رمان «کلبهي عموتام»، اثر هريت بيچر استو
رماني کلاسيک درباره تبعيض نژادي. رمان «کلبهي عموتام»، با عنوان اصلي Uncle Tom's Cabin، نخستين بار در سال 1852 به صورت کتاب منتشر شد و خيلي زود آوازهاي جهاني يافت. هريت بيچر استو «کلبهي عموتام» را ابتدا به صورت پاورقي در نشريهاي منتشر کرد و بعد متن کامل آن را در يک کتاب به چاپ رساند.
رمان «کلبهي عموتام» داستاني انتقادي درباره بردهداري و زندگي رنجبار سياهان در آمريکاي قرن نوزدهم است. شهرت اين رمان در زمان خودش، به عنوان رماني جسورانه عليه بردهداري و تبعيض نژادي، به جايي رسيد که بعضي آن را جرق? جنگ داخلي آمريکا و لغو بردهداري دانستند. چنانکه معروف است و محسن سليماني نيز در مقدمهاش بر ترجم? فارسي خلاص? رمان «کلبهي عموتام» اشاره کرده، آبراهام لينکلن، رييس جمهور آمريکا در دوران جنگ داخلي و کسي که اعلامي? آزادي بردگان را صادر کرد، در ديداري با هريت بيچر استو به او گفت: «پس شما همان خانم کوچکي هستي که باعث جنگي بزرگ (جنگ داخلي آمريکا) شد!»
البته رمان «کلبهي عموتام» حدود ده سال قبل از وقوع جنگ داخلي نوشته شده، اما در زماني که هريت بيچر استو دستبهکار نوشتن آن شد زمزمههايي عليه بردهداري برخاسته بود و بحث در اين باره به راه افتاده بود. استو «کلبهي عموتام» را با الهام از مشاهدات و دانستههايش از واقعيتهاي جامعهاي نوشت که در آن ميزيست. اين رمان را همچنين اثري انتقادي درباره وضعيت زنان و شرايط تبعيضآميز حاکم بر زندگي آنها در آمريکاي نيم? قرن نوزدهم دانستهاند. گفتني است که اين رمان، ضمن تحسين جهاني، خشم طرفداران بردهداري در جنوب آمريکا را نيز برانگيخت و در پاسخ به آن رمانهايي نوشته شد که به رمانهاي «ضدّ تام» شهرت دارند.
رمان «کلبهي عموتام» روي صحن? تئاتر هم اجرا شده و همچنين دستماي? اقتباسهايي سينمايي قرار گرفته است.
مروري بر رمان کلبهي عموتام
رمان «کلبهي عموتام» يک رمان رئاليستي قرن نوزدهمي با ويژگيها و عناصر آشناي اين نوع رمانهاست. داستان اين رمان درباره سياهپوستي مؤمن و رنجبر و صبور و مهربان و ستمکش به نام تام است که ارباب او، عليرغم ميلش و با اينکه از کار و اخلاق تام رضايت دارد، مجبور ميشود او را در ازاي بدهياي به يک تاجر بدهد. تاجر اما پسرکي سياهپوست را نيز از ارباب تام طلب ميکند. اين پسرک فرزند بردهاي به نام ليزا است. ليزا که نميخواهد فرزندش از او جدا شود فرار ميکند، اما تام تسليم سرنوشت رنجبار خود ميشود. به گفت? خود استو، يکي از منابع الهام او در اين رمان ماجراي بردهاي سياهپوست بوده که زيرِ شکنجه جان داده و در حالِ جان دادن براي شکنجهگرانش دعا ميکرده است. اما همچنين گفته شده که مرگ پسر هجدهماه? استو، ساموئل چارلز استو، نيز در احساس همدردياش با سياهان تحت ستم بيتأثير نبوده و او خود نيز به اين موضوع اشاره کرده و گفته است که از دست دادن کسي که بسيار به او نزديک بوده باعث شده که با بردگان احساس همدردي کند. استو خطاب به بردگان رنجديده گفت که «شما هميشه در قلب من ساموئل چارلز استو خواهيد بود.»
هريت بيچر استو در رمان «کلبهي عموتام» خشونتي را که در عصر او بر سياهان اعمال ميشده، بيپرده به تصوير کشيده است. او از همان سطرهاي ابتدايي رمان ما را با جامعهاي مواجه ميکند که در آن سياهان حکم کالا را دارند و کسي به آنها به عنوان انسان نگاه نميکند.
در «کلبهي عموتام» همچنين، از خلال شرح رنجهاي تام و زندگي سخت و روزگار سياهش، تصويري از آمريکاي عصر بردهداري و مسائل زنان در آن روزگار ارائه شده است.
درباره هريت بيچر استو، نويسنده رمان کلبهي عموتام
هَريت بيچِر اِستو (Harriet Beecher Stowe)، متولد 1811 و درگذشته به سال 1896، داستاننويس آمريکايي و فرزند پدري کشيش بود. استو مادرش را در پنجسالگي از دست داد و تحت تأثير تعليمات و اعتقادات پدر و در محيطي مذهبي پرورش يافت. اقامت در سينسيناتيِ اوهايو او را با عقايد ضدّ بردهداري آشنا کرد. در آن دوران بردگان فراري به سينسيناتي ميآمدند و از آنجا با قطار به شمال آمريکا و کانادا ميرفتند. اينگونه بود که سينسيناتي به مفر و پناهگاهي براي آنان بدل شد. مشاهده ستمي که عليه سياهان اعمال ميشد و رنجهايي که آنها ميکشيدند و همچنين حضور در بحثهايي درباره بردهداري و وضعيت سياهان، از عواملي بود که استو را نسبت به مسئل? تبعيض نژادي حساس کرد و رمان «کلبهي عموتام» اينگونه بود که رقم خورد و فکر نوشتن آن در سر او افتاد. نام استو با همين رمان در تاريخ ادبيات جاودانه شد و بعد از آن هيچيک از آثار ديگرش شهرتي به اندازهي «کلبهي عموتام» نيافتند. او همچنين از مدافعان حقوق زنان متأهل بود و در اين زمينه نيز فعاليت داشت.
از ديگر آثار هريت بيچر استو ميتوان به «خواستگاري کشيش»، «مرواريد جزيره اُر» و «مردم اُلدتاون» اشاره کرد.
درباره ترجم? فارسي رمان کلبهي عموتام
نسخ? خلاصهشده رمان «کلبهي عموتام» با ترجمه و مقدم? محسن سليماني در نشر افق منتشر شده است. محسن سليماني، متولد 1338 در تهران و درگذشته به سال 1396، مترجم، پژوهشگر ادبيات داستاني و طنز، روزنامهنگار، مدرس داستاننويسي و داستاننويس ايراني بود. از سليماني ترجمهها و آثار تأليفي زيادي در زمين? داستان و آموزش داستاننويسي و نقد ادبي منتشر شده است. سردبيري شماره يک تا نُه جُنگهاي «سوره»، مسئوليت بخش ترجم? ادبي و ادبيات داستاني مجل? «کيهان فرهنگي» و دبير سرويس ادبي روزنامههاي «همشهري»، «صبح امروز» و «بهار» از فعاليتهاي محسن سليماني در عرص? روزنامهنگاري است. او همچنين چند سال به تدريس داستاننويسي در دانشکده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران پرداخت.
سليماني در سِمَت معاونت امور بينالملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز مشغول به کار بود و مدتي هم مسئوليت بخش فرهنگي ايران در لندن و نيويورک را به عهده داشت. آخرين سِمَتِ دولتي او رايزني فرهنگي ايران در صربستان بود و در همين سِمَت بود که در سال 1396 در شهر بلگراد درگذشت.
محسن سليماني در سال 1394 نشان درجه يک هنري را در زمين? ادبيات داستاني از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دريافت کرد. از جمله ترجمههاي او ميتوان به کتابهاي «از روي دست رماننويس»، «فن داستاننويسي»، «طرح و ساختار رمان»، «جادوي زاويه ديد» و «بيست و هشت اشتباه نويسندگان» و از آثار تأليفياش ميتوان به مجموعه داستان «ساليان دور» و کتابهاي «چشم در چشم آينه»، «طنزپردازي به زبان ساده: علل خنده و فنون و تمرينهايي براي طنزنويسي» و «رماننويسي در وقت اضافه» اشاره کرد.
به جز خلاصهاي که محسن سليماني از رمان «کلبهي عموتام» ترجمه کرده، ترجمههاي ديگري نيز از اين رمان موجود است. در ده? 30 خورشيدي ترجم? منير جزني (مهران) از متن کامل اين رمان، با عنوان «کلب? عمو تُم»، منتشر شد. اين ترجمه بارها در انتشارات اميرکبير تجديد چاپ شده است.
رتب? رمان «کلبهي عموتام» در گودريدز: 3.88 از 5.
