یادداشت های زیرزمینی

کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» اثر فیودور داستایفسکی
اثری فلسفی و عرفانی از فیودور داستایسفسکی که به اندازه رمان‌های بزرگش بکر و اصیل است. کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» از شاخص‌ترین آثار داستایفسکی است که دیدگاه او نسبت به انسان در آن به تصویر کشیده شده است و آن را مقدمه‌ای بر سلسله رمان‌های بزرگ او دانسته‌اند.
برخی منتقدان معتدند که کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» از عریان‌ترین آثار داستایفسکی است به این معنا که در این اثر او بیش از هر جای دیگری درونی‌ترین اسرار روحی‌اش را روایت کرده است.
داستایفسکی در سال 1864 کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» را نوشت. این کتاب همواره به عنوان اثری مهم در ادبیات کلاسیک مورد توجه بوده و به خصوص در چند دهه اخیر بسیار مورد توجه بوده و نقد و تفسیرهای بسیاری درباره‌اش نوشته شده است.
این کتاب در سال‌های مختلف و توسط چندین مترجم به فارسی برگردانده شده است. علی مصفا کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» از متن انگلیسی اثر با عنوان «Notes from underground» به فارسی برگردانده شده است.

مروری بر کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی»
کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» جایگاه معتبری در میان آثار داستایفسکی و روند تکوین او دارد و اولین گام جدی او در زمینه فلسفه به شمار می‌رود. بر این اساس این رمان در دهه‌های اخیر مورد توجه زیاد منتقدان و پژوهشگران بوده است.
کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» شامل دو بخش است. در بخش اول به شرح و تفسیری فلسفی پرداخته شده و بخش دوم گزارش واقعه و شرح زندگی شخصیت خبیث کتاب است.

قهرمان کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» شخصیتی غریب و قابل توجه است. از یک منظر او آدمی منزوی و گوشه‌گیر است که نسبت به هر آنچه مترقی به نظر می‌رسد به دیده شک می‌نگرد. خود داستایفسکی این شخصیت را ضدقهرمان نامیده که با انزوا و گسستن روابط انسانی و کین‌توزی زندگی خود را تباه کرده است.
داستایفسکی در زمستان 1864-1863 بحرانی روحی را پشت سر می‌گذاشت و این دوره‌ای است که او به نوشتن کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» مشغول بود. در نامه‌هایی که او در این دوره نوشته با انسانی روبرو هستیم که انواع و اقسام مسایل مادی، جسمی و ذهنی آزارش می‌دهد.
رمان «یادداشت‌های زیرزمینی» شروعی درخشان دارد. در آغاز رمان همه تلخی روزگاری که داستایفسکی در آن دوره سپری می‌کرد دیده می‌شود. این کتاب نشان‌دهنده مرحله‌ای شاخص در رشد تفکر داستایفسکی است. رمان این‌طور آغاز می‌شود: «من مردی مریضم… مردی بدجنسم. مردی نچسب. به گمانم کبدم درد می‌کند. بااین‌حال چیزی از بیماری‌ام نمی‌دانم، و یقین ندارم دردم از چیست. تحت هیچ مداوایی نیستم، هرگز نبوده‌ام، هر چند برای علم پزشکی و پزشکان احترام قایلم. اضافه بر این‌ها، بی‌نهایت خرافاتی‌ هم هستم؛ خب، دست‌کم این‌قدری که به پزشکی احترام بگذارم (به اندازه‌ای درس ‌خوانده‌ام که خرافاتی نباشم، اما هستم). نه آقا، تن به درمان ندادنم از بدجنسی است. البته حالا، حتم دارم شما آن‌قدر مرحمتی ندارید که این را بفهمید. اما من، آقا، من می‌فهمم. البته نخواهم توانست برای‌تان توضیح دهم که، در این مورد، چه ‌کسی از بدجنسی من رنج خواهد برد؛ به‌خوبی می‌دانم که به‌‌هیچ‌روی با سرپیچی از درمان اطبا نمی‌توانم روی‌شان را کم کنم. بهتر از هر کسی می‌دانم که به این ترتیب فقط به خودم آسیب می‌رسانم و نه هیچ‌کس دیگر. اما باز هم اگر درمانی نمی‌پذیرم، از بدجنسی است. کبدم درد می‌کند؛ بسیار خوب، بگذار دردش از این هم بدتر شود!»
رمان «یادداشت‌های زیرزمینی» یک قهرمان زن هم دارد که او نیز با جهان عظمت و زیبایی بیگانه است. او با مردان بسیاری رابطه دارد اما از میان آنها تنها به یک نفر عشق می‌ورزد.
برخی منتقدان معتقدند که رمان بزرگ «جنایت و مکافات» بسط و تعمیق داستان «یادداشت‌های زیرزمینی» است. از این نظر آنها «جنایت و مکافات» را تداوم کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» دانسته‌اند و همچنین رد این داستان را در آثار بعدی داستایفسکی نیز پی گرفته‌اند.
«یادداشت‌های زیرزمینی» را می‌توان اثری دانست که داستایفسکی با آن سبک خاص خود را در داستان‌نویسی پیدا کرد.

درباره فیودور داستایفسکی نویسنده کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی»
فیودور داستایفسکی در یازدهم نوامبر 1821 در مسکو متولد شد. پدرش گرچه تباری اشرافی داشت اما در این زمان دیگر از درجه اعتبار افتاده بود. او یک جراح نظامی بود که از ارتش استعفا داده و در زمان تولد فیودور، دکتر بیمارستان مارینسکی در مسکو برای فقرا شده بود. مادر داستایفسکی، ماریا نخائوا، دختر بازرگان متمولی بود که او نیز تا حدی مقام و موقعیت خود را از دست داده بود. فیودور به همراه برادر بزرگ‌تر و خواهرهای کوچک‌ترش در محوطه بیمارستان مارینسکی و در بخش الحاقی به ساختمان اصلی بیمارستان رشد کرد. او در انزوا رشد کرد و تا مدت‌ها در خانه درس خواند و با سلطه پدری مستبد روبه‌رو بود. در سیزده‌سالگی به مدرسه‌ای خصوصی در مسکو رفت و در شانزده سالگی او را به مدرسه مهندسی نظامی در سن‌پترزبورگ فرستادند. داستایفسکی در این دوره با اشتیاق آثار شاخص نویسندگان مختلف را خواند و سلیقه ادبی‌اش شکل گرفت و به خصوص علاقه زیادی به گوگول پیدا کرد. در سال 1843 داستایفسکی از مدرسه نظامی فارغ‌التحصیل شد و بعد از یک سال خدمت اجباری، با کناره‌گیری از مقام نظامی‌اش به نویسندگی روی آورد. اولین رمان او با عنوان «مردم فقیر» یا «بیچارگان» در 1846 منتشر شد و شهرت و مقبولیت زیادی برایش به همراه آورد. داستایفسکی زندگی پرفراز و نشیبی داشت و استبداد تزاری دامن او را هم گرفت. با درگرفتن شورش‌های انقلابی در سراسر اروپا در 1848، موج تازه‌ای از سرکوب به روسیه هم رسید و در نتیجه آن داستایفسکی در 1849 بازداشت شد و به چهار سال حبس با اعمال شاقه و تبعید محکوم شد. داستایفسکی پس از رهایی رمان‌های متعددی نوشت که برخی از آنها در شمار شاخص‌ترین شاهکارهای ادبیات جهانی به شمار می‌روند. او در طول شصت سال زندگی‌اش یعنی تا بیست‌وهشتم ژانویه 1881، نه تنها به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ادبیات روسیه بلکه به قله‌ای در ادبیات جهانی بدل شد و در زمان حیاتش به شهرتی عام دست پیدا کرد. «جنایت و مکافات»، «ابله»، «برادران کارامازوف»، «قمار باز»، «جوان خام» و «نیه توچکا» عناوین برخی از آثار ترجمه شده داستایفسکی به فارسی است.

درباره ترجمه کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی»
کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» با ترجمه علی مصفا در نشر چشمه منتشر شده است.
علی مصفا، متولد 1347، بازیگر، کارگردان و مترجم ایرانی است. او فرزند مظاهر مصفا و امیربانو کریمی است و در خانواده‌ای رشد کرده که ادبیات نقش پررنگی در آن داشته است. او اگرچه به عنوان بازیگر شناخته می‌شود اما به تالیف و ترجمه هم پرداخته است و «یادداشت‌های زیرزمینی» اثری است که به فارسی برگردانده است.