مسئله ی ایران

کتاب «مسئله‌ی ایران» اثر مقصود فراستخواه
مجموعه‌ای از مقالات دکتر مقصود فراستخواه و گفت‌وگوهایی با او درباره جامعه و فرهنگ ایران و مسائل ایران امروز. کتاب «مسئله‌ی ایران»، چنانکه مقصود فراستخواه در ابتدای پیش‌گفتار این کتاب توضیح می‌دهد، بخشی از گفتارها یا گفت‌وگوهای دهۀ هشتاد و نود اوست که درد مشترک در تمامی‌شان «مسئله‌ی ایران» است.
کتاب «مسئله‌ی ایران» موضوعات گوناگون و متنوعی، از فرهنگ کهن و ادبیات کلاسیک ایران و شعر حافظ و عرفان تا هویت ایرانی و ملیت و سیاست و مسائل و بحران‌های اجتماعی ایران معاصر و بحث درباب ریشه‌های این بحران‌ها و مباحثی درباره بعضی از نخبگان ایرانی و نیز بحث درباب فضای مجازی و اینترنت در ایران، را در بر می‌گیرد.
مقصود فراستخواه در کتاب «مسئله‌ی ایران»، با نگاهی انتقادی، به تحلیل جامعۀ امروز ایران می‌پردازد و جاهایی برای ارائۀ شناخت و درکی بهتر از این جامعه به فرهنگ و ادبیات کهن ایران نقب می‌زند و نوع مواجهۀ ایرانیان امروز با این فرهنگ و ادبیات را بررسی می‌کند.
در کتاب «مسئله‌ی ایران» سخن از این است که جامعۀ امروز ایران گرفتار چه مسائلی‌ست و این مسائل ریشه در چه سیاست‌ها و نگرش‌هایی دارد.
کتاب «مسئله‌ی ایران» با رویکردی نقادانه به موضوعات گوناگونِ مرتبط با ایران امروز و فرهنگ و خُلقیات ایرانیان می‌پردازد. در کتاب «مسئله‌ی ایران» همچنین به موضوعاتی چون دموکراسی و عدالت در ایران و مسائل جوانان ایرانی پرداخته شده است و به بی‌شمار موضوع دیگری که می‌تواند برای ایرانیانی که به مطالعات اجتماعی و فرهنگی علاقمند و با پرسش‌هایی درباب مسائل و بحران‌های جامعۀ ایران و چرایی این مسائل و بحران‌ها درگیرند جذاب باشد.
یکی از ویژگی‌های کتاب «مسئله‌ی ایران» که این کتاب را برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به مباحث تئوریک فلسفی و جامعه‌شناختی و فرهنگی و سیاسی مرتبط با ایران امروز و ایران کهن به کتابی خواندنی تبدیل می‌کند، این است که در کتاب «مسئله‌ی ایران» مباحث نظری به زبانی ساده و شیرین و قابل فهم برای مخاطبان عادی و غیرمتخصص بیان می‌شود.

مروری بر کتاب «مسئله‌ی ایران»
مقالات و مصاحبه‌های کتاب «مسئله‌ی ایران»، برحسب موضوع، در دوازده فصل تنظیم شده‌اند. این فصل‌های دوازده‌گانه عبارتند از: «خرد و عرفان ایرانی»، «تمدن، تجدد و هویت ایرانی»، «فرهنگ و زندگی ایرانی»، «مصائب ایران»، «نخبگان ایرانی»، «توسعه‌ی ایران»، «سازمان اجتماعی، حوزه‌ی عمومی و جامعه‌ی مدنی ایران»، «تحولات معاصر ایرانی»، «سیاست ایرانی»، «زیر پوست جامعه‌ی ایرانی»، «فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ایران» و «نسل‌ها و رؤیاهای ایرانی».
در فصل نخست کتاب «مسئله‌ی ایران»، به‌میانجی نظریه‌های مدرن و با نگاهی امروزی، به موضوعاتی چون فلسفه و عرفان و ادبیات کهن ایران پرداخته می‌شود. در نخستین مقالۀ این فصل از کتاب «مسئله‌ی ایران»، با عنوان «تیپ خردورزی شادمان ایرانی؛ بررسی موردی ابن‌سینا»، از ابن‌سینا و اندیشۀ او به‌عنوان نماد و نمونۀ مثالی خردورزی ایرانی – اسلامی سخن می‌رود.
مقالۀ دوم این فصل از کتاب «مسئله‌ی ایران» تأملی‌ست در نسبت انسان امروزی ایرانی با متون کهن عرفانی و بحث درباب اینکه چه تفاوتی میان خوانش ما ایرانیان امروز از متون عرفانی‌ای «نظیر مقالات شمس» با خوانش ایرانیان قدیم از همین متون وجود دارد.
در مقالۀ بعدی به بررسی تطبیقی مولوی و حافظ از منظر جامعه‌شناسی ادبیات پرداخته شده و مقالۀ چهارم هم به بحث درباره زندگی و زبان حافظ در مواجهه با جهان ایرانی اختصاص دارد. فراستخواه در این مقاله زبان شعر حافظ و اندیشۀ او و مواجهه‌اش با نحوه زیست ایرانی و حافظۀ تاریخی ایران را، در زمینه‌ای تاریخی و اجتماعی که حافظ در آن زیسته است، مورد تحلیل قرار می‌دهد و شعر حافظ و جهان‌بینی و نظام فکری او را، با وام‌گیری از نظریات مدرن، تفسیر می‌کند.
عشق و جایگاه آن در زیست جهان ایرانی و آشنایی‌های غریب علوم و عرفان مباحث دیگری‌اند که در فصل اول کتاب «مسئله‌ی ایران» از آن‌ها سخن می‌رود.
فصل دوم کتاب «مسئله‌ی ایران» به مباحثی چون فکر ملی ایرانیان و تجدد و تقدیر و دولت – ملت در ایران اختصاص دارد.
در فصل سوم کتاب «مسئله‌ی ایران» به مباحثی چون کتابخوانی در عصر امروز و آسیب‌های اقتصاد معیشتی و اوغات فراغت در ایران پرداخته می‌شود و فصل چهارم هم درباره موضوعاتی چون سرمایۀ اجتماعی، فاجعۀ ساختمان پلاسکو و ریشه‌های بحران اخلاقی در جامعۀ کنونی ایران است.
نخبگان ایرانی موضوع فصل پنجم کتاب «مسئله‌ی ایران» است. محمدعلی فروغی و محمد مصدق از جمله نخبگان ایرانی‌اند که در این فصل به آن‌ها پرداخته شده است.
در فصل ششم کتاب «مسئله‌ی ایران» صحبت از توسعۀ ایران است و در فصل هفتم صحبت از موضوعاتی چون حوزه عمومی و عقلانیت اجتماعی و نخبگان معمولی و جنبش‌های کوچک اجتماعی در ایران.
زن ایرانی، شهر، طبقۀ متوسط در ایران و مناسبات آمریکا و ایران از جمله موضوعاتی‌اند که در فصل هشتم کتاب «مسئله‌ی ایران» به آن‌ها پرداخته شده است.
فصل نهم کتاب «مسئله‌ی ایران» به موضوعاتی چون دموکراسی و عدالت در ایران و انتخابات و خُلقیات ایرانی و اعتراضات اجتماعی دی‌ماه 1396 و عقل سیاسی و عقلانیت سیاسی اختصاص دارد. در این فصل همچنین بحثی درباره داعش مطرح شده است.
چکه‌ی جهان بی‌قرار ایرانی در گذر از دهه‌ی هشتاد به دهه‌ی نود خورشیدی، دشواری امید در ایران و خصیصه‌ی ژانوسیِ جامعه‌ی ایران و بحران امید از جمله مباحثی‌اند که در فصل دهم کتاب «مسئله‌ی ایران» مطرح می‌شوند.
فصل یازدهم کتاب «مسئله‌ی ایران» درباره اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران است و در فصل دوازدهم و پایانی کتاب هم به موضوعاتی چون رؤیاهای جامعۀ ایرانی و توجه به فرزند در جامعۀ امروز ایران و تأمل در رنج‌های جوانان پرداخته شده است.
کتاب «مسئله‌ی ایران» در انتشارات آگاه منتشر شده است.

درباره مقصود فراستخواه
دکتر مقصود فراستخواه، متولد 1335 در تبریز، استاد دانشگاه، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مترجم ایرانی است. فراستخواه تحصیلکرده الهیات، فلسفه و برنامه‌ریزی توسعۀ آموزش عالی است. کار پژوهشی او بیشتر بر سه حوزه مطالعات دین، مطالعات اجتماعی و مطالعات علم، آموزش عالی و دانشگاه متمرکز است.
فراستخواه استاد دانشگاه‌های الزهرا، علامه طباطبایی، تهران و شهید بهشتی است. او همچنین در نیمۀ اول دهۀ 70 خورشیدی به تدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تبریز پرداخته است.
تدریس برنامه‌ریزی توسعۀ آموزش عالی در مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی از دیگر فعالیت‌های علمی و آموزشی دکتر مقصود فراستخواه است.
او دارای جایزه ترویج علم سال 1396 و جایزه مطالعات میان‌رشته‌ای از دهمین جشنواره بین‌المللی فارابی است.
دکتر مقصود فراستخواه همچنین در سال 1397، به همراه دکتر عباس بازرگان، جایزه نشان دهخدا را برای کتاب «نظارت و ارزشیابی در آموزش عالی»، که کار مشترک عباس بازرگان و مقصود فراستخواه است، دریافت کرده است.
از دیگر آثار مقصود فراستخواه می‌توان به کتاب‌های «ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی»، «دین و جامعه»، «گاه و بی‌گاهیِ دانشگاه در ایران: مباحثی نو و انتقادی درباب دانشگاه‌پژوهی، مطالعات علم و آموزش عالی»، «دانشگاه و آموزش عالی: منظرهای جهانی و مسئله‌های ایرانی» و «ذهن و همه‌ چیز: طرح‌واره‌هایی برای زیستن» اشاره کرد.