کمدی الهی 3 جلدی

کتاب «کمدی الهی» اثر دانته آلیگیری
کتاب‌هایی هستند که در تبارشناسیِ بسیاری از شاهکارهای ادبی و هنری به آن‌ها می‌رسیم. کتاب «کمدی الهی» دانته آلیگیری یکی از این کتاب‌هاست؛ کتابی که ما را با خود به سفری خیالی در دوزخ و برزخ و بهشت می‌برد و در جهان پس از مرگ می‌گرداند.
کتاب «کمدی الهی»، با عنوان اصلی Divina Commedia و عنوان انگلیسی Divine Comedy، یکی از آثار ادبی بزرگ همۀ دوران‌هاست و شاعران نویسندگان و هنرمندان بسیاری، از گذشته‌های دور تا عصر مدرن، به‌ انحاء گوناگون از آن تأثیر گرفته‌اند.
کتاب «کمدی الهی» یک شعر بلند روایی و یک قصۀ منظوم است که با نهایت چیره‌دستی و جزئی‌نگری سروده شده است.
دلاکروا و بوتیچلیِ نقاش و جیمز جویس و ساموئل بکت نویسنده، از جمله مشاهیری بوده‌اند که از کتاب «کمدی الهی» تأثیر گرفته‌اند و البته اگر بخواهیم از همۀ کسانی که این شاهکار کلاسیک به‌نحوی الهام‌بخششان بوده است نام ببریم، فهرستمان سر به فلک می‌کشد.
کتاب «کمدی الهی» البته اولین سفرنامۀ خیالی به جهان پس از مرگ نیست و پیش از این کتاب نیز آثاری با این مضمون نوشته شده بود که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب ایرانی «ارداویراف‌نامه» اشاره کرد.
دانته کتاب «کمدی الهی» را در قرن چهاردهم میلادی و به گویش توسکانی نوشت و با این کار، گویش توسکانی را به گویش معیار برای زبان ایتالیایی تبدیل کرد.
گفتنی‌ست که نام کتاب «کمدی الهی» ابتدا «کمدی» بوده است و صفت الهی را جووانی بوکاچیو، نویسندۀ کتاب مشهور «دکامرون»، بعداً به عنوان اولِ آن اضافه کرد و این کتاب از آن پس به «کمدی الهی» معروف شد.

مروری بر کتاب «کمدی الهی»
نویسندگان و شاعران بزرگ از مسائل شخصی و موضوعات تاریخ مصرف‌دار نیز مایه‌ای برای خلق شاهکارهای جهانی می‌سازند. دانته آلیگیری، به‌گواه کتاب «کمدی الهی»، از زمرۀ این گروه از نویسندگان و شاعران بوده است. او در کتاب «کمدی الهی» مسائلی همیشگی و همه‌جایی را دربارۀ زندگی و مرگ و عذاب و گناه و عقوبت و رستگاری و زندگی پس از مرگ و سرنوشت انسان و خیر و شر و معنای زندگی پیش می‌کشد اما بخشی از خمیرمایۀ کار او در این کتاب، زندگی شخصی خودش و جدال‌های سیاسی و جناحی‌ای است که خود با آن‌ها درگیر بوده است.
مثلاً گفته شده که منبع الهام شخصیت بئاتریس در کتاب «کمدی الهی»، که یکی از راهنماهای دانته در سفر خیالی‌اش در این کتاب است، معشوقۀ او بوده است.
دانته همچنین در کتاب «کمدی الهی» نیش‌هایی به آدم‌هایی که می‌شناخته می‌زند و البته این فقط حاشیۀ این منظومۀ بلند و مفصل است نه اصلِ آن، که بسیار فراتر از این حاشیه است و به مسائلی همیشگی و جهان‌شمول می‌پردازد.
راز جاودانگی و تأثیرگذاری کتاب «کمدی الهی» اما صرفاً در مضمون و اندیشۀ نهفته در آن نیست، بلکه در شیوۀ ماهرانۀ پرداخت این مضمون و صحنه‌پردازی‌های دراماتیک و توأم با وسواس و جزئی‌نگری آن است. از همین روست که شخصیت‌ها و موقعیت‌ها در کتاب «کمدی الهی» زنده و جان‌دار و ملموس می‌نمایند و وقایع این کتاب، همچون فیلمی بر پردۀ سینما، از پیش چشمانمان گذر می‌کنند.
کتاب «کمدی الهی» از سه مجلد «دوزخ» و «برزخ» و «بهشت» تشکیل شده است. راوی و شخصیت اصلی این کتاب، خود دانته آلیگیری است که به‌یاری ویرژیل، شاعر رُم باستان که او را در کتاب «کمدی الهی» نماد عقل دانسته‌اند، و بئاتریس، که چنانکه اشاره شد می‌گویند دانته او را به‌الگوی معشوقه‌اش خلق کرده و در کتاب «کمدی الهی» نماد وحی الهی است، در دوزخ و برزخ و بهشت سفر می‌کند و از دنیای گناهکاران به دنیای رستگاران می‌رسد.
در کتاب «کمدی الهی» شخصیت‌های مشهور واقعی و اساطیری و افسانه‌ای، مثل کلئوپاترا و سقراط و ارسطو و افلاطون و ابن سینا و سنکا و اُرفئوس و هلن و آشیل و اسکندر مقدونی و آتیلا و... هم حضور دارند.
آن‌چه می‌خوانید برگرفته از سرود بیست‌وپنجم مجلد «دوزخ» از کتاب «کمدی الهی» است و صحنۀ حمله‌ور شدن مار به یکی از دوزخیان را توصیف می‌کند. در این صحنه، مار و آدم، چنان درهم می‌پیچند که گویی یکی می‌شوند و از گره خوردنشان به یکدیگر، جانوری غریب و هیولاوش زاده می‌شود. این بخش، یکی از بخش‌های کتاب «کمدی الهی» است که اوج مهارت ادبی دانته را نشان می‌دهد:
«چون نظر بدیشان دوختم، ماری شش‌پا را دیدم که خویش را به روی یکی از آنها افکند و سراپا در میانش گرفت.
چنانکه با دو پای میانگین خود شکمش را در هم فشرد و با دو پای جلو بازوانش را گرفت، و دندان در هر دو گونه‌اش فرو برد،
و آنگاه هر دو پای عقب را بر رانهایش حلقه کرد و دم خویش را از میان هردو ران برآورد و از پشت بر تهیگاهش چسباند.
هرگز بوتۀ عشقه‌ای در روی درختی بدان سختی ریشه نکرده است که این حیوان موحش اعضای خود را بر تن آن دیگری پیچیده بود،
چنان این دو بهم چسبیدند که تو گوئی هردو را از موم گرم ساخته بودند، و رنگهای خود را آنگونه با هم درآمیختند که هردو یکسره از صورت پیشین خویش به‌در آمدند.
و حال کاغذی را یافتند که در برابر شعلۀ آتش به رنگی گندمگون درآید که هنوز سیاه نباشد؛ اما در آن از سپیدرنگی نخستین نیز نشانی نمانده باشد.
آن دوتای دیگر بدو می‌نگریستند و هر یک از آنها بانگ میزد که: "وای "آن‌یل"، ببین که چگونه دگرگون می‌شوی! حالا دیگر نه دوتا هستی، نه یکی."
و تازه سرهای دوگانۀ آنها سری واحد شده بود که دو چهرۀ درآمیختۀ آنان نیز به‌شکل یک چهره درآمد که هردو صورت نخستین در آن محو شده بودند.
آنگاه از چهار عضو دو بازو پدید آمد، و رانها و ساقها و شکم و سینه بدل به اعضائی شدند که هیچ آدمیزاده ندیده است.
شکل پیشین آن هردو از میان رفته بود، و این صورت مسخ‌شده هم دو کس به‌‌نظر می‌رسید، هم هیچ کس؛ و این ترکیب عجیب با قدمهای آهسته دور شد.»

دربارۀ دانته آلیگیری، نویسندۀ کتاب «کمدی الهی»
دانته آلیگیری (Dante Alighieri)، متولد 1265 و درگذشته به سال 1321 میلادی، شاعر، نویسنده، فیلسوف، نظریه‌پرداز زبان، نظریه‌پرداز سیاسی و سیاستمدار ایتالیایی بود.
از دانته به‌عنوان پدرِ زبان ایتالیایی و بنیانگذار ادبیات ایتالیا یاد می‌شود. او از شاعران ملی ایتالیا، از بزرگترین نمادهای ادبی غرب و، در کنار بوکاچیو و پترارک، یکی از سه «تاج» ادبیات ایتالیایی به‌حساب می‌آید.
یکی از دلایل شهرت دانته، به‌کارگیری زبان بومی و عامیانۀ ایتالیایی در آثارش در زمانه‌ای‌ست که اشعار، عمدتاً به زبان لاتین سروده می‌شدند و صرفاً طبقۀ تحصیلکرده می‌توانستند آن‌ها را بخوانند. دانته با جایگزینی زبان بومی به‌ جای زبان لاتین در شعرهایش، شعر را از چنین انحصاری بیرون آورد و زبان ایتالیایی امروزی را پایه گذاشت. او همچنین، با نوشتن جُستاری با عنوان «دربارۀ فصاحت در زبان عامیانه»، یکی از اولین کسانی بود که به‌صورتی علمی از زبان بومی دفاع کرد.
آثار دانته باعث شدند که زبان ایتالیایی تا چندین قرن در اروپای غربی به‌عنوان زبان ادبی به کار رود. دانته بر بسیاری از شاعران و نویسندگان و هنرمندان پس از خود تأثیر گذاشت.
کتاب «کمدی الهی» مشهورترین اثر دانته است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب «زندگانی نو» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «کمدی الهی»
کتاب «کمدی الهی» با ترجمۀ شجاع‌الدین شفا و همراه با مقدمه‌ای مفصل از مترجم، در سه جلد، در انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.
شجاع‌الدین شفا، متولد 1297 در قم و درگذشته به سال 1389، ادیب، مؤلف، پژوهشگر و مترجم ایرانی بود.
معرفی ادبیات جهان به فارسی‌زبانان و نیز معرفی فرهنگ ایران به جهانیان، از مهمترین فعالیت‌های فرهنگی شجاع‌الدین شفا بود. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «بهشت گمشده»، «دیوان شرقی» و «نغمه‌های ایرانی: مشهورترین آثار مشاهیر جهان درباره‌ی ایران» اشاره کرد.
از کتاب «کمدی الهی» چند ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است که عبارتند از: ترجمۀ کاوه میرعباسی، منتشرشده در انتشارات کارگاه فیلم و گرافیک سپاس، ترجمۀ میرجلال‌الدین کزّازی منتشرشده در انتشارات معین، ترجمۀ محسن نیکبخت، منتشرشده در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه و ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی، منتشرشده در انتشارات ذهن‌آویز.