راهنمای عملی نمایشنامه نویسی برای رادیو

یک کتاب آموزشی برای نوشتن نمایشنامه برای رادیو و آشنایی با سازوکار نمایش‌های رادیویی. ایوب آقاخانی در کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» ماحصل تجربه‌ها و آموخته‌ها و مطالعات خود در حوزه نمایشنامۀ رادیویی را با علاقمندان نمایشنامه‌نویسی و به‌ویژه آن‌ها که می‌خواهند برای رادیو نمایشنامه بنویسند و در ابتدای این راه هستند به اشتراک می‌گذارد و از فوت‌وفن این کار سخن می‌گوید.
خواندن کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» می‌تواند برای شنوندگان نمایش‌های رادیویی هم جالب باشد و آن‌ها را با ریزه‌کاری‌های فنی و تکنیکی و دشواری‌های نوشتن نمایشنامۀ رادیویی آشنا کند.
آقاخانی در کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو»، ضمن طرح بحث‌های نظری و ارائۀ تاریخچه‌ای از نمایش رادیویی، بحث‌های آموزشی خود را با مثال‌های مختلف از انواع نمایشنامه‌های رادیویی و متن دو نمایشنامۀ رادیویی همراه کرده است تا خواننده به‌طور عملی و ملموس با اصول و مبانی نوشتن نمایشنامۀ رادیویی آشنا شود.

مروری بر کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو»
در کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» پس از پیش‌گفتار و ارائۀ تاریخچه‌ای مختصر از نمایش رادیویی در جهان، به موضوعاتی چون تخیل و روایتگری در رادیو و عناصر مختلف نمایشنامۀ رادیویی، مثل درونمایه و موضوع و شخصیت‌پردازی و دیالوگ‌نویسی پرداخته شده و اصول به‌کارگیری این عناصر در نوشتن نمایشنامۀ رادیویی با مثال‌هایی از نمایشنامه‌های رادیویی آموزش داده شده است.
مالکیت میکروفون و پرسپکتیو صدا و کاربرد موسیقی در نمایشنامۀ رادیویی و نیز مرزبندی میان کارگردانی و نویسندگی در نمایش رادیویی از دیگر موضوعاتی‌اند که در کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» از آن‌ها سخن رفته است.
در پایان کتاب نیز متن دو نمایشنامۀ رادیویی، یکی اوریژینال و دیگری اقتباسی، آورده شده است. این دو نمایشنامه عبارتند از: نمایشنامۀ رادیویی «نیم‌تنۀ ارغوانی» و نمایشنامۀ رادیویی «بیلی بتگیت». با خواندن این دو نمونه، کاربرد عملی اصولی را که در کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» آموزش داده شده‌اند درمی‌یابیم.
در بخشی از پیش‌گفتار کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» می‌خوانید: «نمایش رادیویی، نمایشی است ارزان؛ با مناسک ارتباطی ویژه‌ی آن. چرا که مخاطبان نمایش رادیویی – برعکس تئاتر، سینما و حتی تلویزیون – "مخاطبان اسیر" نیستند. آن‌ها می‌توانند هم‌زمان با برقراری ارتباط با نمایش به هر کاری – به دلخواه – پرداخته و در هر موقعیتی آن را بشنوند. اما همین مقوله سبب می‌شود که با نمایش دشوارتری به لحاظ نوشتن و تولید مواجه باشیم. چرا که "هیچ‌کاری در جهان، آسان‌تر از خاموش کردن رادیو نیست."
در چنین تنگنا، سختی و معذوریتی، پرداختن به درام رادیویی و موفق شدن در برقراری ارتباطی معقول و سنجیده، به‌مراتب دشوارتر از همین فعل و انفعالات در شکل‌های دیگر دراماتیک است.
نمایش رادیویی، ترکیب داده‌های صوتی بر بنیاد زیبایی‌شناسی نمایشی است. تفکر استتیک رادیو بر این مهم استوار است که ساختمایه‌ی مهم رادیو، "صدا" است. بنابراین هنرمند نمایش رادیویی پیوسته می‌کوشد تا صدای هر چیزی را دریابد، برای آن‌ صدایی بیافریند، صدا را رسا و گویا ساخته و به زیبایی آن هم بیندیشد. شاید این همان فرایندی است که به شکلی دیگر در جهان موسیقی می‌توان ردش را یافت.
عینی نبودن تصاویر نمایش رادیویی کمبود آن نیست، بلکه از منظری ویژگی و برتری آن است؛ چرا که برای مخاطب، آزادی در آفرینشگری ایجاد کرده و تخیل او را تحریک و ارضا می‌کند. اما مسیر بخشیدن به این تخیل و حفظ آن بر محوری که هنرمند نمایش رادیویی می‌خواهد و می‌طلبد، پر از پیچیدگی، ظرافت، نکته و مسأله است.
صحبت از نوعی درام‌نویسی است که هر آن در معرض سهل‌نگری و در نتیجه، ابتذال است، چرا که زمینه‌های روزمره در آن بیشتر وجود دارد. صحبت از نوعی درام‌نویسی است که پر از قراردادهای مختلف است و این قراردادها همگی ریشه در ناخودآگاه و روان‌شناسی مخاطب دارند و از همین‌رو است که از ابتدای تولد درام رادیویی (1924) تاکنون، تنها 27 درصد از قوانین حاکم بر آن تغییر یافته‌اند، چرا که روان‌شناسی انسان و ساختار ناخودآگاه بشر، در یک‌صد سال گذشته چندان تغییری نیافته است که حال، در قاعده‌های معناشوند در دل ساختارهای ذهنی بشر، تغییری ایجاد شود.
صحبت از نوعی درام‌نویسی است که در آن قراردادهای موجود در دل یک اثر مشخص، نباید تغییر یابد.»
کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو» در انتشارات افراز منتشر شده است.

درباره ایوب آقاخانی، نویسنده کتاب «راهنمای عملی نمایشنامه‌نویسی برای رادیو»
ایوب آقاخانی، متولد 1354 در تبریز، کارگردان و مدرس تئاتر، بازیگر تئاتر و تلویزیون، نمایشنامه‌نویس، مترجم و شاعر ایرانی است.
او دارای لیسانس نمایش با گرایش ادبیات نمایشی از دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و فوق لیسانس نمایش با گرایش ادبیات نمایشی از دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس است.
آقاخانی پیش از شروع تحصیلات دانشگاهی در حوزه تئاتر، به‌صورت عملی در این حوزه کار کرد و تجربه اندوخت. او کار تئاتر را از نوزده سالگی و در رادیو آغاز کرد.
آقاخانی بازی در تلویزیون و تدریس تئاتر، مسئولیت تئاتر و شورای نظارت مرکز هنرهای نمایشی، داوری در جشنواره‌های مختلف، دبیری شورای انتخاب آثار مجموعۀ تئاتر شهر، مدیریت بخش رادیویی دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران و مدیریت تالار تجربه حافظ را نیز در کارنامۀ کاری خود دارد.
از بازی‌های آقاخانی در تلویزیون می‌توان به بازی در سریال‌ «داوران» اشاره کرد.
ایوب آقاخانی به‌خاطر نمایشنامۀ «امپراتور و آنجلو» برنده جایزه نویسندگی برتر اوریژینال جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شده است.
از آثار تألیفی ایوب آقاخانی می‌توان به «شقیقه‌های سفید»، «زنانی که به بزها خیره شده‌اند» و «جنوب از شمال غربی» اشاره کرد.
او همچنین نمایشنامۀ «اهمیت ارنست بودن» را به فارسی ترجمه کرده و مجموعه شعری هم با عنوان «واگویه در مسیر وهم و امید» منتشر کرده است.