هانس آلبرت: درآمدی بر عقل گرایی انتقادی

کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» نوشتۀ اریک هیلگن‌دُرف
شرحی بر عقل‌گرایی انتقادی با نگاهی به اندیشه‌های هانس آلبرت. کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»، با عنوان اصلی Hans Albert zur Einführung، کتابی است درباره یکی از فیلسوفان برجستۀ جریان فلسفی موسوم به عقل‌گرایی انتقادی.
اِریک هیلگِن‌دُرف در کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»، چنانکه از عنوان آن نیز پیداست، به توضیح مبانی اندیشه‌های هانس آلبرت، فیلسوف آلمانی، پرداخته است.
هانس آلبرت، متولد 1921، مهمترین فیلسوف آلمانی متعلق به جریان عقل‌گرایی انتقادی است. آلبرت فیلسوفی متأثر از کارل پوپر است. او از فیلسوفانی است که در آلمان به ترویج فلسفۀ جامعۀ بازِ کارل پوپر پرداختند. آلبرت معتقد به خطاپذیریِ علوم، چه علوم تجربی و چه علوم انسانی، است و بر همین اساس معتقد به اینکه راهکارهای نظری‌ای که برای حل مسائل گوناگون ارائه می‌شوند بری از خطا نیستند و این راهکارها باید به آزمون عمل سنجیده شوند و امکان خطا را باید از ابتدا برای آن‌ها در نظر گرفت. بر اساس این اعتقاد، که برگرفته از عقل‌گرایی انتقادی است، برای هر نظریه‌ای که به عنوان راه حل مسائل مختلف انسان و جهان ارائه می‌شود باید امکان بازبینی انتقادی را نیز در نظر گرفت. با خواندن کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»، از رهگذار آشنایی با هانس آلبرت و دیدگاه‌های فلسفی او، با جریان عقل‌گرایی انتقادی و مبانی و خطوط اصلی این جریان فلسفی نیز آشنا می‌شویم. در این کتاب همچنین شرحی از زندگی هانس آلبرت آمده است.
متن اصلی کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» نخستین بار در سال 1997 به زبان آلمانی منتشر شده است. این کتاب گزینه‌ای مناسب برای آشنایی اولیه با عقل‌گرایی انتقادی و به‌خصوص دیدگاه‌های هانس آلبرت در این زمینه است.

مروری بر کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»
کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» از دوازده بخش و بخشی مختص ضمایم تشکیل شده است. اریک هیلگن‌دُرف در این کتاب به شرح زندگی هانس آلبرت، شرحی کلی از عقل‌گرایی انتقادی و ترسیم اصلی‌ترین خطوط این جریان و توضیح دیدگاه‌های کارل پوپر، به عنوان سردمدارِ عقل‌گرایی انتقادی، پرداخته و همچنین به‌طور مشخص‌تر دیدگاه‌های هانس آلبرت را در زمینۀ عقل‌گرایی انتقادی توضیح داده و عقل‌گرایی انتقادی را از منظر هانس آلبرت معرفی و سیرِ فکری این فیلسوف مطرح آلمانی را ترسیم کرده است. هیلگن‌دُرف همچنین از نسبت دیدگاه‌های آلبرت با دیدگاه‌های پوپر سخن گفته و به تفاوت‌ها و اشتراکات دیدگاه‌های این دو فیلسوف اشاره کرده است. او در کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»، ضمن بحث از عقل‌گرایی انتقادی و زندگی و اندیشه‌های هانس آلبرت، به نظریۀ انتقادی هم، به عنوان جریان فکری‌ای که عقل‌گرایی انتقادی مقابل و منتقد آن است، اشاره کرده است.
بخش نخست کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» شامل مقدمه است. این مقدمه خود از سه قسمت تشکیل شده که عبارتند از «هانس آلبرت و عقل‌گراییِ انتقادی»، «عقل‌گراییِ انتقادی و حلقۀ وین» و «نگاهی به روشِ ارائۀ مطالب».
بخش‌های دوم تا دوازدهم کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» عبارتند از: «شمه‌ای از شرحِ‌حالِ هانس آلبرت»، «مدلِ کلاسیکِ توجیه و مشکلاتِ آن»، «مبانیِ علم‌شناسیِ نوین»، «علم‌شناسیِ نوین و ادعایِ استقلالِ علومِ انسانی»، «بررسیِ انتقادیِ آلبرت درباره هرمنوتیک و پراگماتیسمِ استعلایی»، «وحدتِ علومِ اجتماعی»، «ارزش‌داوری‌ها»، «نقدگرایی و فلسفۀ عملی»، «ایده سیاستی عقلانی»، «مسیرِ ویژه اروپا به‌سویِ جامعۀ باز و وضعِ فرهنگیِ زمانِ حال» و «پی‌گفتار: عقل‌گراییِ انتقادی، طرحی برایِ طرزِ زندگی؟».
در بخشی از کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» آمده است
«آلبرت همسو با پوپر معتقد است که تمامِ تلاش‌هایِ بشر برایِ حلِ مسائل علی‌الاصول خطاپذیرند. این امر نه‌فقط برایِ علم، بلکه برایِ اخلاق و سیاست نیز دقیقاً صدق می‌کند. هر پیشنهاد برایِ حلِ مسئله صرفاً اعتباری موقت دارد و باید قابلیتِ خود را در واقعیت نشان دهد. ازاین‌رو پیشنهادها را باید چنان صورت‌بندی کرد که بازبینیِ نقادانۀ آن‌ها امکان‌پذیر باشد. تناوبِ طرح و نقد، که به آن اشاره شد، موضوعِ اصلیِ عقل‌گراییِ انتقادی است. آلبرت نقشِ ویژه و نیز استقلالِ روش‌شناختیِ علومِ اجتماعی را قاطعانه رد می‌کند. پوپر پیش‌تر در دهۀ چهلِ سده بیستم فرضِ وجودِ قوانینِ ضروری و تاریخیِ تکامل را، که به‌ویژه در تفکرِ مارکسیستی رایج بود، به‌شدت نقد کرده بود و غیرِ‌قابلِ‌قبول بودنِ آن را نشان داده بود.
این برنهادها به‌ناچار عقل‌گراییِ انتقادی را در تقابل با نمایندگانِ فلسفۀ سنتیِ آلمان و به‌ویژه نظریۀ انتقادی قرار داد. نمایندگانِ اصلیِ نظریۀ انتقادی، ماکس هورکهایمر و تئودور و. آدورنو، میراثِ فکریِ ایده‌آلیسمِ آلمانی به‌ویژه هگل را به اصولِ موضوعه و تحلیل‌هایِ سیاسیِ برگرفته از حال‌وهوایِ مارکسیسم پیوند زدند. از همین رو است که هربرت کؤیت نظریۀ انتقادی را به‌حق مارکسیسمِ هگلی توصیف کرده است. یورگن هابرماس، از برجسته‌ترین نمایندگانِ نسلِ دومِ نظریۀ انتقادی، آموزه‌هایِ هورکهایمر و آدورنو را، البته با اصلاحاتی نه‌چندان جزئی، واردِ سیاستِ روز کرد. مناقشۀ عقل‌گراییِ انتقادی و نظریۀ انتقادی در دهه‌هایِ 60 و 70 سده بیستم فقط به محیطِ دانشگاهی محدود نشد، بلکه بخشِ گسترده‌ای از افکارِ عمومی را نیز دربرگرفت؛ اگرچه موضوعِ مناقشه ظاهراً گردِ مسائلِ روش‌شناختی می‌چرخید -و اغلب از آن با عنوانِ مناقشۀ پوزیتیویسم در جامعه‌شناسیِ آلمان یاد می‌شود- اما بیش از همه اختلاف‌هایِ سیاسی (واقعی یا فرضی) مناقشۀ میانِ این دو مکتب را برایِ بخشِ گسترده‌ای از افکارِ عمومی جذاب کرد. هابرماس، یکی از پیشگامانِ نظریۀ انتقادی، در سالِ 1981 به‌صراحت گفته است که اندیشۀ فلسفۀ تاریخ در نظریۀ انتقادی به‌شدت به سردرگمی در مفاهیمِ اساسی دچار بود. این دقیقاً همان ایرادی بود که آلبرت پانزده سال قبل از آن به آدورنو، هورکهایمر و هابرماس گرفته بود. فروپاشیِ بلوکِ شرق نیز کار را تمام کرد و به عیان نشان داد که مارکسیسمِ هگلیِ نظریه‌پردازانِ انتقادی به‌شدت غیرِانتقادی است.»

درباره اریک هیلگن‌دُرف، نویسنده کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی
اِریک هیلگِن‌دُرف ( Eric Hilgendorf)، متولد 1960، فلسفه‌دان و حقوقدانِ آلمانی است. هیلگن‌دُرف تحصیلکرده فلسفه و حقوق و تاریخ جدید و دارای دکتریِ فلسفه و دکتریِ حقوق است. او استاد حقوق دانشگاه ورتسبورگ آلمان است و در زمینۀ حقوق و فلسفۀ حقوق می‌نویسد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی»
کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» با ترجمۀ رحمان افشاری در انتشارات طرح نو منتشر شده است. رحمان افشاری، متولد 1331، مترجم ایرانی آثار فلسفی و سیاسی است. افشاری تاکنون کتاب‌های مختلفی در زمینۀ فلسفه و سیاست و فلسفۀ هنر ترجمه و منتشر کرده که از آن میان می‌توان به کتاب‌های «ترور»، «نگاهی به داعش از درون: 10 روز در دولت اسلامی»، «هنر چیست؟ مواضع زیبایی‌شناسی از افلاطون تا دانتو»، «راهنمای مطالعه‌ی سنجش خرد ناب» و «نگاهی اجمالی به فلسفه از روشنگری تا امروز» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «هانس آلبرت: درآمدی بر عقل‌گرایی انتقادی» در گودریدز: 5 از 5.