فرانکنشتاین

کتاب «فرانکنشتاین» اثر مِری شِلی
قصۀ نخستین هیولای مدرن. کتاب «فرانکنشتاین یا پرومتۀ مدرن»، با عنوان اصلی Frankenstein; or, The Modern Prometheus، را اولین رمان علمی – تخیلی دانسته‌اند.
کتاب «فرانکنشتاین» مری شلی، که در اوایل قرن نوزدهم منتشر شده و از رمان‌های کلاسیک و بسیار معروف علمی – تخیلی است، رمانی ترسناک و گوتیک دربارۀ سرانجامِ شوم و هولناک خلقِ هیولایی ا‌ست که سازنده‌اش نمی‌تواند تمام نیازهای او را برآورده کند و همچنین از کنترل او عاجز است و از همین‌رو آنچه ساخته است فاجعه‌آفرین می‌شود.
کتاب «فرانکنشتاین» دستمایۀ انواع اقتباس‌های سینمایی، تلویزیونی و تئاتری بوده است. اولین بار کمپانی ادیسون در سال 1910 فیلمی دوازده‌دقیقه‌ای براساس این رمان ساخت. همچنین در سال 1931 فیلمی به‌کارگردانی جیمز ویل و با بازی بوریس کارلوف براساس کتاب «فرانکنشتاین» ساخته شد که شهرت زیادی را برای بوریس کارلوف، که در این فیلم نقش هیولا را بازی کرد، رقم زد.
از دیگر اقتباس‌های سینمایی از کتاب «فرانکنشتاین» اقتباسی به‌کارگردانی کنت برانا است که در آن رابرت دنیرو نقش هیولا را بازی کرده است.
از اقتباس‌های تئاتری‌ای که از کتاب «فرانکنشتاین» انجام شده است می‌توان به نمایشنامه‌ای که نیک دیِر براساس این رمان نوشته است اشاره کرد. این نمایشنامه، که نخستین بار در سال 2011 به‌کارگردانی دنی بویل و بازیگری بندیکت کامبِربَچ در تئاتر ملی سلطنتی بریتانیا روی صحنه رفت و بسیار مورد توجه قرار گرفت، از موفق‌ترین اقتباس‌ها از کتاب «فرانکنشتاین» است.
متن اصلی کتاب «فرانکنشتاین» اولین بار در سال 1818 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «فرانکنشتاین»
مری شلی در کتاب «فرانکنشتاین» ماجرای دانشمندی کنجکاو و جاه‌طلب به نام ویکتور فرانکنشتاین را روایت می‌کند که می‌خواهد راز حیات را دریابد و به این منظور تکه‌های اجساد مردگان را به هم می‌چسباند و موجودی هیولاوش پدید می‌آورد و به تمهیدی به او جان می‌دهد.
اما خلق موجودی هیولاوش، آن‌گونه که در ادامۀ کتاب «فرانکنشتاین» می‌بینیم، سرآغاز فاجعه‌ای است که ویکتور فرانکنشتاین در ابتدای ابداع هیولای خود، آن را پیش‌بینی نکرده بوده است. موضوع از این قرار است که هیولای فرانکنشتاین چون احساس تنهایی می‌کند از خالق خود می‌خواهد که هیولایی مؤنث برایش بیافریند اما ویکتور فرانکنشتاین از عواقب این کار می‌ترسد و نگران این است که مبادا آفریدن زوجی برای هیولایش باعث شود که نسل او در زمین دوام یابد و ازدیاد نسل این هیولا تهدیدی برای جان آدمیان بشود.
از طرف دیگر، سر باز زدنِ ویکتور از برآوردنِ خواستۀ هیولا به فاجعه‌ای دیگر در کتاب «فرانکنشتاین» می‌انجامد چون ویکتور نمی‌تواند هیولایی را که آفریده است مهار کند و آفرینش او فرجامی تراژیک و هولناک، هم برای خودش و مخلوق او و هم برای دیگران، پیدا می‌کند.
کتاب «فرانکنشتاین» از آن دست رمان‌هایی است که در پشت قصه‌ای غریب و جذاب و سرگرم‌کننده، پرسش‌هایی فلسفی و هستی‌شناختی را در ذهن مخاطب خود برمی‌انگیزد؛ پرسش‌هایی دربارۀ جایگاه انسان در هستی، علم و جاه‌طلبی علمی آدمی و میزان توان کنترل آنچه انسان به دست خود خلق می‌کند و چه‌بسا پرسش‌هایی دربارۀ مسائل بنیادین و مهم دیگری که انسان همیشه در جهان با آن‌ها درگیر بوده و همچنان درگیر است. از همین‌روست که کتاب «فرانکنشتاین»، همچون هر اثر کلاسیک دیگری، رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد و هنوز هم رمانی خواندنی و تأمل‌برانگیز است.
کتاب «فرانکنشتاین» داستان هیولایی است که زندگی تراژیکش هم ترس و هم شفقت برمی‌انگیزد؛ هیولایی که از جانب خالق خود تحقیر می‌شود و کسی که او را ساخته است عواطف و امیالش را نادیده می‌گیرد و همین تحقیر، هیولای ساختۀ دست ویکتور فرانکنتشاین را به سمت جنایت و وحشت‌آفرینی سوق می‌دهد.

دربارۀ مِری شِلی، نویسندۀ کتاب «فرانکنشتاین»
مری شلی (Mary Shelley)، متولد 1797 و درگذشته به سال 1851، داستان‌نویس انگلیسی است. او فرزند مری ولستون کرافت، فیلسوف و مدافع حقوق زنان، و ویلیام گادوین، فیلسوف سیاسی، و همسر پرسی بیش شلی، فیلسوف و شاعر رمانتیک، بود.
کتاب «فرانکنشتاین» معروف‌ترین اثر مری شلی است و تا دهۀ 1970 او را عمدتاً با این کتابش و نیز بابت تلاش‌هایش برای انتشار آثار همسرش می‌شناختند اما مطالعات جدیدتر دربارۀ شلی و آثارش، بر دیگر آثار و وجوه زندگی او نیز نور تابانده است.
شلی عمری کوتاه اما پربار داشت. او در پنجاه‌وسه‌سالگی، براثر بیماری‌ای که به احتمال زیاد تومور مغزی بوده است، درگذشت.
از دیگر آثار مری شلی می‌توان به کتاب‌های «ماتیلدا»، «آخرین مرد» و «ثروت پرکین و اربک» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «فرانکنشتاین»
کتاب «فرانکنشتاین» با ترجمه و مقدمۀ فرشاد رضایی در انتشارات ققنوس منتشر شده است.
فرشاد رضایی، متولد 1370، مترجم ایرانی است. او، علاوه بر رمان «فرانکنشتاین» اقتباس تئاتری نیک دیِر از این رمان، با عنوان «فرانکنشتاین: اقتباسی از رمان فرانکنشتاین اثر مری شلی»، را نیز به فارسی ترجمه کرده است. بعضی ترجمه‌های دیگر فرشاد رضایی عبارتند از: «رودخانۀ تباهی»، «شکسپیر برای فیلمنامه‌نویسان»، «جوزف ک: براساس رمان محاکمه اثر فرانتس کافکا»، «مرگ‌نامه» و «یک حکومت کوتاه و رعب‌آور».
از کتاب «فرانکنشتاین» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است. از جملۀ این ترجمه‌ها می‌توان به ترجمۀ کاظم فیروزمند اشاره کرد که با عنوان «فرانکنشتاین یا پرومته‌ی نوین» در نشر مرکز منتشر شده است.