تجربه و هنر زندگی 6: مرگ

کتاب «مرگ» اثر تاد می
تعمقی درباره مرگ و بررسی دو سوی در هم‌تنیده آن. کتاب «مرگ» تاملی کوتاه درباره موضوعی است که انسان‌ها در همه زمان‌ها و مکان‌ها با آن مواجه هستند. احتمالا همه ما در سیر زندگی روزمره‌ کمتر به مرگ فکر می‌کنیم یا شاید عامدانه مرگ را پس می‌زنیم اما شاید حتمی‌ترین موضوع زندگی انسان مرگ است و تاد می در کتاب «مرگ» به همین موضوع پرداخته است.
حتی اگر مرگ را بسیار دور از خود بدانیم باز هم ردی از آن را در کنار خود و در مورد همه کسانی که از دست داده‌ایم می‌بینیم. کتاب «مرگ» که حاصل یک تجربه شخصی نویسنده‌اش است یک بررسی مختصر از وجوه مختلف مرگ است و چشم‌اندازی روشن‌تر از این موضوع به دست می‌دهد.
کتاب «مرگ» یکی از کتاب‌های مجموعه‌ای با عنوان «تجربه و هنر زندگی» است که خشایار دیهیمی دبیر آن است. مجموعه‌ای شامل کتاب‌های فلسفی که نه فقط با صدای عقل بلکه با شور زندگی مسایل مربوط به زندگی را مطرح می‌کند و تلاش می‌کند با نور تاباندن بر زوایای تاریک و پیچیدگی‌های مسایل زندگی خواننده را به تامل و تفکر بیشتر درباره آنها دعوت کند.

مروری بر کتاب «مرگ»
مرگ یکی از پرتکرارترین مضامینی است که از دیرباز در آثار فلسفی، ادبیات و هنرها به آن توجه شده است. بخشی از این آثار به اندوه و فقدان ناشی از مرگ عزیزان مربوط‌اند و بخشی دیگر هم به خود مقوله مرگ پرداخته‌اند. کتاب «مرگ» اثر تاد می را می‌توان در دسته آثار دوم قرار داد. این آثار به طرح موضوعات بنیادینی می‌پردازند نظیر اینکه اگر مرگ وجود نداشت چه بر سر زندگی ما می‌آمد و زندگی چگونه معنا می‌یافت.
کتاب «مرگ» شامل 3 فصل با این عناوین است: «کنار آمدن با مرگ»، «مرگ و نامیرایی» و «زیستن با مرگ».
نویسنده کتاب «مرگ»، با شرح یک تجربه واقعی آغاز می‌کند. تجربه‌ای مربوط به پرواز با هواپیما و حادثه‌ای که اگر اتفاق می‌افتاد مرگ تمام مسافران و از جمله خود او را به همراه می‌داشت. او می‌گوید این حادثه و نزدیک بودن مرگ سبب شد تا پس از آن به نحوی در مورد زندگی‌اش تامل کند. او می‌گوید واقعیت مرگ، این واقعیت که هر انسانی فانی است، در آن روز چیز مثبتی از کار درآمد: «هرچه باشد اگر من نامیرا بودم نه بخت این را می‌داشتم که درباره زندگی‌ام تامل کنم و نه می‌فهمیدم که زیستن این زندگی خاص برایم به چه معنا بوده است. هیج‌یک از این‌ چیزها برایم مهم نمی‌بود. اگر مرتکب هر اشتباهی شده بودم تا آخر دنیا وقت داشتم جبرانش کنم. هر لذتی که برده بودم با دانستن اینکه می‌توانم همین خوشی را بی‌نهایت بار تکرار کنم، تا حدی جلایش را از دست می‌داد.» اما این مسئله روی دیگری هم دارد و آن این است که با مرگ تمام لذت‌ها و شادی‌ها و دلبستگی‌های زندگی به پایان می‌رسد. تاد می می‌گوید دیدن هر دو سوی مرگ شروع تعمق درباره مرگ است.
تاد می می‌گوید که مرگ، تراژیک و مستبد و بی‌معنا است. در عین حال مرگ دقیقا به دلیل همین صفات می‌تواند دریچه‌ای به سرشار بودن زندگی بگشاید که بدون آن وجود نمی‌داشت. آنچه که تاد می در کتاب «مرگ» بررسی می‌کند نقشی است که مرگ در زندگی ما بازی می‌کند و همچنین راه‌هایی که می‌توانیم از سلطه آن بگریزیم و اینکه اگر بتوانیم مستقیما با آن رودرو شویم چه اتفاقی برایمان می‌افتد. تاد می این‌ها را با نگاه به گفته‌های فیلسوفان و نویسندگان بررسی می‌کند.
ما در کتاب «مرگ» با ادعایی جسورانه از سوی نویسنده کتاب روبرو هستیم. او می‌گوید این امر مسلم که ما می‌میریم مهم‌ترین واقعه‌ای است که با آن روبرو هستیم. هیج‌چیر به اندازه مرگ بر زندگی ما سنگینی نمی‌کند. گرچه مرگ یگانه واقعه مهم زندگی انسان نیست اما مهم‌ترین واقعه است. اما واقعا چرا مرگ مهم‌ترین واقعه زندگی ما به شمار می‌رود؟ چون مرگ پایان هر واقعه دیگری در زندگی ما است. پایان دوستی‌ها، طرح و برنامه‌ها، و هر مشغله و ارتباط دیگر ما در این دنیا است. اگرچه مرگ تنها واقعه مهم زندگی ما نیست می‌تواند به نحوی فراتر از هریک از دیگر وجوه زندگی ما، همه امور و وقایع دیگر را در خودش مستحیل کند و همه وجوه دیگر را تحت سیطره‌اش درآورد.
واقعیت این است که هیچ‌چیز از چنگ مرگ نمی‌گریزد. مرگ ما را تمام و کمال احاطه کرده و هر چیزی را که در ما است در گردابش فرو می‌برد و علاوه بر این، هر چیزی را که احاطه کند نفی می‌کند. تاد می در کتاب «مرگ» می‌گوید که توانایی مرگ برای نفی هر جزء از زندگی ما همان چیزی است که آن را به مهم‌ترین واقعه زندگی‌مان بدل کرده است.
تاد می در فصل اول کتاب «مرگ» می‌گوید مرگ جنبه دیگری هم دارد که به اهمیت مداوم آن می‌افزاید. او برای توضیح این جنبه مثالی می‌زند و می‌گوید بیایید فرض کنید برخلاف روال واقعی امور، مرگ چیزی بود که ما تا هنگام اتفاق افتادنش از آن بی‌خبر می‌بودیم و ناگهان مثل صاعقه بر ما نازل می‌شد. زندگی‌مان را می‌کردیم و درگیر مشغله‌ها و مسئولیت‌های مختلف می‌شدیم و بعد به‌یکباره زندگی‌مان متوقف می‌شد. تصور چنین دنیایی واقعا سخت است چون توجیهش سخت است که چگونه وقتی می‌بینیم باقی آدم‌ها می‌میرند، به فکر نیفتیم که این اتفاق ممکن است برای ما هم بیفتد. ولی بیایید فرض کنیم که این امر ممکن بود. آیا این موضوع باعث می‌شد در نقشی که مرگ در زندگی ما بازی می‌کند تغییری حاصل شود؟ اگر ما نسبت به مرگ آگاه نبودیم، آیا همچنان مهم‌ترین واقعه زندگی‌مان بود؟
تاد می نتیجه می‌گیرد که در این صورت نیز مرگ همچنان نفی دنیای ما بود اما ظاهرا نقش کمتری در زندگی هر روزه‌مان داشت. او در ادامه فصل اول کتاب «مرگ» در توضیح این مسئله نوشته: «می‌مردیم، ولی این واقعیت که قرار است بمیریم، همه فکر و ذکرمان را مشغول خودش نمی‌کرد و خیلی تحت تاثیرش قرار نمی‌گرفتیم. همین‌طور به زندگی ادامه می‌دادیم، به نحوی که انگار تا ابد زنده خواهیم بود، یا لااقل به این فکر نمی‌کردیم که زنده نخواهیم بود، چون وقتی مرگ از منظر بیرون می‌بود، احتمالا خیلی به زندگی جاودانه هم فکر نمی‌کردیم. همه‌چیز برایمان طبیعی بود. زنده بودیم و همین. البته تا زندگیمان متوقف می‌شد.»

درباره تاد می نویسنده کتاب «مرگ»
تاد می، نویسنده و مدرس فلسفه سیاسی و اجتماعی، در سال ۱۹۵۵ در امریکا متولد شده است. او اغلب در زمینه‌های آنارشسیم، پساساختارگرایی و آنارشیسم پساساختارگرا پژوهش کرده و البته حوزه‌ تخصصی‌اش فلسفه‌ فرانسوی به‌خصوص نظریات میشل فوکو و ژیل دولوز است. موضوع عمده آثار تاد می نیز موضوعاتی چون معنای انسان بودن و مرگ و دوستی است. «با معنا زیستن» و «دوستی در عصر اقتصاد: مقاومت در برابر نیروهای نولیبرالیسم» از دیگر آثار تاد می است که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب کتاب «مرگ»
کتاب «مرگ» با ترجمه رضا علیزاده در نشر گمان منتشر شده است.
رضا علیزاده، متولد 1343، مترجم ایرانی است. علیزاده در سا‌ل‌های اخیر آثاری فلسفی و ادبی ترجمه کرده و به خصوص انتخاب‌های او در زمینه ترجمه ادبی قابل توجه است. او تحصیل در رشته صنابع خودرو را رها کرد و به عرصه ترجمه وارد شد و کار ترجمه را به شکل جدی از سال 1370 شروع کرد. اولین کتابی که از علیزاده منتشر شد «ماه‌گرفتگی» اثر ناتانیل هاثورن بود. «ارباب حلقه‌ها»، «قصه‌های ناتمام»، «هابیت»، «بائودولینو»، «مرگ»، «فهم فلسفه»، «آونگ فوکو»، «آنک نام گل» و «سفر به انتهای شب» برخی از ترجمه‌های رضا علیزاده هستند.