جهان نمایش 40: آخرین روزهای کانت

کتاب «آخرين روزهاي کانت به روايت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان» نوشت? آلفونسو ساستره
وقتي از چشمِ يک نويسند? گوتيک، آخرين روزهاي زندگي يک فيلسوف بزرگ را تخيل کنيد حاصل چه مي‌شود؟ کتاب «آخرين روزهاي کانت به روايت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان»، با عنوان اصلي LOS ?LTIMOS D?AS DE EMMANUEL KANT CONTADOS POR ERNESTO TEODORO AMADEO HOFFMANN، ماحصل چنين تخيلي است.
آلفونسو ساستره در کتاب «آخرين روزهاي کانت» روزهاي آخر زندگي امانوئل کانت را، در قالب يک نمايشنامه و از زاوي? ديد ارنست تئودور آمادئوس هوفمانِ داستان‌نويس روايت کرده است؛ از زاوي? ديد نويسنده‌اي هموطن و همشهري کانتِ فيلسوف که در زمان مرگ کانت، بيست‌وهشت‌ساله بود.
هوفمان نويسنده‌اي رمانتيک بود که در ژانرهاي فانتزي و گوتيک مي‌نوشت و در خلق فضاهاي ترسناک مهارت داشت. ساستره در کتاب «آخرين روزهاي کانت» با تمرکز بر همين ويژگيِ سبکيِ نوشته‌هاي هوفمان، او را به‌عنوان راوي و نويسند? لحظاتي از زندگي کانت انتخاب کرده که فيلسوفِ بزرگ در چندقدميِ مرگ قرار دارد.
چنانکه مزدک صدر در مقدمه‌اش بر ترجم? فارسي کتاب «آخرين روزهاي کانت» اشاره کرده، ساستره خود گفته است که اين نمايشنامه برداشتي آزاد از کتابي به نام «آخرين روزهاي امانوئل کانت» نوشت? تاماس دِ کوئينسي است.
کتاب «آخرين روزهاي کانت» نمايشنامه‌اي دربار? مرگ و زندگي است.

مروري بر کتاب «آخرين روزهاي کانت»
شايد منتظر باشيد امانوئل کانت را در کتاب «آخرين روزهاي کانت» در هيئتِ فيلسوفي در حال مرگ نظاره کنيد که بر صحن? نمايش و زيرِ نور صحنه، آخرين جملات فلسفي و پُرمغزش را دربار? انسان و هستي به زبان مي‌آورد. کتاب «آخرين روزهاي کانت» اما چنين انتظاري را، دست کم اين‌قدر واضح و مستقيم، برآورده نمي‌کند. در اين نمايشنامه، کانت همچون شيئي در صحنه حضور دارد؛ شيئي که يا ساکت و صامت است و يا تکان‌هايي مختصر به خود مي‌دهد و پريشان‌گويي مي‌کند و حرف‌هايي اغلب نامفهوم از دهانش بيرون مي‌آيد.
کانتِ کتاب «آخرين روزهاي کانت» بيشتر به يک عروسک يا مجسمه مي‌ماند و به‌طور کلي در اين نمايشنامه بر عروسک و حرکات مکانيکي عروسک‌وار تأکيدي ويژه شده است.
راوي کتاب «آخرين روزهاي کانت»، چنانکه پيش‌تر اشاره شد و در عنوان کامل نمايشنامه هم آمده است، هوفمان است؛ البته هوفماني که از مجراي تخيل آلفونسو ساستره عبور کرده و درواقع خودش مخلوق ذهن نمايشنامه‌نويس است.
ساستره در کتاب «آخرين روزهاي کانت» تراژدي، صحنه‌پردازي گوتيک و وحشت‌انگيز، موقعيت‌هايي سوررئال، طنز و نيز موقعيت‌هايي رئال و معمولي را باهم ترکيب کرده است تا از خلال ارائ? تصويري از احتضار يک فيلسوف بزرگ، تصويري از همجواري و آميزش مرگ و زندگي ارائه دهد.
در کتاب «آخرين روزهاي کانت» مي‌بينيم که چطور، در حضور مرگ، زندگي و عشق و اميال و امور عادي هم در جريانند و زندگي مي‌گذرد.
ميرايي و ناميرايي و سفر به جهان مردگان يکي از مضامين مطرح در کتاب «آخرين روزهاي کانت» است. بي‌دليل نيست که در اين نمايشنامه ارجاعاتي هم به کتاب «کمدي الهي» دانته و فصلي از کتاب «سفرهاي گاليور» جاناتان سوييفت که گاليور در آن به سرزمين ناميرايان سفر مي‌کند، داده مي‌شود.
در کتاب «آخرين روزهاي کانت» با نمايشنامه‌اي با شخصيت‌پردازي و صحنه‌پردازي ماهرانه مواجهيم؛ نمايشنامه‌اي که صحن? وقوع رويدادهاي آن خان? امانوئل کانت در روزهاي آخر زندگي اوست.
در اين نمايشنامه همچنين از تکنيک فاصله‌گذاري استفاده شده و جاهايي به‌وضوح از زبان شخصيت‌ها بيان مي‌شود که هم? آن‌چه در حال وقوع است براساس يک نمايشنامه است و شخصيت‌ها نقش‌هاي آن نمايشنامه هستند و دارند طبق آن‌چه هوفمان برايشان تعيين کرده است رفتار مي‌کنند و سخن مي‌گويند. با اين تکنيک، عدول از آن‌چه در متن تعيين شده و وفاداري به آن نيز جزئي از مضمون کتاب «آخرين روزهاي کانت» مي‌شود.

دربار? آلفونسو ساستره، نويسند? کتاب «آخرين روزهاي کانت»
آلفونسو ساستره (Alfonso Sastre)، متولد 1926 و درگذشته به سال 2021، نمايشنامه‌نويس، مقاله‌نويس و منتقد اسپانيايي بود. ساستره همسر ايوا فارست، نويسنده و فعال سياسي چپ‌گرا، بود. او خود نيز نويسنده‌اي با رويکردي سياسي – اجتماعي و از منتقدان جدي سانسور در دوران حکومت ژنرال فرانکو در اسپانيا بود.
ساستره همچنين در سال 1950، به‌همراه خوزه دي کوئينتو، مانيفست تئاتر آژيتاسوين اجتماعي (TAS) را امضا کرد و در کتاب‌ها و مقالاتي که در روزنامه‌ها نوشت به دفاع از نقش اجتماعي تئاتر و استفاده از آن به‌عنوان وسيله‌اي براي تحريک اجتماعي پرداخت. او با جنبش «نسل 36»، گروهي متشکل از هنرمندان و شاعران و نمايشنامه‌نويسان اسپانيايي که موضوع کارشان دوران جنگ داخلي در اين کشور بود، نيز ارتباط داشت.
از آثار آلفونسو ساستره مي‌توان به نمايشنامه‌هاي «جوخ? مرگ» و «جنگ» اشاره کرد. س

دربار? ترجم? فارسي کتاب «آخرين روزهاي کانت»
کتاب «آخرين روزهاي کانت به روايت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان» با ترجمه و مقدم? مزدک صدر در مجموع? «جهانِ نمايش» نشر ني منتشر شده است. «جهان نمايش» عنوان مجموعه کتاب‌هايي در زمين? تئاتر و ادبيات نمايشي است که زير نظر رضا رضايي و با همکاري رحمان سهندي در نشر ني منتشر مي‌شود. اين مجموعه، چنانکه در توضيح آن آمده است، «مجموعه‌اي است از متن‌هايي که براي صحن? نمايش يا دربار? آن نوشته شده‌اند. انواع نمايش‌نامه، چه براي اجرا و چه صرفاً براي خوانده شدن، از جمله نمايش‌نامه‌هايي با اقتباس از آثار ادبي يا سينمايي، و نيز متن‌هاي نظري در حوز? درام و نقد آثار نمايشي، در اين مجموعه جاي مي‌گيرند.»
مزدک صدر، متولد 1354، مترجم ايراني است. از ترجمه‌هاي او مي‌توان به کتاب‌هاي «پدرو و کاپيتان» و «مسافر هواپيماي ترومن» اشاره کرد.