پالتویی ها 9: نمایشگهی باشد این روزگار بازخوانی فاجعه اولتیماتوم روسیه به ایران

کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» نوشتۀ آرمان نهچیری
جُستاری درباب یک شکست تاریخیِ تراژیک و عللِ آن. کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار: بازخوانی فاجعۀ اولتیماتوم روسیه به ایران» کندوکاوی نقادانه است در ماجرای آمدن مورگان شوسترِ امریکایی به ایران، در دوران پس از استقرار نظامِ مشروطه و به‌قصد اصلاح نظامی مالی این کشور، و مداخلۀ خشونت‌بار روسیه برای ممانعت از انجام این اصلاحات و فرجامِ تراژیک این مداخله در ایرانِ دورۀ قاجار.
کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» درواقع، چنانکه آرمان نهچیری در مقدمۀ این کتاب توضیح می‌دهد، متنِ گسترش یافته و مفصل‌تر مقاله‌ای است که او پیش‌تر در نشریۀ «نگاه نو» منتشر کرده بوده است.
نهچیری در کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» بر آن است که خوانش و روایتی نو و متفاوت با خوانش‌ها و روایت‌های معمول و پذیرفته شده از ماجرای اولتیماتوم روسیه به ایران و پیامدهای تراژیک آن و اینکه چه کسانی چگونه در رقم خوردن این تراژدی نقش داشتند، به دست دهد.

مروری بر کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار»
روسیه در پاییز و زمستان سال 1290 خورشیدی دو اولتیماتوم به ایران داد؛ دو اولتیماتومی که پیامدهای فاجعه‌باری را برای ایران در بر داشتند و فجایعی انسانی و بحرانی سیاسی را در این کشور رقم زدند. کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» به بررسی نتیجۀ اولتیماتوم‌ روسیه به ایران و نقش کسانی از قشرهای گوناگون می‌پردازد که باعث رویدادهایی شدند که از پسِ این اولتیماتوم‌ در ایران به وقوع پیوست.
اولتیماتوم روسیه به ایران، ظاهراً، به‌دلیل مخالفت روس‌ها با اقدامات مورگان شوستر برای اصلاح نظام مالیۀ ایران بود. ویلیام مورگان شوستر، مستشاری امریکایی بود که پنج سال بعد از استقرار مشروطه در ایران، از جانب دولت مشروطه، استخدام شد تا، به‌عنوان خزانه‌دار کلّ دولت ایران، سر و سامانی به نظام مالیۀ آشفته و نابسامان ایران بدهد.
شوستر به‌مدت هشت ماه در ایران بود و در این هشت ماه کوشید که نظام مالیۀ ایران را روبه‌راه کند و نظمی به آن بدهد، اما عواملی چون بی‌قانونی و فساد مالی و سنگ‌اندازی‌ها و نیز اولتیماتوم روس‌ها، که حضور شوستر در ایران را مخلّ منافع خود می‌دیدند، دست‌آخر او را به ترک ایران واداشت.
روس‌ها، از پیِ دو اولتیماتومی که به ایران دادند، به این کشور لشکرکشی کردند و به کشتار مردمِ شهرهای تبریز، رشت و مشهد پرداختند و فجایعی را در ایران، که تازه نظام پارلمانی در آن پا گرفته بود، رقم زدند و این کشور را بار دیگر به‌جانب استبداد و خودکامگی سوق دادند.
اما چه کسانی و چگونه در شکست اصلاحات مالی در ایران و فجایعی که پس از آن به بار آمد نقش داشتند؟ این موضوعی است که آرمان نهچیری در کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار»، با واکاوی آن‌چه در ارتباط با آمدن مورگان شوستر و اولتیماتوم روس‌ها و پذیرش این اولتیماتوم از جانب ایران روی داد، آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
نهچیری در کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» نشان می‌دهد که علمای عتبات، دولت، احزاب سیاسی، مجلس و مردم، در آن‌چه در رابطه با اولتیماتوم روسیه به ایران و در واکنش به این اولتیماتوم روی داد، چه نقشی داشتند.
کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» بر دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران تمرکز می‌کند که این کشور، اگرچه توانسته بود در استقرار نظام مشروطه توفیق یابد، اما هنوز با بحران‌ها و مسائل و مشکلات عدیده و عمیقی مواجه بود و استبداد و فساد مالی هنوز از جامعه و نظام سیاسی ایران ریشه‌کن نشده بود و روس‌ها نیز دندان طمع برای این کشور تیز کرده بودند و یه‌هیچ‌وجه حضور کسی را که می‌خواست نظمی به مالیۀ ایران بدهد، برنمی‌تافتند و دست‌آخر همه‌چیز دست به دست هم داد تا بشود آن‌چه نباید می‌شد.
کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» نقدی است بر سیاست‌ورزی‌های غلط و احساسی و سطحی و به‌دور از آینده‌نگری و دوراندیشی و اِشرافِ واقعی بر اوضاع جهان؛ نقدی که از خلال بازخوانی نقادانۀ یک دورانِ خاص از تاریخ ایران، یک طرز فکر و طرز نگاه و طرزِ سیاست‌ورزی را مورد خوانشی نقادانه قرار می‌دهد.
کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» از مقدمه و هفت فصل تشکیل شده است.
فصل‌های هفت‌گانۀ کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار» عبارتند از: «بسی آرزو که خاک شد»، «صدای مردم یا صداهای مردم؟»، «حفظ بیضۀ اسلام»، «جدال قدرت‌طلبان»، «سخن‌وران در خانۀ ملت»، «تاوان عاقبت‌اندیشی» و «به‌جست‌وجوی گناهکار».
کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار: بازخوانی فاجعۀ اولتیماتوم روسیه به ایران» در انتشارات مان کتاب منتشر شده است.

دربارۀ آرمان نهچیری، نویسندۀ کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار»
آرمان نهچیری، متولد 1346، مؤلف و پژوهشگر ایرانی است. از او، به‌جز کتاب «نمایشگهی باشد این روزگار»، کتاب پژوهشی دیگری هم، با عنوان «راوی خشمگین آرزوهای خرده‌بورژوازی (زندگی و اندیشه‌ی محمد مسعود)» منتشر شده است.