کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم

کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» نوشتارهایی از امیل دورکیم و کنت اسمیت
امیل دورکیم، نه آن‌گونه که معروف است. دورکیم معمولاً به‌عنوان یک جامعه‌شناس محافظه‌کار معرفی شده است اما کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» شامل نوشته‌هایی‌ از او و نیز نوشته‌ای به‌‌قلم کنت اسمیت است که امکان قرائت دورکیم به‌عنوان متفکری رادیکال را فراهم می‌آورد.
مقالات کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» با این هدف گردآوری و به ‌فارسی ترجمه شده‌اند که، چنانکه در پیشگفتار مترجم و گردآورنده کتاب اشاره شده، ما را با قرائتی متفاوت با قرائت‌های معمول و کلیشه‌ای از اندیشه‌های دورکیم مواجه کنند.
در کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» امیل دورکیم را، نه آن‌طور که در قدیم و در قرائت‌های دانشگاهی معرفی شده، یک جامعه‌شناس محافظه‌کار و نظم‌گرا بلکه یک جامعه‌شناس رادیکال که افکارش نزدیکی‌ها و نسبت‌هایی با سوسیالیسم دارد می‌یابیم.
کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» درواقع شامل نوشته‌هایی‌ست که از سه کتاب، یکی از کنت اسمیت و درباره امیل دورکیم و دوتای دیگر از خود امیل دورکیم، انتخاب و به فارسی ترجمه شده‌اند.
هدف از گردآوری و ترجمۀ نوشتارهای کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم»، همانطور که در پیشگفتار ترجمۀ فارسی این نوشتارها آمده، «برهم زدن انگاره "دورکیم محافظه‌کار" است».
در نوشتارهایی که از امیل دورکیم در کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» آمده با رویکرد امیل دورکیم و دیدگاه او درباره کمونیسم و سوسیالیسم و مارکسیسم آشنا می‌شویم و امیل دورکیمی را می‌شناسیم که از دهه‌های 70 و 80 میلادی به‌بعد در غرب شناخته شده است.

مروری بر کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم»
کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» از پیشگفتار علیرضا اسکندری‌نژاد، گردآورنده و مترجم نوشتارهای کتاب، نوشتاری از کنت اسمیت با عنوان «دورکیم و سوسیالیسم»، که فصلی از کتاب «امیل دورکیم و وجدان جمعی جامعه» کنت اسمیت است و به‌عنوان مقدمه در کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» آمده است، و سه فصل به نام‌های «در تعریف سوسیالیسم»، «سوسیالیسم و کمونیسم» و «مارکسیسم و جامعه‌شناسی» تشکیل شده است.
دو فصل نخست کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» از کتاب «سوسیالیسم و سن‌سیمون» امیل دورکیم انتخاب و ترجمه شده‌اند و فصل سوم کتاب هم ترجمۀ مقاله‌ای از دورکیم با عنوان «مارکسیسم و جامعه‌شناسی: ادراک ماتریالیستی از تاریخ» است. این مقاله را دورکیم در نقد کتاب «مقالاتی درباره ادراک ماتریالیستی تاریخ» آنتوان لابریولا نوشته است.
علیرضا اسکندری‌نژاد در پیشگفتار کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» از ضرورت انتخاب و ترجمۀ متن‌های این کتاب می‌گوید و از اینکه جامعه‌شناسی ایران در وجه غالب، دورکیم را همچنان جامعه‌شناسی محافظه‌کار می‌شناسد درحالی‌که در غرب، از اواخر دهۀ 70 میلادی به‌بعد، اندیشه‌های دورکیم مورد بازخوانی قرار گرفت و پرتوی تازه بر دیدگاه‌های او تابانده شد و وجوه رادیکال و سوسیالیستی اندیشه‌های او مورد توجه قرار گرفت.
مقالۀ «دورکیم و سوسیالیسم» کنت اسمیت، که بعد از پیشگفتار گردآورنده و مترجم، آمده مدخلی‌ست برای ورود به فصل‌هایی از کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» که نوشته‌های خود امیل دورکیم هستند. مقالۀ کنت اسمیت اطلاعات روشنگرانه‌ای درباره رابطۀ دورکیم و سوسیالیسم به دست می‌دهد.
آنچه در ادامه می‌خوانید قسمتی‌ست از فصل اول کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» که برگرفته از کتاب «سوسیالیسم و سن‌سیمون» دورکیم است: «ما می‌توانیم دو روش بسیار متفاوت را در مطالعۀ سوسیالیسم در پیش گیریم. می‌توانیم آن را به‌مثابۀ یک دکترین علمی درباره ماهیت و تحول جوامع به‌صورت کلی و متمدن‌ترین جوامع معاصر، به‌صورت مشخص، در نظر بگیریم. در این رابطه، تحلیل با نظریات و فرضیاتی که دانشمندان در علوم مربوطه به کار می‌برند تفاوتی نخواهد داشت. آنها را انتزاعی، خارج از زمان، فضا، و تاریخ آینده در نظر می‌گیرند، نه به‌مثابۀ چیزی که بخواهیم منشأش را بیابیم، بلکه به‌مثابۀ نظامی از گزاره‌ها که واقعیت‌ها را اظهار می‌کنند یا [دست‌کم] اینطور پنداشته می‌شود که واقعیت‌ها را اظهار می‌کنند. ما سپس راجع به حقانیت و کذابیتش می‌پرسیم، اینکه آیا با واقعیت اجتماعی متناظر است یا نه، تا چه حدی با خودش و با چیزها آنگونه که هستند سازگاری دارد. به عنوان مثال، این روشی است که آقای لوروی – بولیو در کتابش جمع‌گرایی آن را دنبال می‌کند. این روشی نیست که مد نظر ما باشد. چراکه، بدون کاهش اهمیت علاقه‌مان نسبت به سوسیالیسم، ما نمی‌دانیم که چگونه طبیعت مشخصاً علمی آن را درک کنیم. در واقع، پژوهش تنها هنگامی به این نام خوانده می‌شود که یک ابژه مشخص داشته و هدفش ترجمان این ابژه مشخص به زبانی قابل فهم باشد. علم، مطالعه‌ای است که بر روی بخش محدودی از واقعیت به منظور شناخت، و در صورت امکان، فهم، صورت می‌گیرد. به منظور توصیف و توضیح آنچه هست و آنچه بوده است – این تنها وظیفۀ آن است. حدس و گمان درباره آینده دل‌مشغولی آن نیست، اگرچه ممکن است به‌مثابۀ هدف نهایی به دنبال فراهم کردن چنین امکانی باشد.
برعکس، سوسیالیسم سراسر رو به آینده دارد. سوسیالیسم فراتر از هر چیزی، نقشه‌ای است برای بازسازی جوامع، برنامه‌ای برای حیات جمعی که تا کنون وجود نداشته یا آنگونه که انتظار می‌رفته وجود نداشته، برنامه‌ای که به انسان‌ها آنگونه که شایستۀ ایشان است پیشنهاد می‌شود. سوسیالیسم یک ایده‌ال است. بیشتر از سروکار داشتن با آنچه هست و آنچه بوده با آنچه باید باشد سروکار دارد. بدون شک، سوسیالیسم ذیل اتوپیایی‌ترین اشکالش باز هم حمایت واقعیت‌ها را خوار نمی‌شمرد، و حتی، در زمان‌های اخیر، به‌صورت فزاینده‌ای تحت تأثیر قضایای علمی مشخص بوده است. این قضیه که سوسیالیسم بیشتر از آنکه از علوم اجتماعی یاری گرفته باشد به آن خدمت کرده، بحث‌ناپذیر است.»

درباره امیل دورکیم
دیوید امیل دورکیم (David Émile Durkheim)، متولد 1858 و درگذشته به‌سال 1917، جامعه‌شناس بزرگ و مشهور فرانسوی است.
دورکیم را بسیاری بنیانگذار جامعه‌شناسی می‌دانند. او نخستین کسی بود که کرسی استادی جامعه‌شناسی را بنیان گذاشت. او بنیانگذار سالنامۀ جامعه‌شناسی در فرانسه نیز بود.
از آثار امیل دورکیم می‌توان به «درباره‌ی تقسیم کار اجتماعی»، «صور بنیانی حیات دینی» و «خودکشی» اشاره کرد.

درباره گردآوری و ترجمۀ فارسی کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم»
کتاب «کمونیسم، سوسیالیسم و مارکسیسم» به‌گردآوری و ترجمۀ علیرضا اسکندری‌نژاد در انتشارات خرد سرخ منتشر شده است.
علیرضا اسکندری‌نژاد متولد 1376 است. کتاب «سوسیالیسم و بلشویسم» از دیگر ترجمه‌های اوست.