آینه های بی کران: زندگی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان

کتاب «آینه‌های بی‌کران: زندگی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان» به قلمِ زارا هوشمند
علاقمندان جدیِ هنر معاصر ایران احتمالاً نام منیر شاهرودی فرمانفرمائیان را شنیده‌اند. کتاب «آینه‌های بی‌کران: زندگی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان»، با عنوان اصلی A Mirror Garden، قصۀ زندگی این هنرمند مطرح هنرهای تجسمی‌ست که به قلم زارا هوشمند نوشته شده است.
زندگی‌نامه‌های هنرمندان منابعی هستند که ما را به پشت صحنۀ آثار آن‌ها می‌برند. از طریق این زندگی‌نامه‌ها یک هنرمند را در زمینه و زمانه‌ای که در آن زیسته به تماشا می‌نشینیم و درمی‌یابیم که او آثارش را در چه شرایطی و چگونه خلق کرده و مشاهدات واقعی و تجربۀ زیسته‌اش چقدر و به چه شکل در آثارش نمود یافته است. در کتاب «آینه‌های بی‌کران» نیز همراه با روایت زارا هوشمند از زندگی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، وارد متن زندگی این هنرمند چیره‌دستِ معاصر ایرانی می‌شویم و او را در متن خاطرات و سفرهایش دنبال می‌کنیم و دوره‌های مختلف زندگی شخصی و حرفه‌ای او را نظاره می‌کنیم.
متن اصلی کتاب «آینه‌های بی‌کران» اولین بار در سال 2007 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «آینه‌های بی‌کران»
کلمۀ «آینه» در عنوان کتاب «آینه‌های بی‌کران»، که در عنوان انگلیسیِ کتاب هم به کار رفته، یادآورِ سبکِ آثار منیر شاهرودی است؛ سبکی که آینه و آینه‌کاری در آن جایگاهی ویژه دارد. این عنوان در عین حال می‌تواند اشاره‌ای باشد به ماهیت کتابی که به‌عنوان یک زندگی‌نامه، بازتاب‌دهنده تصویر کسی‌ست که موضوع این کتاب است.
کتاب «آینه‌های بی‌کران» اگرچه توسط زارا هوشمند نوشته شده، اما راوی آن اول‌شخص و خود منیر شاهرودی است و زارا هوشمند در این کتاب، زندگی‌نامۀ این هنرمند را از زبان خود او و با نقلی داستان‌وار روایت می‌کند و با این روایت، زوایای گوناگونی از زندگی منیر فرمانفرمائیان را می‌نمایاند.
کتاب «آینه‌های بی‌کران» با نقل ایام کودکی منیر شاهرودی آغاز می‌شود و سپس دوره‌های بعدی زندگی او را تا دوران سالخوردگی روایت می‌کند و این‌گونه ما با سیرِ شکل‌گیری و تکوین شخصیت هنری منیر شاهرودی آشنا می‌شویم. خواندن این کتاب چه بسا ما را در درکِ بهتر آثار منیر شاهرودی یاری کند.

درباره منیر شاهرودی فرمانفرمائیان
منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، متولد 1301 در قزوین و درگذشته به سال 1398، نقاش و هنرمند تجسمی ایرانی بود. هشت ساله بود که همراه پدرش، که به‌عنوان نماینده مجلس شورای ملی انتخاب شده بود، به تهران آمد. پدرش طراح فرش بود و یک کارگاه قالیبافی را می‌گرداند و البته این‌ها نه کار اصلی، بلکه جزء سرگرمی‌های پدر بود. خودِ منیر از کودکی نقاشی گل را دوست داشت و بعدها نیز گل به یکی از عناصر اصلی طراحی‌هایش بدل شد. تحصیلات دانشگاهی‌اش را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران گذراند و بعد از آن به امریکا رفت. در امریکا در مدرسۀ طراحی پارسونز در رشتۀ تصویرسازی مُد و نیز در دانشگاه کرنل در نیویورک تحصیل کرد. کشیدن طرح پوشاک برای چند نشریه و نیز کارِ گرافیک تجاری و طراحی پوشاک برای فروشگاه‌های بزرگ از جمله کارهایی بود که در امریکا به‌عنوان تصویرگر مد و گرافیست تجاری انجام می‌داد. در همان دوره با گروهی از نقاشان و هنرمندان امریکایی که امروزه از هنرمندان مهم و سرشناس تاریخ هنر به حساب می‌آیند، آشنا شد. از جمله این هنرمندان می‌توان به ویلم دکونینگ، جکسون پولاک، اندی وارهول و فرانک اِستلا اشاره کرد. فرمانفرماییان اما به آنچه در امریکا و از زندگی و کار و تحصیل در نیویورک آموخت بسنده نکرد. بعد از بازگشت به ایران به کند‌و‌کاو در فرهنگ بومی و مردمی و سنت‌های هنری کشور خود پرداخت و حینِ سفر به نقاط مختلف ایران مجموعه‌ای از آثار هنری سنتی ایرانی جمع‌آوری کرد و بناهای ایرانی دوران باستان و دوران پس از اسلام را دید. این‌ها همه بر کارش تأثیر گذاشت و منبع الهام او شد و به ادغام هنر سنتی و مردمی ایرانی با هنر مدرن در کارش انجامید. فرمانفرمائیان این‌گونه سبک خاص خود را در هنرهای تجسمی پدید آورد؛ سبکی مبتنی بر اشکال هندسی و ریشه‌دار در سنت، اما در عین حال مدرن. او از هنرمندان متعلق به جنبش مینیمالیسم هندسی به شمار می‌آید و هندسه و اشکال هندسی از ویژگی‌های اصلی آثار اوست.
فرمانفرمائیان دوبار ازدواج کرد. یک‌بار با منوچهر یکتایی، نقاش و شاعر ایرانی، و بار دیگر با ابوالبشر فرمانفرمائیان که نام خانوادگی‌اش نام هنریِ منیر شد. منیر شاهرودی فرمانفرمائیان نخستین هنرمند ایرانی است که آثارش در نمایشگاهی انفرادی در موزه گوگنهایم نیویورک به نمایش گذاشته شده است. او به‌خاطر یکی از نقاشی‌های انتزاعی‌اش که در نخستین دوسالانۀ تهران به نمایش گذاشته شد مدال طلا دریافت کرد.
بعد از انقلاب به دلایلی بار دیگر به نیویورک رفت و مقیم آنجا شد. سال‌هایی را در نیویورک گذراند. در آن مدت کولاژ و کار طراحی فرش و پارچه انجام می‌داد. پس از سال‌ها دوری از ایران دوباره به کشورش برگشت و کارگاهی هنری دایر کرد. این بار تا پایان عمر در ایران ماند. بعد از انقلاب از او اثری حجمی به نام «آب روشنایی است» در «نمایشگاه باغ ایرانی» به نمایش گذاشته شد و نیز تالاری دائمی به نام او در «باغ موزه نگارستان» افتتاح شد.

درباره زارا هوشمند، نویسنده کتاب «آینه‌های بی‌کران»
زارا هوشمند (Zara Houshmand) نویسنده، مترجم ادبی و ویراستار ایرانیـ امریکاییِ بزرگ‌شده در فیلیپین است. او دارای لیسانس ادبیات انگلیسی از دانشگاه لندن است. زارا هوشمند منتخبی از رباعیات مولوی را با عنوان «ماه و خورشید» به انگلیسی ترجمه کرده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «آینه‌های بی‌کران»
کتاب «آینه‌های بی‌کران: زندگی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان» با ترجمۀ زیبا گنجی و پریسا سلیمان‌زاده در انتشارات مُروارید منتشر شده است. زیبا گنجی متولد 1341 و پریسا سلیمان‌زاده متولد 1349 است. این دو مترجم کتاب‌های دیگری را نیز با همکاریِ هم به فارسی ترجمه کرده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به «بادبادک‌باز»، «دعای دریا» و «مرد بی‌وطن» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «آینه‌های بی‌کران» در گودریدز: 3.94 از 5.