ظلم، جهل و برزخیان زمین
نجوا و فریادها در برخورد فرهنگ ها

کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» اثر محمد قائد
بحثی درباره گفت‌وگو و برخورد فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و همچنین روابط پرتنش میان خرده‌فرهنگ‌های یک جامعه. محمد قائد در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» تلاش کرده از منظری تازه به برخی مفاهیم و مضامین فرهنگی و اجتماعی که قطعی تلقی می‌شوند بپردازد.
در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» راه‌حلی به عنوان شاهراه منتهی به حقیقت تعبیه نشده است و نویسنده خود می‌گوید اگر چیزی از آن به یاد بماند به احتمال زیاد نحوه نگرش به موضوع‌ها و ایجاد ارتباطی بین‌رشته‌‌ای در زمینه داد و ستد فرهنگ‌ها است.
کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» با زیرعنوان «نجوا و فریادها در برخورد فرهنگ‌ها»، در سال 1382 نوشته شد اما در همان زمان منتشر نشد و نویسنده می‌گوید از یک حیث بخت با این کتاب همراه بوده چرا که این متن در طول چند سال بازنویسی و ویرایش شد و مدام بهبود یافت.

مروری بر کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین»
کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» هسته‌ای دو قسمتی دارد. آن‌طور که نویسنده اثر در یادداشت ابتدایی‌اش توضیح داده، بخش یا هسته اول به چیزی مربوط است که در دوره‌ای همه‌گیر شد. قائد نوشته است که عبارت گفتگوی فرهنگ‌ها در دهه هفتاد چنان بر سر زبان‌ افتاد که انگار تصنیفی مردم‌پسند، تکیه کلام، ترجیع‌بند، نام تیم فوتبال، ضرب‌المثل یا چیزی در این مایه‌ها است. کسانی حتی بی‌تابانه منتظر اختتام گفتگوی فرهنگ‌ها بودند چرا که گمان می‌کردند که بحث شروع شده است و با حرارت جریان دارد. خواست مشتاقان خوشدل را می‌شد در یک جمله خلاصه کرد: به آنها بگویید تا بدانند ما چقدر متمدن بوده، هستیم و خواهیم بود. اما در همین دوره و درست در گرماگرم اشتیاق به نزدیکی و انکار انتساب، اتفافات دیگری هم در کار بود. در اوج طالبانیسم، به توپ بستن مجسمه‌های بودا در کوه‌های بامیان و حادثه یازدهم سپتامبر فصل تازه‌ای آغاز شد: نبرد تمدن‌ها که قائد معتقد است که اگر از گفتگویشان جدی‌تر نباشد، دست‌کم به همان اندازه جدی است. همچنین به اعتقاد او برخورد خصمانه خاورمیانه علیه غرب زائیده کج‌اندیشی معدود کسانی در غرب نیست و واقعا جریان داشته است.
بر این اساس قائد در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» نوشته که: «این موضوع برای ایرانیان بسیار جدی است که نشان بدهند، و بلکه ثابت کنند، درست است متاسفانه در خاورمیانه به دنیا آمده‌اند اما به معنای منفی کلمه، خاورمیانه‌ای نیستند. در وقایع خونین خاورمیانه علیه غرب ردپایی از اتباع ایران دیده نشده است اما عجبا که وقتی پای سهولت سفر در جهان به میان می‌آید اهالی ممالک عربستان و پاکستان و مراکش که در بیشتر این وقایع خونین دخالت دارند به اندازه ایرانی‌ها در مضیقه نیستند.»
همان‌طور که اشاره شد مباحث کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» از دو هسته یا دو محور تشکیل شده است. نیمه دیگر بحث بر این استدلال سوار شده که سطح موازی سوء‌تفاهم، نجوا، فریاد و گفتگو میان فرهنگ‌ها یا تمدن‌ها در سطح جهانی، روابطی پرتنش میان خرده‌فرهنگ‌های درون خود جامعه است. قائد بر اساس این استدلال می‌گوید که اکنون روشن‌تر از هر زمان دیگری می‌بینیم خرده‌فرهنگ‌های ایران سازگاری بیشتری با نمونه‌های مشابه خود در ممالک دیگر دارند تا با سایر هموطنان خویش که قومیت و آداب و آئین و فرهنگی متفاوت دارند.
قائد در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» تلاش کرده به تکرار یا جمع‌بندی انواع و اقسام نظریه‌های سیاسی و اجتماعی و فلسفی که پیش از این در کتاب‌های مختلفی تشریح شده‌اند نپردازد. همچنین در حیطه مشاهداتش از دست زدن به نتیجه‌گیری‌های بزرگ بر پایه فقط یک یا دو موقعیت و نیز دید ایران‌محور نیز دوری جسته است.
در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» با پرسش‌هایی مواجه می‌شویم نظیر این که: آیا واقعا مسئله‌ای آزاردهنده در رفاقت و خصومت فرهنگ‌ها و یا خرده‌فرهنگ‌ها وجود دارد که باید به حل آن کمک رساند؟ آن مسئله چیست، چگونه و در چه زمانی شکل گرفت و چرا پایدار مانده؟
در مباحثی که در کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» طرح شده، تلاش شده سوابق ساختگی برخی موضوع‌‌ها و اعتبارنامه قلابی عقایدی ظاهرا بزرگ، و ریشه‌های عمیق موضوع‌های ظاهرا کوچک اما با معنی نشان داده شود.
در بخشی از کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» می‌خوانیم: «چندین سال در ایران از گفتگوى تمدن‌ها بسیار سخن رفت. کسانى هوادار این نظر بودند که اگر تمدن‌ها وارد مناظره با یکدیگر شوند پاره‏اى گرفتاری‌هاى جامعه بشرى مى‏تواند کاهش یابد. برخى که مقدمات چنین گفتگویى را مهیا مى‏دانستند تا آن حد پیش رفتند که به دستور بحث فکر کنند. گویى توافقى کلى بر سر لزوم مباحثه فرهنگى به‏عنوان درمان دردها وجود دارد، تمدن‌هاى شرکت‏کننده در بحث مفروض و سخنگویان آنها مشخص شده‏اند، صندلی‌هایى چیده شده و همه منتظر ورود سخنرانان جلسه‏اند تا بحث آغاز شود. در مقابل، کسانى اصل قضیه عَلَم‏کردن به‏اصطلاح گفتگوى تمدن‌ها را با تردید تلقى مى‏کردند و آن را ترفندى براى طفره‏رفتن از مسائل اصلى مى‏دیدند. اینان مى‏گفتند رقابت‌هاى درون ملت‌ها و خصومت‌هاى بین ملت‌ها نه نتیجه سوءتفاهم یا عدم‏تفاهم در حیطه فرهنگ، که برآیند ستیزى دیرین میان مردمان و بین ملت‌ها براى نیل به سرورى از راه دستیابى به بیشترین مقدار منابع است. در هرحال، واقعیت این است که گفتگوى فرهنگ‌ها نه تازه آغاز شده و نه به رکود گراییده، بلکه همواره ادامه داشته است: گاه به نجوا، در کتاب‌ها و در دادوستد تجارى و علمى میان ملت‌ها؛ و گاه با فریاد، در میدان جنگ. در واقع، با مشاهده فشارى که ملت‌ها در عرصه‏هاى گوناگون بر یکدیگر وارد مى‏آورند مى‏توان نتیجه گرفت که بد نبود اگر ملت‌ها، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها مى‏توانستند اندکى از فشار متقابل و تحمیل تنش دست بردارند و دست‏کم مدتى کارى به کار یکدیگر نداشته باشند».
کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» به جز یادداشت ابتدایی نویسنده و طرح بحثی درباره «گفتگوی فرهنگ‌ها»، دارای هفت بخش با این عناوین است: «سودائیان عالم پندار»، «خشونت و جنگ به عنوان ابزار گفتگوی فرهنگ‌ها»، «برخورد فرهنگ‌های شفاهی و مکتوب در آثار پرفسور، شیخ و شهید»، «سقوط از متعالی به مبتذل در رویارویی فرهنگ‌ها»، «اصلاحات دینی به عنوان مبحثی درون‌فرهنگی»، «خرده‌فرهنگ‌ها و تولید اسطوره: سه روزی که ایران همچنان تکان می‌دهد» و «فرود و اختنام».
کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین» نوشته محمد قائد در نشر طرح نو منتشر شده است.

درباره محمد قائد نویسنده کتاب «ظلم، جهل و برزخیان زمین»
محمد قائد، متولد 1329 در شیراز، روزنامه‌نگار، نویسنده، مترجم و ویراستار ایرانی است. قائد پس از تحصیلات متوسطه برای ادامه تحصیل در رشته روان‌شناسی وارد دانشگاه شیراز شد و در اوایل دهه پنجاه مدرک کارشناسی‌اش را در این رشته گرفت. او کار روزنامه‌نگاری را نیز از اواخر دهه چهل آغاز کرد و در میانه دهه پنجاه به تحریریه روزنامه «آیندگان» پیوست. او بعدها در مجلات و نشریات متعددی نیز کار کرد از جمله در هفته‌نامه «کتاب جمعه». قائد در کنار روزنامه‌نگاری به تالیف و ترجمه کتاب هم پرداخته است. «سیمای نجیب یک آنارشیست»، «ظلم، جهل و برزخیان زمین» و «دفترچه خاطرات و فراموشی» از جمله تالیفات او و کتاب‌های «رنج و التیام»، «تام پین»، «توپ‌های ماه اوت»، «مبارزه علیه وضع موجود» و «ایدئولوژی‌های سیاسی» عناوین برخی از ترجمه‌های او است.