دنیایی رو به دگرگونی: وصیت نامه گورباچف

کتاب «دنیای رو به دگرگونی» اثر میخائیل گورباچوف
Mikhail Gorbachev : Memoirs
کتاب «دنیای رو به دگرگونی» اثر میخائیل گورباچوف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق با ترجمه شهرام همت‌زاده و کتابی است که از آن به عنوان وصیت نامه گورباچوف نیز یاد شده است. این کتاب دربرگیرنده یادداشت‌هایی کوتاه است که هر یک از آنها به بهانه‌ای سیاسی یا اجتماعی و با موضوعی خاص از سوی گورباچف نوشته شده است. این یادداشت‌ها دارای زبانی ژورنالیستی، پرسشگر و انتقادی است و از این نظر که یک شخصیت مهم سیاسی آن را نوشته دارای اهمیت بسزایی برای علاقه‌مندان به تحولات شوروی سابق و دانستن تاثیرات آن بر سیاسیت جهانی است. از ویژگی‌های مهم این کتاب پاورقی‌هایی است که متن را همراهی کرده و بسیاری از ابهامات، وقایع و شخصیت‌ها و حتی اظهارنظرهای ارائه شده در متن را واکاوی و روشن می‌کند و از این منظر به فهم و خوانش متن کمک شایان توجهی می‌کند. «دنیای رو به دگرگونی» را می‌توان خوانشی دقیق از درون شخصیت عملگرای سیاسی گورباچف دانست، رهبر بزرگی که بخشی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی قرن گذشته با تصمیم او و سرانجامی که برای کشورش رقم زد، شکل گرفته است.
درباره کتاب «دنیای رو به دگرگونی»
گورباچوف به عنوان آخرین رهبر شوروی، شخصیتی چندوجهی در میان افکار عمومی روسیه و حتی کشورهای مستقل شده از آن پس از واقعه فروپاشی است. برخی او را رهبری بی‌باک می‌دانند و شجاعتی که او در روبه‌رو شدن با حقایق موجود در شوروی سابق از خود نشان داد را می‌ستایند و از سویی دیگر برخی او را به عنوان سیاستمداری که کشور را به یک پیتزا فروخته است یاد می‌کنند که این آخری اشاره‌ای به حضور وی در تبلیغات یک برند مشهور مواد غذایی در روسیه دارد. گورباچف به همین دلایل، همواره چهره‌ای چند لایه و قابل تامل داشته و اظهارنظرهای وی نیز محل توجه بسیاری بوده است. کتاب «دنیای رو به دگرگونی» نیز به همین اعتبار و به خاطر گردهم آوردن مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و اظهارنظرهای وی درباره وقایع سیاسی و اجتماعی روز جهان و پیرامونش قابل توجه است،‌ نوشته‌هایی که کمک می‌کند این بار مردم جهان تناقضات رفتار گورباچف را از درون ذهن او ببینند. گورباچف، هشتمین و آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود. او از سال 1985 تا 1991، دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و همچنین از سال 1988 تا 1991 رئیس دولت اتحاد جماهیر شوروی و از سال 1990 تا 1991 رئیس‌جمهور اتحاد شوروی بود. از نظر ایدئولوژی، او در ابتدا به مارکسیسم - لنینیسم پایبند بود، اما از اوایل دهة 1990 به سمت سوسیال دموکراسی متمایل شد. گورباچف دارای رگه و نژاد اوکراینی و روسی است؛ او در روستای پریولنوی سرزمین استاوروپول و در یک خانوادة فقیر متولد شد. دوران کودکی و جوانی او تحت قوانین و حکومت استالین سپری شد. گورباچف در دوران جوانی و پیش از پیوستن به حزب کمونیست اتحاد شوروی، مسئول به کار انداختن و ادارة ماشین‌های کمباین در زمین‌های کشاورزی جمعی بود زمانی که حزب کمونیست، بر اساس دکترین مارکسیسم - لنینیسم بر کشور اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک نظام تک‌حزبی حاکم بود. وی در سال 1953، هنگام تحصیل در دانشگاه دولتی مسکو و پیش از دریافت مدرک حقوق خود در سال 1955، با هم‌دانشگاهی خود رایسا تیترائنکو ازدواج کرد، به شهر استاوروپول رفت و در کومسومول که شاخة جوانان حزب کمونیست بود، مشغول به فعالیت شد؛ گورباچف پس از مرگ استالین، تبدیل به یکی از طرفداران جدی اصلاحات استالین‌زدایی رهبر جدید شوروی یعنی نیکیتا خروشچف شد. وی در سال 1970 به عنوان دبیر اول حزب در کمیتة منطقه‌ای استاوروپول منصوب شد و در این سمت بر ساخت کانال بزرگ استاوروپول نظارت داشت. او در سال 1978 به مسکو بازگشت و به عنوان دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست مشغول به فعالیت شد و در سال 1979 به پلیتبوروی کمیته مرکزی حزب کمونیست ملحق شد. ظرف سه سال از مرگ رهبر شوروی لئونید برژنف و به دنبال دورة کوتاه حکومت‌های یوری آندروپوف و کنستانتین چرنینکو، در سال 1985، پلیتبورو گورباچف را به عنوان دبیرکل و در واقع به عنوان رهبر و رئیس حکومت انتخاب کرد. اگ رچه او متعهد به حفظ کشور شوروی و آرمان‌های سوسیالیستی آن بود، اما اصلاحات عمده و مهم را ضروری می‌دانست؛ به‌ویژه پس از فاجعه چرنوبیل در سال 1986. او از جنگ اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان کناره‌گیری کرد و اجلاس‌هایی را با رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، رونالد ریگان، برای محدود کردن جنگ‌افزارهای هسته‌ای و پایان دادن به جنگ سرد آغاز کرد. در داخل کشور، او دو سیاست را پیش گرفت؛ گلاسنوست «گشودگی» که امکان افزایش آزادی بیان و آزادی رسانه را فراهم می‌آورد و پرسترویکا «تجدید ساختار» که تلاش می‌کرد تا تصمیمات اقتصادی را برای بهبود کارایی غیر متمرکز کند و به مردم و بخش خصوصی آزادی‌های بیشتری بدهد. اقدامات دموکراتیزاسیون وی به همراه تشکیل و برگزاری انتخاب کنگره نمایندگان خلق اتحاد شوروی، نظام تک‌حزبی را تضعیف کرد. هنگامی که کشورهای مختلف بلوک شرق در سال‌های 90–1889 از حاکمیت مارکسیسم - لنینیسم دست کشیدند، گورباچف از مداخلة نظامی خودداری کرد. در داخل، با افزایش احساسات ملی‌گرایی و افزایش خطر فروپاشی و تجزیة اتحاد جماهیر شوروی، تندروهای مارکسیست - لنینیست کودتای ناموفق اوت را علیه گورباچف در سال 1991 انجام دادند. به دنبال آن، اتحاد جماهیر شوروی برخلاف میل گورباچف منحل شد و او استعفا داد. وی پس از ترک پست خود، بنیاد گورباچف را راه اندازی کرد، منتقد جدی رؤسای جمهور روسیه بوریس یلتسین و ولادیمیر پوتین شد و برای جنبش سوسیال دموکراتیک روسیه کمپین زد. از گورباچف به عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های نیمة دوم قرن 20 یاد می‌شود؛ شخصیت گورباچف هم‌چنان محل بحث و جدال میان موافقان و مخالفان است. وی طیف وسیعی از ستایش‌ها و جوایز از جمله جایزه صلح نوبل را به دلیل نقش محوری در پایان دادن به جنگ سرد، محدود کردن نقض حقوق بشر در اتحاد جماهیر شوروی و خودداری از مداخلة نظامی در پی سقوط دولت‌های مارکسیست - لنینیست در شرق و اروپای مرکزی و اتحاد دوباره آلمان دریافت کرده ‌است. برعکس اما در روسیه به دلیل آن‌که جلوی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را نگرفت، اغلب مورد سرزنش و سخره قرار می‌گیرد؛ اتفاقی که باعث کاهش تأثیر جهانی روسیه و بحران اقتصادی در این کشور شد.
درباره ترجمه فارسی کتاب «دنیای رو به دگرگونی»
شهرام همت‌زاده مترجم زبان روسی کشورمان است که تاکنون کتاب‌هایی چون «زمزمه‌های چرنوبیل» و «زمان دست دوم» را از سویتلانا الکسیویچ برنده بلاروسی نوبل ادبیات ترجمه کرده است. او همیشه در مورد تاریخ شوروی مطالعه کرده و در مورد فروپاشی آن بسیار تحقیق کرده است. جالب است بدانید که خود او هم در مرز جلفا به دنیا آمده‌ و احتمالا همین باعث علاقه او به زبان روسی و تحولات این منطقه است. همت‌زاده در مقدمه خود بر کتاب «دنیای رو به دگرگونی» که از سوی نشر نیستان چاپ شده، می‌نویسد: «گر بخواهیم به قضاوت عملکرد گورباچف بنشینیم باید عوامل و حقایق زیادی را مدنظر قرار دهیم و در غیر این صورت به بیراهه رفته‌ایم. وقتی گورباچف دست به پروستوریکا زد، کشور در مسیری افتاده بود که دیگر امکان بازگشت به عقب یا توقف این روند وجود نداشت و هرچه پیش می‌رفت، مشکلات و کمبودهای کشور بیشتر نمودار می‌شد؛ کار به جایی رسید که دیگر گورباچف نه سردمدار این روند که خود جزیی از آن شده بود... .»
رتبه کتاب کتاب «دنیای رو به دگرگونی» در گودریدز: 3.6