پدیدارشناسی روح

کتاب «پدیدارشناسی روح» اثر گئورگ ویلهلم فریدریش هگل
کتاب‌هایی هستند که تاریخ تفکر و ادراک را به پیش و پس از خود تقسیم می‌کنند. کتاب «پدیدارشناسی روح»، اثر گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، یکی از این کتاب‌هاست. «پدیدارشناسی روح»، با عنوان اصلی Phänomenologie des Geistes، یک اثر فلسفی کلاسیک و از بزرگترین، مهمترین و تأثیرگذارترین آثار فلسفی است که تاکنون نوشته شده است.
هگل در کتاب «پدیدارشناسی روح» خود را به‌عنوان فیلسوفی متمایز با فیلسوفان بزرگ پیش از خودش معرفی می‌کند و شیوه‌ای جدید و بی‌سابقه از مواجهه با هستی و ادراک و فهم پدیده‌های جهان را ارائه می‌دهد. این کتاب تا به امروز بر بسیاری از متفکران و فلاسفۀ بعد از خود تأثیر گذاشته و مباحثی را در باب فلسفه و ساختار تفکر و ذهن و شیوه اندیشیدن و ادراک پیش کشیده که امروزه همچنان در فلسفه کاربرد دارند. البته طبیعی است که آنچه هگل در «پدیدارشناسی روح» مطرح کرده منتقدانی هم داشته باشد، اما این کتاب، در عین نقدهایی که به آن می‌شود، همچنان اثری زنده در تاریخ فلسفه است. لازم به یادآوری است که «پدیدارشناسی روح»، چنانکه در مقدمۀ سیدمسعود حسینی و محمدمهدی اردبیلی بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره شده، اثری ساده و سرراست نیست و خواندن آن کلنجار و حوصله می‌طلبد.
متن اصلی کتاب «پدیدارشناسی روح» نخستین بار در سال 1807 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «پدیدارشناسی روح»
در توضیح آنچه خواننده در کتاب «پدیدارشناسی روح» با آن مواجه می‌شود و ارائۀ چکیده‌ای از حال‌وهوای این اثر فلسفی دشوار با سبک نگارشیِ پیچیده چه بسا رجوع به متن آگهی کتاب «پدیدارشناسی روح»، چاپ‌شده به تاریخ 28 ژوئن 1807 در روزنامۀ بامبرگ و احتمالاً نوشته‌شده توسط خود هگل، تا حدی راهگشا باشد. در بخشی از این آگهی، که ترجمۀ فارسی آن در پشت جلد ترجمۀ فارسی کتاب «پدیدارشناسی روح» درج شده است، درباره این کتاب آمده است: «پدیدارشناسیِ روح دانشِ پدیدارشونده را عرضه می‌کند و می‌بایست جایگزینِ تبیین‌های روان‌شناسانه یا همچنین مباحث انتزاعی‌تر درباره بنیان‌گذاریِ دانش شود. این اثر تمهید برای علم را از نظرگاهی موردِ ملاحظه قرار می‌دهد که به‌وسیلۀ آن این تمهید نوعی فلسفۀ تازه، جالبِ توجه و نخستین علمِ فلسفه است. این اثر قالب‌های مختلفِ روح را در مقام منزلگاه‌های یک راه دربرمی‌گیرد، راهی که از طریقِ آن این روح به دانشِ محض یا روحِ مطلق بدل می‌شود. از این رو، در بخش‌بندی‌های اصلیِ این علم، بخش‌هایی که دوباره به چندین بخش تقسیم می‌شوند، آگاهی، خودآگاهی، عقلِ مشاهده‌گر و کنش‌گر، خودِ روح، به‌منزلۀ روحِ اخلاقی‌عرفی، فرهیخته و اخلاقی، و نهایتاً به‌منزلۀ روحِ دینی در صورِ مختلف‌اش، موردِ ملاحظه قرار می‌گیرند. غنای نمودهای روح، غنایی که در نظرِ اول آشوبناک به نظر می‌رسد، در این اثر به قالبِ نظمی علمی درمی‌آید که این نمودها را بر حسبِ ضرورت‌شان نمایش می‌دهد. امورِ ناکامل خود را در این نظمِ علمی منحل می‌کنند و به امورِ والاتری برمی‌گذرند که حقیقتِ قریب‌شان‌اند. آن‌ها حقیقتِ فرجامین‌شان را ابتدا در دین و سپس در علم، به‌مثابۀ نتیجۀ کلِ این فرایند، می‌یابند.»

درباره گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، نویسنده کتاب «پدیدارشناسی روح»
گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (Georg Wilhelm Friedrich Hegel، متولد 1770 و درگذشته به سال 1831، از فیلسوفان بزرگ آلمانی و از نمایندگان شاخص و مهم ایدئالیسم آلمانی بود. هگل از کودکی در محیطی فرهنگی پرورش یافت و مادرش او را به مطالعه تشویق می‌کرد. در دوران تحصیلات دینی، در مدرسه‌ای پروتستان در شهر توبینگن، با فریدریش شلینگ و فریدریش هولدرلین آشنا شد و این آشنایی به دوستی و مبادلۀ فکری انجامید. این هر سه تن بعدها به شخصیت‌های بزرگ فلسفه و ادبیات آلمان و جهان بدل شدند. هگل بعد از اتمام تحصیلات در توبینگن مدتی در شهر برن معلم سرخانه بود و بعد هولدرلین به او کاری را در فرانکفورت پیشنهاد کرد و هگل راهی فرانکفورت شد. در همان دوران اقامت در فرانکفورت، شلینگ، که خود در دانشگاه ینا واقع در شهر ینا فلسفه درس می‌داد، از هگل هم، که آن زمان سی و یک ساله بود، دعوت کرد که به عنوان استاد در دانشگاه ینا تدریس کند. هگل در این دانشگاه به تدریس فلسفه پرداخت. او و شلینگ همچنین مدتی نشریه‌ای به نام «نشریۀ انتقادی فلسفه» منتشر کردند. با پیروزی فرانسه بر پروس در دوران ناپلئون و تعطیلی دانشگاه‌ها هگل از ینا به بامبرگ رفت و در آنجا در روزنامه به عنوان ویراستار به کار پرداخت. بعد از مدتی به نورنبرگ رفت و آنجا به‌عنوان معلم دبیرستان مشغول به کار شد. بعد از مدتی به او پیشنهاد کرسی استادی در دانشگاه هایدلبرگ داده شد. هگل مدتی هم در این دانشگاه تدریس کرد و بعد از آن به برلین رفت و در دانشگاه برلین به تدریس پرداخت و در سال 1830 رئیس دانشگاه برلین شد و یک سال بعد بر اثر وبا درگذشت.
فلسفۀ هگل تحولاتی بزرگ و بنیادین را در فلسفۀ اروپا رقم زد. او پایه‌گذار یکی از مهمترین سنت‌های فلسفی در اروپاست.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «پدیدارشناسی روح»
کتاب «پدیدارشناسی روح» با ترجمه و مقدمۀ سیدمسعود حسینی و محمدمهدی اردبیلی در نشر نی منتشر شده است.
سیدمسعود حسینی، متولد 1366 در تهران، مترجم ایرانی آثار فلسفی، مدرس فلسفه و صاحب دو اثر تألیفی در حوزه فلسفه است. حسینی دارای لیسانس مهندسی کامپیوتر از دانشگاه اراک و فوق لیسانس و دکتری فلسفه از دانشگاه تهران است. رسالۀ دکتری او با عنوان «حقیقت نزد افلاطون از منظر هایدگر و گادامر» در دوازدهمین دوره جشنواره فارابی برگزیده شد. حسینی به‌طور تخصصی در زمینه‌های ایدئالیسم آلمانی و پدیدارشناسی کار می‌کند. ترجمۀ او از کتاب «ایدئالیسم آلمانی: خشنودی‌های خودآگاهی» اثر رابرت بی. پیپین در سال 1399 در جشنواره کتاب سال دانشجویی به عنوان کتاب برگزیده معرفی شد. همچنین ترجمه‌اش از کتاب «هگل» اثر فردریک بیزر در بیست و چهارمین دوره جایزه «کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران» برگزیده شد و ترجمۀ او از کتاب «بنیاد حق طبیعی بر اساس اصول آموزه دانش» اثر فیشته هم در سی و هشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شایستۀ تقدیر دانسته شد.
از دیگر ترجمه‌های سیدمسعود حسینی می‌توان به کتاب‌های «در هزارتوی نیچه» و «زیبایی‌شناسی آلمانی در قرن هجدهم» اشاره کرد. دو اثر تألیفی او در حوزه فلسفه عبارتند از: «فلسفه و حقیقت: رویارویی هایدگر و گادامر در تفسیر آموزه‌ی افلاطون» و «ایدئالیسم آلمانی (کانت، فیشته، شلینگ، هگل)» که کتاب دوم حاصل کار مشترک سیدمسعود حسینی با محمدمهدی اردبیلی است.
محمدمهدی اردبیلی، دیگر مترجم کتاب «پدیدارشناسی روح»، متولد 1361، نویسنده، مترجم و پژوهشگر فلسفه است. اردبیلی دارای دکتری فلسفۀ غرب از دانشگاه تبریز و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. تخصص اصلی او ایدئالیسم آلمانی است. اردبیلی سال‌ها مسئول دپارتمان فلسفۀ انتشارات ققنوس بوده است. او در نشر نی دبیری مجموعۀ متون کلاسیک فلسفه را برعهده دارد و همچنین در نشر روزبهان دبیر مجموعۀ دفترهای سیاست مدرن است. از آثار تألیفی او می‌توان به «آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روحِ هگل» و «هگل: از متافیزیک به پدیدارشناسی» و از ترجمه‌هایش می‌توان به «متافیزیک نظام ینا 1804 - 1805»، «می 68 در فرانسه» (ترجمۀ مشترک سمیرا رشیدپور و محمدمهدی اردبیلی) و «فلسفۀ قاره‌ای از 1750 به بعد: طلوع و افول "خود"» اشاره کرد.
از متن کامل کتاب «پدیدارشناسی روح» سه ترجمۀ دیگر نیز به فارسی موجود است که عبارتند از: ترجمۀ باقر پرهام با عنوان «پدیدارشناسی جان» و منتشرشده در نشر کندوکاو)، ترجمۀ زیبا جبلی با عنوان «فنومنولوژی روح (پدیدارشناسی ذهن)» و منتشرشده در انتشارات شفیعی و ترجمۀ ابراهیم ملک‌اسماعیلی با عنوان «دانش پدیدارشناسی روح» و منتشرشده در انتشارات نگاه.

رتبۀ کتاب «پدیدارشناسی روح» در گودریدز: 3.95 از 5.