کاوش در مبانی اخلاق

کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» اثر دیوید هیوم
اثری کلاسیک در حوزۀ فلسفۀ اخلاق. کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»، با عنوان اصلی An enquiry concerning the Principles of Morals، از آثار شاخص و مهم دیوید هیوم، فیلسوف اسکاتلندیِ عصر روشنگری، است.
هیوم در کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» از ریشه‌ها و پایه‌های برسازندۀ اخلاق سخن می‌گوید و از نسبت اخلاق با احساسات و طبایعِ آدمی.
متن اصلی کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» اولین بار در سال 1751 منتشر شده است. دیوید هیوم خود از این کتاب به‌عنوان بهترین کتاب خود یاد کرده است.

مروری بر کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»
دیوید هیوم در کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»، به‌شیوه‌ای تجربی و با وام‌گیری از علوم تجربی، استدلال می‌کند که اخلاق نه برپایۀ عقل، بلکه برپایۀ احساسات بنا شده است.
کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» کتابی‌ست که در آن، در بحث از ماهیت اخلاق، از شیوۀ سنتی فلسفی فاصله گرفته شده و، به‌جای استدلال‌های مبتنی بر معقول یا نامعقول بودن اموری که اخلاقی یا غیراخلاقی خوانده می‌شوند، اخلاق به‌مثابه جزوی از طبیعت بشر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بر همین اساس است که هیوم در این کتاب منشاء اخلاقیات را در طبایع و و غرایز و احساسات آدمی می‌بیند.
هیوم در کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»، به‌جای توسل به عقلانی‌ یا غیرعقلانی بودنِ امور و معیار قرار دادن حُکمِ عقل برای تبیین و توضیح اخلاق، به مشاهدۀ تجربی در انسان و ماهیت بشر رو می‌آورد و از این مسیر به تبیین و توضیح اخلاق و استدلال در این زمینه می‌پردازد و در جستجوی مبانی اخلاق به احساسات و غرایز آدمی و طبیعتِ بشر می‌رسد و این موضوع را بررسی می‌کند که انسان، براساس طبیعت و احساساتش، چطور و طی چه فرایندی از اموری خرسند و از اموری دیگر متنفر می‌شود.
در کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» سخن از انسانی‌ست که به باورِ هیوم ذاتاً و به‌طور طبیعی اخلاق‌گرا و دیگرخواه است و به همین دلیل از شادی دیگران شاد می‌شود. البته هیوم بر این عقیده است تمایل ذاتی انسان به دیگرخواهی و اخلاقیاتی که نیک به‌حساب می‌آیند از سوی نیرویی قوی‌تر در وجود انسان، که همان خودخواهی است، به‌طور جدی تهدید می‌شود و اینکه شرارت‌های آدمی را پایانی نیست دلیلش این است که زورِ خودخواهی بر دیگرخواهی می‌چربد و خودخواهیِ ذاتیِ انسان بیش از دیگرخواهیِ ذاتیِ اوست. درنهایت اما هیوم نگاهی خوشبینانه به طبیعت و سرشت بشر دارد و از همین منظر در کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» به تحلیل و تبیین اخلاق و جستجوی منشاء آن در احساسات آدمی می‌پردازد.
کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» از نُه فصل و چهار پیوست تشکیل شده است.
فصل‌های نُه‌گانۀ کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» عبارتند از: «دربارۀ اصول کلی اخلاق»، «خیرخواهی»، «عدالت»، «جامعۀ سیاسی»، «چرا فایده خوشایند است»، «آن خصلت‌هایی که برای خود ما مفیدند»، «آن خصلت‌هایی که مستقیماً برای خود ما دلپذیرند»، «آن خصلت‌هایی که مستقیماً برای دیگران دلپذیرند» و «نتیجه».
عناوین مطالب بخش پیوست‌های کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» هم از این قرار است: «دربارۀ احساس اخلاقی»، «دربارۀ خوددوستی»، «ملاحظات بیشتری دربارۀ عدالت» و «برخی مجادلات لفظی».

دربارۀ دیوید هیوم، نویسندۀ کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»
دیوید هیوم (David Hume)، متولد 1711 و درگذشته به سال 1776، فیلسوف، مورخ، اقتصاددان، کتابدار و جُستارنویس اسکاتلندی بود.
هیوم امروزه بیشتر به‌خاطر تجربه‌گرایی فلسفی، شک‌گرایی و طبیعت‌گرایی‌اش مشهور است. او بر این عقیده بود که دانش بشری یکسره ناشی از تجربه است. هیوم، به‌واسطۀ چنین نگرشی، در کنار فرانسیس بیکن، توماس هابز، جان لاک و جورج برکلی که همگی متفکرانی تجربه‌گرا بودند، قرار می‌گیرد.
میراث فکریِ هیوم بر حوزه‌های مختلفی، از فایده‌گرایی گرفته تا پوزیتیویسمِ منطقی و فلسفۀ علم و فلسفۀ تحلیلی اولیه و علوم شناختی و الهیات و...، تأثیر گذاشته است.
امانوئل کانت از هیوم به‌عنوان الهام‌بخش خود در بیدار شدن از خواب‌های جزمی یاد کرده است.
از آثار دیوید هیوم می‌توان به کتاب‌های «رساله‌ای دربارۀ طبیعت آدمی»، «تاریخ طبیعی دین» و «کاوشی در خصوص فهم بشری» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «کاوش در مبانی اخلاق»
کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» با ترجمه و مقدمۀ مرتضی مردیها در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است. این کتاب قبلاً، با همین ترجمه، در انتشارات مینوی خرد منتشر شده بود.
مرتضی مردیها، متولد 1339 در اصفهان، پژوهشگر فلسفه، استاد دانشگاه، روزنامه‌نگار، مترجم و نویسندۀ ایرانی است. او دارای فوق‌لیسانس کلام و حکمت اسلامی از دانشگاه تهران، فوق‌لیسانس فلسفه از دانشگاه تولوز و دکترای فلسفه از دانشگاه نانت است.
گرایش مردیها به فلسفۀ تحلیلی و تجربه‌گرایی است. شهرتِ او بیشتر بابتِ کارهایی است که برای معرفی فیلسوفان لیبرال به مخاطبان فارسی‌زبان انجام داده است.
مردیها عضویت در شورای سردبیری روزنامۀ «جامعه» و همکاری با روزنامه‌های «توس» و «نشاط»، به‌عنوان ستون‌نویس اصلی این روزنامه‌ها، و نیز تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی و همکاری با مؤسسۀ مطالعات پیشرفتۀ ردکلیف در دانشگاه هاروارد، به‌عنوان نویسندۀ مستقل در حوزۀ فلسفه، را در کارنامۀ کاری خود دارد.
از آثار تألیفی مرتضی مردیها می‌توان به کتاب‌های «تمدن و فرهنگ: همگرایی فرهنگی جهان و تحول فرهنگی ایرانیان»، «دفاع از عقلانیت: تقدم عقل بر دین، سیاست و فرهنگ» و «فلسفه‌های روانگردان» و از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «فایده‌گرایی» و «چرا روشنفکران لیبرالیسم را دوست ندارند» اشاره کرد.
مردیها، جدا از فلسفه، در ادبیات و داستان‌نویسی هم دستی دارد و از او در این زمینه، رمانی با عنوان «در شعله‌های آب»، دو کتاب دربارۀ ادبیات کلاسیک فارسی، به نام‌های «توفیق ادب» و «اندک گستاخ و بیش مؤدب در حضرت مثنوی» و یک کتاب داستانی – اتوبیوگرافیک، به نام «پناه بر دی‌تی: دفترچۀ خیالات روزانه»، منتشر شده است.

از کتاب «کاوش در مبانی اخلاق» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «جستاری درباب اصول اخلاق»، موجود است که مترجم آن مجید داودی و ناشرش نشر مرکز است.