميآميزند و جلوهاي وهمناک، غريب و رازآلود مييابند.
از آثار داستاني رضا جولايي ميتوان به کتابهاي «جاودانگان»، «سيماب و کيمياي جان»، »شکوفههاي عناب»، «جامه به خوناب» و «بارانهاي سبز» و از ترجمههاي او ميتوان به کتابهاي «در جبههي غرب خبري نيست»، «ويليام شکسپير که بود؟»، «100 اکتشافي که جهان را تکان داد» و «هنرمندان بزرگي که بايد بشناسيد» اشاره کرد.
رضا جولايي بهخاطر آثار داستانياش جوايز مختلفي گرفته که از آن جمله ميتوان به لوح زرين و گواهي افتخار بهترين مجموعه داستان بعد از انقلاب براي مجموعه داستان «جامه به خوناب» و جايز? ادبي يلدا براي مجموعه داستان «بارانهاي سبز» اشاره کرد.
