جهان نمایش 40: آخرین روزهای کانت

کتاب «آخرین روزهای کانت به روایت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان» نوشتۀ آلفونسو ساستره
وقتی از چشمِ یک نویسندۀ گوتیک، آخرین روزهای زندگی یک فیلسوف بزرگ را تخیل کنید حاصل چه می‌شود؟ کتاب «آخرین روزهای کانت به روایت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان»، با عنوان اصلی LOS ÚLTIMOS DÍAS DE EMMANUEL KANT CONTADOS POR ERNESTO TEODORO AMADEO HOFFMANN، ماحصل چنین تخیلی است.
آلفونسو ساستره در کتاب «آخرین روزهای کانت» روزهای آخر زندگی امانوئل کانت را، در قالب یک نمایشنامه و از زاویۀ دید ارنست تئودور آمادئوس هوفمانِ داستان‌نویس روایت کرده است؛ از زاویۀ دید نویسنده‌ای هموطن و همشهری کانتِ فیلسوف که در زمان مرگ کانت، بیست‌وهشت‌ساله بود.
هوفمان نویسنده‌ای رمانتیک بود که در ژانرهای فانتزی و گوتیک می‌نوشت و در خلق فضاهای ترسناک مهارت داشت. ساستره در کتاب «آخرین روزهای کانت» با تمرکز بر همین ویژگیِ سبکیِ نوشته‌های هوفمان، او را به‌عنوان راوی و نویسندۀ لحظاتی از زندگی کانت انتخاب کرده که فیلسوفِ بزرگ در چندقدمیِ مرگ قرار دارد.
چنانکه مزدک صدر در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی کتاب «آخرین روزهای کانت» اشاره کرده، ساستره خود گفته است که این نمایشنامه برداشتی آزاد از کتابی به نام «آخرین روزهای امانوئل کانت» نوشتۀ تاماس دِ کوئینسی است.
کتاب «آخرین روزهای کانت» نمایشنامه‌ای دربارۀ مرگ و زندگی است.

مروری بر کتاب «آخرین روزهای کانت»
شاید منتظر باشید امانوئل کانت را در کتاب «آخرین روزهای کانت» در هیئتِ فیلسوفی در حال مرگ نظاره کنید که بر صحنۀ نمایش و زیرِ نور صحنه، آخرین جملات فلسفی و پُرمغزش را دربارۀ انسان و هستی به زبان می‌آورد. کتاب «آخرین روزهای کانت» اما چنین انتظاری را، دست کم این‌قدر واضح و مستقیم، برآورده نمی‌کند. در این نمایشنامه، کانت همچون شیئی در صحنه حضور دارد؛ شیئی که یا ساکت و صامت است و یا تکان‌هایی مختصر به خود می‌دهد و پریشان‌گویی می‌کند و حرف‌هایی اغلب نامفهوم از دهانش بیرون می‌آید.
کانتِ کتاب «آخرین روزهای کانت» بیشتر به یک عروسک یا مجسمه می‌ماند و به‌طور کلی در این نمایشنامه بر عروسک و حرکات مکانیکی عروسک‌وار تأکیدی ویژه شده است.
راوی کتاب «آخرین روزهای کانت»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد و در عنوان کامل نمایشنامه هم آمده است، هوفمان است؛ البته هوفمانی که از مجرای تخیل آلفونسو ساستره عبور کرده و درواقع خودش مخلوق ذهن نمایشنامه‌نویس است.
ساستره در کتاب «آخرین روزهای کانت» تراژدی، صحنه‌پردازی گوتیک و وحشت‌انگیز، موقعیت‌هایی سوررئال، طنز و نیز موقعیت‌هایی رئال و معمولی را باهم ترکیب کرده است تا از خلال ارائۀ تصویری از احتضار یک فیلسوف بزرگ، تصویری از همجواری و آمیزش مرگ و زندگی ارائه دهد.
در کتاب «آخرین روزهای کانت» می‌بینیم که چطور، در حضور مرگ، زندگی و عشق و امیال و امور عادی هم در جریانند و زندگی می‌گذرد.
میرایی و نامیرایی و سفر به جهان مردگان یکی از مضامین مطرح در کتاب «آخرین روزهای کانت» است. بی‌دلیل نیست که در این نمایشنامه ارجاعاتی هم به کتاب «کمدی الهی» دانته و فصلی از کتاب «سفرهای گالیور» جاناتان سوییفت که گالیور در آن به سرزمین نامیرایان سفر می‌کند، داده می‌شود.
در کتاب «آخرین روزهای کانت» با نمایشنامه‌ای با شخصیت‌پردازی و صحنه‌پردازی ماهرانه مواجهیم؛ نمایشنامه‌ای که صحنۀ وقوع رویدادهای آن خانۀ امانوئل کانت در روزهای آخر زندگی اوست.
در این نمایشنامه همچنین از تکنیک فاصله‌گذاری استفاده شده و جاهایی به‌وضوح از زبان شخصیت‌ها بیان می‌شود که همۀ آن‌چه در حال وقوع است براساس یک نمایشنامه است و شخصیت‌ها نقش‌های آن نمایشنامه هستند و دارند طبق آن‌چه هوفمان برایشان تعیین کرده است رفتار می‌کنند و سخن می‌گویند. با این تکنیک، عدول از آن‌چه در متن تعیین شده و وفاداری به آن نیز جزئی از مضمون کتاب «آخرین روزهای کانت» می‌شود.

دربارۀ آلفونسو ساستره، نویسندۀ کتاب «آخرین روزهای کانت»
آلفونسو ساستره (Alfonso Sastre)، متولد 1926 و درگذشته به سال 2021، نمایشنامه‌نویس، مقاله‌نویس و منتقد اسپانیایی بود. ساستره همسر ایوا فارست، نویسنده و فعال سیاسی چپ‌گرا، بود. او خود نیز نویسنده‌ای با رویکردی سیاسی – اجتماعی و از منتقدان جدی سانسور در دوران حکومت ژنرال فرانکو در اسپانیا بود.
ساستره همچنین در سال 1950، به‌همراه خوزه دی کوئینتو، مانیفست تئاتر آژیتاسوین اجتماعی (TAS) را امضا کرد و در کتاب‌ها و مقالاتی که در روزنامه‌ها نوشت به دفاع از نقش اجتماعی تئاتر و استفاده از آن به‌عنوان وسیله‌ای برای تحریک اجتماعی پرداخت. او با جنبش «نسل 36»، گروهی متشکل از هنرمندان و شاعران و نمایشنامه‌نویسان اسپانیایی که موضوع کارشان دوران جنگ داخلی در این کشور بود، نیز ارتباط داشت.
از آثار آلفونسو ساستره می‌توان به نمایشنامه‌های «جوخۀ مرگ» و «جنگ» اشاره کرد. س

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «آخرین روزهای کانت»
کتاب «آخرین روزهای کانت به روایت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان» با ترجمه و مقدمۀ مزدک صدر در مجموعۀ «جهانِ نمایش» نشر نی منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا دربارۀ آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزۀ درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»
مزدک صدر، متولد 1354، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «پدرو و کاپیتان» و «مسافر هواپیمای ترومن» اشاره کرد.