فلسفه هوش مصنوعی

کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» نوشتۀ دکتر محمود خاتمی
کتابی جامع دربارۀ هوش مصنوعی و رابطۀ آن با فلسفه. کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» کتابی است که در آن به معرفی و شرح مهمترین نظریه‌ها و مباحث مطرح در حوزۀ فلسفه و نظریۀ هوش مصنوعی پرداخته شده است.
کتاب «فلسفه هوش مصنوعی»، چنانکه در مقدمۀ دکتر محمود خاتمی بر این کتاب توضیح داده شده است، «به لحاظ محتوایی، بخش دوم از یک طرح گسترده‌تر و چند بخشی در حوزه فلسفه ذهن و علوم شناختی است که بخش اول آن پیشتر با عنوان فلسفه ذهن منتشر شده است».
دکتر محمود خاتمی در کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» به وجوه گوناگون مرتبط با هوش مصنوعی و نسبت آن با فلسفه پرداخته و زمینه‌های فلسفی ابداع هوش مصنوعی را مورد بررسی قرار داده و سیر تکوین هوش مصنوعی و نظریه‌ها و نقدها و حواشی مرتبط با آن را نیز شرح داده است.

مروری بر کتاب «فلسفه هوش مصنوعی»
کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» از مقدمه، چهار جزء با عنوان‌های «امور عامه»، «نظریه هوش مصنوعی»، «مکاتب و رهیافت‌ها» و «حدود و محدودیت‌ها»، ده بخش، چهل‌و‌هفت فصل و یک مؤخره تشکیل شده است.
در جزء نخست کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» به موضوعاتی چون تعریف هوش مصنوعی و ارتباط آن با فلسفه پرداخته شده و نیز زمینه‌های علمی و فلسفی پیدایش نظریۀ هوش مصنوعی و سیر تکوین آن در چشم‌اندازی تاریخی شرح داده شده است. در جزء دوم کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» از منظر فلسفی و نظری و علمی و فنی به هوش مصنوعی پرداخته شده و آموزۀ تورینگ، به‌عنوان پایه و منبع الهام نظریۀ هوش مصنوعی شرح داده شده و همچنین به‌اجمال درباب نظریۀ سامانه‌های هوشمند، از منظر نظریه‌پردازان نظریۀ هوش مصنوعی، پرداخته شده است.
شرح و توضیح مفصل مکاتب و آرای اصلی متفکران درباب هوش مصنوعی و توضیح مبانی فلسفی این مکاتب و آراء، موضوع جزء سوم کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» است.
در جزء چهارم و پایانی کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» هم از حدود و محدودیت‌های نظریۀ هوش مصنوعی سخن رفته است.
عنوان‌های بعضی فصل‌های کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» عبارتند از: «تعریف هوش مصنوعی»، «انواع هوش مصنوعی»، «فلسفه و هوش مصنوعی»، «دگردیسی تلقی از هوش در دوران جدید»، «ظهور هوش مصنوعی»، «دوران طلایی هوش مصنوعی»، «ماشین تورینگ»، «نقد آموزه تورینگ»، «نظریه عامل»، «حیات مصنوعی»، «هوش مصنوعی نوین»، «تمهیدِ تحدیدِ هوش مصنوعی»، «محدودیت‌های ناشی از فروض نظریه هوش مصنوعی»، «محدودیت‌های ناشی از ساختار هوش مصنوعی»، «محدودیت‌های ناشی از عملکرد شناختی هوش مصنوعی»، «هوش مصنوعی و مشکل آگاهی» و «هوش مصنوعی و مشکل التفات».
در بخشی از کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» می‌خوانید: «تعاریفی که تاکنون از هوش مصنوعی عرضه شده، مانند همه تعاریف در علوم و فناوری، همه شرح‌الاسمی‌اند، و لذا این تعاریف هوش مصنوعی جملگی در زمره تعاریف پراتیک‌اند، یعنی نه نظر به واقعیت آن، بلکه نظر به کاربرد آن تعریف شده‌اند، یعنی این تعاریف کاربردی و روشی‌اند و لذا به احیاثِ مختلف‌اند، و هر یک بر جنبه یا جنبه‌هایی مختلف از هوش تاکید و تکیه دارد؛ اما البته مشترکاتی هم به حیث اطلاق علمی میان آن‌ها وجود دارد، و لذا محققان این حوزه بر قدر مشترک این تعاریف بسنده کرده‌اند که ناظر به وجه کاربردی آن در مقام عمل است. از این منظر، تعاریف مختلفی که پایه‌گذاران و محققان نظریه هوش مصنوعی در ادوار مختلف از آن عرضه کرده‌اند، هرچند در عبارات مختلف، و گاه حتی متخالفند، اما در واقع همه آن‌ها ناظر به همان قدر مشترک هستند. خصوصیات اصلی این قدر مشترک عبارتند از: (1) محاسبه‌ورزی و (2) پردازش اطلاعات به منظورِ (3) شناخت، (4) یادگیری، و (5) اکتشاف مشکلات و (6) حل مسائل، در جهت (7) تسریع امور و (8) ایجاد رفاه در حوزه‌های علمی و عملی.
محققان نظریه هوش مصنوعی هر تعریفی که از هوش مصنوعی داشته باشند و به هر مکتبی در تبیین نظری و ساخت عملی آن تعلق داشته باشند، در مقام عمل، این قدر مشترک را مدّ نظر دارند. برای نمونه، نزدِ تورینگ، که آموزه او منشأ این نظریه بود، هوش مصنوعی عبارتست از حل مسأله بر پایۀ توانایی محاسبه‌ورزی مشابه و به تقلید از هوش انسان؛ و لذا بنا به این تعریف، مراد او از نظریه هوش مصنوعی، طرح ساخت یک ماشین محاسبه (ماشین تفکر) است که همان وظایفی را انجام دهد که هوش طبیعی انسان انجام می‌دهد.»
کتاب «فلسفه هوش مصنوعی» در نشر علم منتشر شده است.

دربارۀ دکتر محمود خاتمی، نویسندۀ کتاب «فلسفه هوش مصنوعی»
دکتر محمود خاتمی، متولد 1342 در تهران، پژوهشگر و مؤلف ایرانی و استاد پژوهشی فلسفۀ دانشگاه تهران است. خاتمی دارای لیسانس فلسفه و فوق لیسانس الهیات (ادیان و عرفان) و فوق لیسانس و دکترای فلسفه از دانشگاه تهران است. او همچنین تحصیلکردۀ دانشگاه دورهامِ انگلستان در مقطع دکترا است. خاتمی، علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران، چند سال هم به‌عنوان استاد مدعو به پژوهش و تدریس در بعضی دانشگاه‌های کانادا و امریکا و بعضی دانشگاه‌های داخل ایران پرداخته است.
از آثار تألیفی محمود خاتمی می‌توان به کتاب‌های «فلسفه ذهن»، «مدخل فلسفه روشنگری»، «مدخل فلسفه کانت»، «تاملی فلسفی درباب سرمایه‌داری»، «کانت و مساله آزادی»، «جهان در اندیشه هیدگر»، «پیش‌درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی»، «گفتارهایی در پدیدارشناسی هنر» و «مدخل فلسفه تطبیقی» اشاره کرد.