چگونه فوکو بخوانیم

کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» نوشتۀ یوهانا اوکسالا
نقشۀ راهی برای فوکوخوانی و آشنایی اولیه با اندیشه‌های میشل فوکو. کتاب «چگونه فوکو بخوانیم»، با عنوان اصلی How To Read Foucault، کتابی از مجموعۀ «چگونه بخوانیم»، به‌ویراستاری سایمون کریچلی، است.
مجموعۀ «چگونه بخوانیم» مجموعه‌ای است شامل کتاب‌هایی که در هرکدام از آن‌ها پژوهشگر و مؤلفی صاحب‌نظر دربارۀ یک متفکر و نویسندۀ بزرگ، معرفی و شرحی مختصر از آرا و اندیشه‌های آن متفکر و نویسنده را، با اتکا به پاره‌هایی از نوشته‌های خود او و شرح و تفسیر موشکافانۀ آن پاره‌ها، به خوانندگان مبتدی ارائه می‌دهد.
مجموعۀ «چگونه بخوانیم» دریچه‌ای است برای ورود به جهان فکری متفکران و نویسندگان تاریخ‌ساز که که هرکدام نقطۀ عطفی در تاریخ انسان و جهان بوده‌اند و چشم‌اندازی تازه به روی بشر گشوده‌اند و تفسیرهایی نو و بدیع دربارۀ انسان و جهان ارائه داده‌اند.
کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» هم از قاعدۀ دیگر کتاب‌های مجموعۀ «چگونه بخوانیم» مستثنا نیست. در این کتاب، یوهانا اوکسالا براساس قطعاتی برگزیده از نوشته‌های میشل فوکو، دریچه‌ای به روی وجوه گوناگون فلسفۀ فوکو گشوده است و جنبه‌های مختلف و مفاهیم کلیدی اندیشۀ او را، به‌طور مختصر، معرفی کرده است.
کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» مقدمه‌ای مناسب و مفید برای کسانی است که علاقه‌مند به آشنایی با اندیشه‌های میشل فوکو هستند و دنبال شروعی مناسب و روشنگر برای این آشنایی می‌گردند.
متن اصلی کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» اولین بار در سال 2007 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «چگونه فوکو بخوانیم»
مانند دیگر کتاب‌های مجموعۀ «چگونه بخوانیم» کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» هم از ده فصل تشکیل شده است. فصل‌های ده‌گانۀ کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» با پاره‌هایی منتخب از آثاری از میشل فوکو آغاز می‌شوند. این پار‌های برگزیده، که بر پیشانی هر فصل از کتاب درج شده‌اند، مفاهیمی کلیدی از جهان فکری فوکو را در خود دارند و هر یک بر وجهی از منظومۀ فکری این فیلسوف مشهور فرانسوی نور می‌تابانند.
در کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» نویسنده گِردِ پاره‌هایی که از آثار فوکو انتخاب کرده می‌گردد و آن‌ها را با جزئی‌نگری حلاجی می‌کند و این‌گونه، فوکو را به‌میانجی خود فوکو به ما می‌شناساند.
در ابتدای کتاب «چگونه فوکو بخوانیم»، پس از پیش‌گفتاری به‌قلم سایمون کریچلی که ویراستار مجموعۀ «چگونه بخوانیم» است و پیش از فصل‌های ده‌گانۀ کتاب، مقدمه‌ای از نویسنده آمده و در پایان کتاب هم گاه‌شمار زندگی میشل فوکو.
فصل‌های ده‌گانۀ کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» عبارتند از: «آزادی فلسفه»، «عقل و جنون»، «مرگ انسان»، «بی‌نام‌ونشانیِ ادبیات»، «از دیرینه‌شناسی به تبارشناسی»، «زندان»، «سکسوالیته‌ی سرکوب‌شده»، «جنس حقیقی»، «قدرت سیاسی، عقلانیت و نقد» و «کردارهای خود».
در بخشی از کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» می‌خوانید: «میشل فوکو (84 – 1926) فیلسوفی با استعدادی شگرف و استثنایی، کنشگری سیاسی، نظریه‌پردازی اجتماعی، منتقدی فرهنگی، مورخی خلاق، روشنفکری با اشتهار جهانی و استاد معتبرترین مؤسسه‌ی دانشگاهی فرانسه بود، کسی که شیوه‌های اندیشیدن امروزی ما را چنان تغییر داد که دیگر بازگشت به پیش از آن ناممکن است. پروژه‌ی انتقادی او همچنان الهام‌بخش محققان، هنرمندان و کنشگران سیاسی است تا از رهگذر آن به شیوه‌های بدیعِ برساخته شدن شکل‌های جدید اندیشه و نیز راه‌های فروپاشی یقین‌های کهنه پی ببرند – همان یقین‌هایی که غالباً کاشف به عمل می‌آید چیزی جز توهماتی آرامش‌بخش نیستند.
فوکو کتاب‌های خود را جعبه‌ابزاری می‌دانست که خواننده می‌تواند با جست‌وجو در آن، ابزار مورد نیاز خود را برای اندیشیدن و عمل کردن بیابد. بااین‌همه، به کار بستن این ابزارها پای پرسش‌های بغرنج درباب تفسیر را به میان می‌کشد، زیرا کاربرد یک ابزار را همواره زمینه و نهایتاً اهداف کار ما تعیین می‌کند. یک قلوه‌سنگ را می‌توان هم برای چکش‌کاری به کار برد هم برای شکستن پنجره. برای درک بهتر منظور فوکو می‌توان گفت اگر کسی بر آن باشد تا نظم اجتماعی تثبیت‌شده را به پرسش بکشد، از همه‌ی حقایق متصلب دست بشویَد، و درعین‌حال به‌نوعی پایبند آزادی باشد، این ابزار برایش مفید خواهد بود.
مناقشه‌های درگرفته پیرامون آثار فوکو تا حدی به این دلیل است که می‌توان از آن‌ها به شیوه‌هایی مختلف استفاده کرد. اصالت و جاذبه‌ی آن‌ها برآمده از ماهیت چندوجهی‌شان است. از این آثار یک نظریه یا آموزه‌ی واحد درنمی‌آید، آن‌ها مجموعه‌ی متنوعی از اندیشه‌ها را ارائه می‌دهند، مجموعه‌ای مشتمل بر تحلیل‌هایی گوناگون که به کار تبیین مجموعه‌ای از موضوعات مختلف می‌آیند. هدف اصلی از خواندن آثار فوکو کاربست جدید و خلاقانه‌‌ی این جعبه‌ابزار است.
بااین‌همه، می‌توان در این پیکره‌ی چندوجهی رشته‌هایی وحدت‌بخش پیدا کرد، بی‌آن‌که در دام تقلیل آن‌ها به یک نظریه یا روش‌شناسی واحد افتاد. در سراسر کارنامه‌ی فلسفی فوکو، آزادی مسئله‌ای راهبر بوده است. حوزه‌ی مطالعاتی او کردارهای اجتماعی بود: کل اندیشه‌ی او را می‌توان مطالعاتی در مورد ابعاد مختلف این کردارها برشمرد. در ضمن، مشخصه‌های روش‌شناختی اندیشه‌ی او، یعنی استفاده‌ی نوآورانه‌اش از تاریخ‌نگاری به‌مثابه‌ی روشی فلسفی، خصلتی یک‌شکل و بسیار بدیع به آثارش اعطا می‌کند. فوکو فیلسوفی بود که از تاریخ برای درک جامعه‌ی معاصر بهره می‌گرفت تا این جامعه را در جهت کسب آزادی‌های بزرگ‌تر تغییر دهد.»
کتاب «چگونه فوکو بخوانیم» با ترجمۀ علیرضا خالقی دامغانی و نرگس ایمانی مرنی در نشر نی منتشر شده است.

دربارۀ یوهانا اوکسالا، نویسندۀ کتاب «چگونه فوکو بخوانیم»
یوهانا اوکسالا (Johanna Oksala) پژوهشگر و استاد فلسفه است. از آثار او می‌توان به کتاب‌های‌ «تجربه‌های فمینیستی: تحقیقات فوکویی و پدیدارشناسی» و «فوکو، سیاست و خشونت» اشاره کرد.