کتاب «کمدي الهي» اثر دانته آليگيري
کتابهايي هستند که در تبارشناسيِ بسياري از شاهکارهاي ادبي و هنري به آنها ميرسيم. کتاب «کمدي الهي» دانته آليگيري يکي از اين کتابهاست؛ کتابي که ما را با خود به سفري خيالي در دوزخ و برزخ و بهشت ميبرد و در جهان پس از مرگ ميگرداند.
کتاب «کمدي الهي»، با عنوان اصلي Divina Commedia و عنوان انگليسي Divine Comedy، يکي از آثار ادبي بزرگ هم? دورانهاست و شاعران نويسندگان و هنرمندان بسياري، از گذشتههاي دور تا عصر مدرن، به انحاء گوناگون از آن تأثير گرفتهاند.
کتاب «کمدي الهي» يک شعر بلند روايي و يک قص? منظوم است که با نهايت چيرهدستي و جزئينگري سروده شده است.
دلاکروا و بوتيچليِ نقاش و جيمز جويس و ساموئل بکت نويسنده، از جمله مشاهيري بودهاند که از کتاب «کمدي الهي» تأثير گرفتهاند و البته اگر بخواهيم از هم? کساني که اين شاهکار کلاسيک بهنحوي الهامبخششان بوده است نام ببريم، فهرستمان سر به فلک ميکشد.
کتاب «کمدي الهي» البته اولين سفرنام? خيالي به جهان پس از مرگ نيست و پيش از اين کتاب نيز آثاري با اين مضمون نوشته شده بود که از جمل? آنها ميتوان به کتاب ايراني «ارداويرافنامه» اشاره کرد.
دانته کتاب «کمدي الهي» را در قرن چهاردهم ميلادي و به گويش توسکاني نوشت و با اين کار، گويش توسکاني را به گويش معيار براي زبان ايتاليايي تبديل کرد.
گفتنيست که نام کتاب «کمدي الهي» ابتدا «کمدي» بوده است و صفت الهي را جوواني بوکاچيو، نويسند? کتاب مشهور «دکامرون»، بعداً به عنوان اولِ آن اضافه کرد و اين کتاب از آن پس به «کمدي الهي» معروف شد.
مروري بر کتاب «کمدي الهي»
نويسندگان و شاعران بزرگ از مسائل شخصي و موضوعات تاريخ مصرفدار نيز مايهاي براي خلق شاهکارهاي جهاني ميسازند. دانته آليگيري، بهگواه کتاب «کمدي الهي»، از زمر? اين گروه از نويسندگان و شاعران بوده است. او در کتاب «کمدي الهي» مسائلي هميشگي و همهجايي را دربار? زندگي و مرگ و عذاب و گناه و عقوبت و رستگاري و زندگي پس از مرگ و سرنوشت انسان و خير و شر و معناي زندگي پيش ميکشد اما بخشي از خميرماي? کار او در اين کتاب، زندگي شخصي خودش و جدالهاي سياسي و جناحياي است که خود با آنها درگير بوده است.
مثلاً گفته شده که منبع الهام شخصيت بئاتريس در کتاب «کمدي الهي»، که يکي از راهنماهاي دانته در سفر خيالياش در اين کتاب است، معشوق? او بوده است.
دانته همچنين در کتاب «کمدي الهي» نيشهايي به آدمهايي که ميشناخته ميزند و البته اين فقط حاشي? اين منظوم? بلند و مفصل است نه اصلِ آن، که بسيار فراتر از اين حاشيه است و به مسائلي هميشگي و جهانشمول ميپردازد.
راز جاودانگي و تأثيرگذاري کتاب «کمدي الهي» اما صرفاً در مضمون و انديش? نهفته در آن نيست، بلکه در شيو? ماهران? پرداخت اين مضمون و صحنهپردازيهاي دراماتيک و توأم با وسواس و جزئينگري آن است. از همين روست که شخصيتها و موقعيتها در کتاب «کمدي الهي» زنده و جاندار و ملموس مينمايند و وقايع اين کتاب، همچون فيلمي بر پرد? سينما، از پيش چشمانمان گذر ميکنند.
کتاب «کمدي الهي» از سه مجلد «دوزخ» و «برزخ» و «بهشت» تشکيل شده است. راوي و شخصيت اصلي اين کتاب، خود دانته آليگيري است که بهياري ويرژيل، شاعر رُم باستان که او را در کتاب «کمدي الهي» نماد عقل دانستهاند، و بئاتريس، که چنانکه اشاره شد ميگويند دانته او را بهالگوي معشوقهاش خلق کرده و در کتاب «کمدي الهي» نماد وحي الهي است، در دوزخ و برزخ و بهشت سفر ميکند و از دنياي گناهکاران به دنياي رستگاران ميرسد.
در کتاب «کمدي الهي» شخصيتهاي مشهور واقعي و اساطيري و افسانهاي، مثل کلئوپاترا و سقراط و ارسطو و افلاطون و ابن سينا و سنکا و اُرفئوس و هلن و آشيل و اسکندر مقدوني و آتيلا و... هم حضور دارند.
آنچه ميخوانيد برگرفته از سرود بيستوپنجم مجلد «دوزخ» از کتاب «کمدي الهي» است و صحن? حملهور شدن مار به يکي از دوزخيان را توصيف ميکند. در اين صحنه، مار و آدم، چنان درهم ميپيچند که گويي يکي ميشوند و از گره خوردنشان به يکديگر، جانوري غريب و هيولاوش زاده ميشود. اين بخش، يکي از بخشهاي کتاب «کمدي الهي» است که اوج مهارت ادبي دانته را نشان ميدهد:
«چون نظر بديشان دوختم، ماري ششپا را ديدم که خويش را به روي يکي از آنها افکند و سراپا در ميانش گرفت.
چنانکه با دو پاي ميانگين خود شکمش را در هم فشرد و با دو پاي جلو بازوانش را گرفت، و دندان در هر دو گونهاش فرو برد،
و آنگاه هر دو پاي عقب را بر رانهايش حلقه کرد و دم خويش را از ميان هردو ران برآورد و از پشت بر تهيگاهش چسباند.
هرگز بوت? عشقهاي در روي درختي بدان سختي ريشه نکرده است که اين حيوان موحش اعضاي خود را بر تن آن ديگري پيچيده بود،
چنان اين دو بهم چسبيدند که تو گوئي هردو را از موم گرم ساخته بودند، و رنگهاي خود را آنگونه با هم درآميختند که هردو يکسره از صورت پيشين خويش بهدر آمدند.
و حال کاغذي را يافتند که در برابر شعل? آتش به رنگي گندمگون درآيد که هنوز سياه نباشد؛ اما در آن از سپيدرنگي نخستين نيز نشاني نمانده باشد.
آن دوتاي ديگر بدو مينگريستند و هر يک از آنها بانگ ميزد که: "واي "آنيل"، ببين که چگونه دگرگون ميشوي! حالا ديگر نه دوتا هستي، نه يکي."
و تازه سرهاي دوگان? آنها سري واحد شده بود که دو چهر? درآميخت? آنان نيز بهشکل يک چهره درآمد که هردو صورت نخستين در آن محو شده بودند.
آنگاه از چهار عضو دو بازو پديد آمد، و رانها و ساقها و شکم و سينه بدل به اعضائي شدند که هيچ آدميزاده نديده است.
شکل پيشين آن هردو از ميان رفته بود، و اين صورت مسخشده هم دو کس بهنظر ميرسيد، هم هيچ کس؛ و اين ترکيب عجيب با قدمهاي آهسته دور شد.»
دربار? دانته آليگيري، نويسند? کتاب «کمدي الهي»
دانته آليگيري (Dante Alighieri)، متولد 1265 و درگذشته به سال 1321 ميلادي، شاعر، نويسنده، فيلسوف، نظريهپرداز زبان، نظريهپرداز سياسي و سياستمدار ايتاليايي بود.
از دانته بهعنوان پدرِ زبان ايتاليايي و بنيانگذار ادبيات ايتاليا ياد ميشود. او از شاعران ملي ايتاليا، از بزرگترين نمادهاي ادبي غرب و، در کنار بوکاچيو و پترارک، يکي از سه «تاج» ادبيات ايتاليايي بهحساب ميآيد.
يکي از دلايل شهرت دانته، بهکارگيري زبان بومي و عاميان? ايتاليايي در آثارش در زمانهايست که اشعار، عمدتاً به زبان لاتين سروده ميشدند و صرفاً طبق? تحصيلکرده ميتوانستند آنها را بخوانند. دانته با جايگزيني زبان بومي به جاي زبان لاتين در شعرهايش، شعر را از چنين انحصاري بيرون آورد و زبان ايتاليايي امروزي را پايه گذاشت. او همچنين، با نوشتن جُستاري با عنوان «دربار? فصاحت در زبان عاميانه»، يکي از اولين کساني بود که بهصورتي علمي از زبان بومي دفاع کرد.
آثار دانته باعث شدند که زبان ايتاليايي تا چندين قرن در اروپاي غربي بهعنوان زبان ادبي به کار رود. دانته بر بسياري از شاعران و نويسندگان و هنرمندان پس از خود تأثير گذاشت.
کتاب «کمدي الهي» مشهورترين اثر دانته است. از ديگر آثار او ميتوان به کتاب «زندگاني نو» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «کمدي الهي»
کتاب «کمدي الهي» با ترجم? شجاعالدين شفا و همراه با مقدمهاي مفصل از مترجم، در سه جلد، در انتشارات اميرکبير منتشر شده است.
شجاعالدين شفا، متولد 1297 در قم و درگذشته به سال 1389، اديب، مؤلف، پژوهشگر و مترجم ايراني بود.
معرفي ادبيات جهان به فارسيزبانان و نيز معرفي فرهنگ ايران به جهانيان، از مهمترين فعاليتهاي فرهنگي شجاعالدين شفا بود. از ترجمههاي او ميتوان به کتابهاي «بهشت گمشده»، «ديوان شرقي» و «نغمههاي ايراني: مشهورترين آثار مشاهير جهان دربارهي ايران» اشاره کرد.
از کتاب «کمدي الهي» چند ترجم? فارسي ديگر هم موجود است که عبارتند از: ترجم? کاوه ميرعباسي، منتشرشده در انتشارات کارگاه فيلم و گرافيک سپاس، ترجم? ميرجلالالدين کزّازي منتشرشده در انتشارات معين، ترجم? محسن نيکبخت، منتشرشده در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه و ترجم? فريده مهدوي دامغاني، منتشرشده در انتشارات ذهنآويز.
