ائوریپیدس

کتاب «ائوريپيدس» اثر اوريپيد، ترجمه عبدالله کوثري، نشر ني
کتابي شامل پنج نمايشنامه از اوريپيد که شاهکارها و بزرگترين ‌دستاوردهاي اين نمايشنامه‌نويس بزرگ يونان باستان به شمار مي‌روند.
اوريپيد يا ائوريپيدس به نسل سوم تراژدي‌نويسان بزرگ يونان باستان تعلق داشت. نود نمايشنامه به اوريپيد نسبت داده شده که از ميان آنها تنها نوزده نمايشنامه باقي مانده: شانزده تراژدي، يک نمايشنامه ساتيري و يک نمايشنامه شبه‌ساتيري و همچنين نمايشنامه‌اي با عنوان «رسوس» که البته برخي منتقدان آن را از اوريپيد نمي‌دانند و به قرن چهارم پيش از ميلاد نسبت نمي‌دهند. پنج نمايشنامه‌اي که در کتاب «ائوريپيدس» با انتخاب و ترجمه عبدالله کوثري منتشر شده‌اند بي‌شک بهترين آثار به جامانده از اوريپيد هستند.
کتاب «ائوريپيدس» پنج تراژدي از اوريپيد را دربرگرفته و اين پنج تراژدي به جز اهميت و جايگاهي که در ادبيات نمايشي و تئاتر دارند، به لحاظ شعري نيز بسيار حايز اهميت‌اند و به قول مترجم کتاب هر پنج نمايشنامه «شعري باشکوه و در اوج قدرت تاثيرگذاري» هستند.

مروري بر کتاب «ائوريپيدس»
کتاب «ائوريپيدس» دربرگيرنده مهم‌ترين نمايشنامه‌هاي به جا مانده از اوريپيد است: «مدئا»، «ايپوليتوس»، «الکترا»، «زنان تروا» و «باکخانت‌ها».
عبدالله کوثري درباره انتخاب اين پنج نمايشنامه در کتاب «ائوريپيدس» نوشته که براي ترجمه گزيده‌اي از نمايشنامه‌هاي اوريپيد تقريبا هيچ ترديدي در انتخاب اين پنج تراژدي نداشته است: «وقت فراهم آوردن اين مجموعه در گزينش چهار تراژدي هيچ ترديدي نداشتم، زيرا بعد از مطالعه‌‌اي کم‌وبيش سي‌ساله اين چهار تراژدي را بي‌هيچ گزافه‌گويي از بزرگ‌ترين دستاوردهاي تخيل و انديشه آدمي مي‌شمردم. اينها عبارتند از: مدئا، ايپوليتوس، زنان تروا و باکخانت‌ها (زنان باکخوسي). گذشته از اين، مشورت با کتاب‌هاي مترجمان و مفسراني چون گيلبرت ماري و اچ. دي. اف. کيتو مرا در اين گزينش استوارتر کرد. در مورد تراژدي پنجم گزينش دشوارتر بود. مي‌توانستم به جاي الکترا، اروست يا ايفي گنيا در آئوليس يا مثلا ايون را برگزينم. اما گزينش الکترا، جدا از قدرت انکارناپذير متن و برخي از پاره‌هاي بي‌همتاي آن که به راستي اوج شعر کلاسيک است، به اين نيت نيز بود که زمينه‌اي فراهم کند تا دانشجويان تئاتر بتوانند نحوه رفتار سه تراژدي‌نويس بزرگ يونان را با مضموني واحد مقايسه کنند.»
اوريپيد نگاهي درون‌کاوانه در نمايشنامه‌هايش دارد و با دقتي بسيار شخصيت‌ها و موقعيت‌ها را توصيف کرده است. اين ويژگي‌‌ها به شکلي بارزتر در نمايشنامه‌هاي کتاب «ائوريپيدس»‌ ديده مي‌شود. اگرچه در زمانه اوريپيد چيزي با عنوان روان‌شناسي شناخته نمي‌شد اما او به کندوکاو در ذهن شخصيت‌هايش و پي بردن به علت اعمال آنها علاقه‌ زيادي داشت.
پنج تراژدي کتاب «ائوريپيدس» جدا از اهميتي که در هنر تئاتر و شعر دارند از اين جهت هم حايز اهميت‌اند که انگار بخشي از مسايل جهان امروز ما در آنها طرح شده است. به عبارتي مي‌توان گفت از ميان نمايشنامه‌نويسان يونان باستان هيچ‌يک به اندازه اوريپيد براي مخاطب امروزي حرف براي گفتن ندارند.
اشاره‌اي گذرا به عمده‌ترين مضامين پنج نمايشنامه کتاب «ائوريپيدس» نشان مي‌دهد که ما با خواندن اين نمايشنامه‌هاي يونان باستان تا چه حد با مسائل امروزي خودمان مواجه مي‌شويم. بي‌معنايي و قساوت نهفته در جنگ و ابتذال موجود در فاتحان، مسئله زنان و ستم جنسيتي، تضاد‌هاي ميان نظم مسلط و آزادي و نيز ميان عقل و ايمان بخشي از مهم‌ترين مسائل انسان معاصر است که در نمايشنامه‌هاي کتاب «ائوريپيدس» مورد توجه قرار گرفته‌اند.
منتقدان معتقدند که احتمالا جسورانه‌ترين برخورد اوريپيد با زن در مقام زن را مي‌توانيم در نمايشنامه «زنان تروا» بيابيم که يکي از نمايشنامه‌هاي کتاب «ائوريپيدس» است. در اين نمايشنامه اوريپيد شخصيت‌هاي اصلي نمايشنامه را از بين زنان شکست‌خورده دشمن انتخاب مي‌کند. در بخشي از متن ابتدايي کتاب «ائوريپيدس» درباره سيماي زنان در نمايشنامه‌هاي اوريپيد اين‌ توضيح روشنگر آمده که: «در جامعه آتن از زنان انتظار داشتند موجوداتي منفعل باشند -حالا تصور کنيد چه غوغايي بر سر آنتيگونه و الکترا به راه افتاد که در نمايشنامه سوفوکلس يکسره خلاف اين توقع عمل کردند- و زنان تروا دقيقا چنين زناني هستند، يعني کاملا منفعل و تابع تصميمات مرداني که ايشان را اسير کرده‌اند. اما تصويري که ائوريپيدس از اين زنان کشيده همدلانه و شفقت‌آميز است و هرگاه مردي از اردوي يونانيان به سراغ اينان مي‌آيد مصيبت ديگري به ارمغان مي‌آورد. ائوريپيدس در مدئا چهره اسطوره‌اي اين زن را با سه خصلت ناخوشايند ترکيب مي‌کند: بيگانه بودن، زن بودن و چيره‌دست در کار جادو و غرايب. با اين همه سيمايي که در نهايت از مدئا مي‌بينيم شخصيت انساني دوست‌داشتني است که همدردي همسرايان، يعني زنان کورينت و حتي مخاطب امروزي را جلب مي‌کند.»

درباره اوريپيد نويسنده کتاب «ائوريپيدس»
اوريپيد يا ائوريپيدس از نسل سوم تراژدي‌نويسان بزرگ يونان و نويسنده‌اي است که هم منتقدان دوران باستان و هم پژوهشگران دوران معاصر او را درام‌نويسي سنت‌شکن و نامتعارف دانسته‌اند و شواهد موجود نيز اين ويژگي را تاييد مي‌کند. درباره زندگي ائوريپيدس به خصوص در منابع باستاني حکايت‌هايي غريب آمده اما با اين‌حال مي‌توان اطلاعاتي مختصر از زندگي او را قابل اعتماد بدانيم. بر اين اساس مي‌توان گفت که ائوريپيدس در سال 480 پيش از متولد شده و در سال 455 نخستين اجرا از تراژدي‌هاي او از جمله «دختران پلياس» صورت گرفته است. برخي اوريپيد را شاعر دموکراسي ناميده‌اند و ارسطو نيز او را تراژيک‌ترين نمايشنامه‌نويس مي‌خواند. زمانه‌ اوريپيد عصري است که در آن با ظهور فيلسوفاني چون سقراط و پروتاگوراس جهشي بزرگ در فرهنگ يونان پديد مي‌آيد و بازتاب اين تحول در هنر و به خصوص در نمايشنامه‌هاي اوريپيد قابل مشاهده است. از ميان نود نمايشنامه‌اي که به اوريپيد نسبت داده شده فقط نوزده نمايشنامه به دست ما رسيده است. سال 407 پيش از ميلاد سال درگذشت اوريپيد در مقدونيه ذکر شده است.

درباره ترجمه کتاب «ائوريپيدس»
کتاب «ائوريپيدس» با ترجمه عبدالله کوثري در نشر ني منتشر شده است.
عبدالله کوثري، متولد 1325 در همدان، از مهم‌ترين و شناخته‌شده‌ترين مترجمان سال‌هاي اخير ايران است که آثار متعددي به خصوص در زمينه ادبيات با ترجمه او منتشر شده است. کوثري پيش از آنکه به ترجمه بپردازد شعرهايي در نشريات مختلف منتشر کرده بود و درواقع به عنوان شاعر شناخته مي‌شد و حتي در ده شب گوته نيز شعر خوانده بود. کوثري تحصيلات دانشگاهي‌اش را در رشته اقتصاد در دانشگاه ملي سابق سپري کرد و پس از آن مدتي براي تکميل زبان انگليسي به انگلستان رفت و پس از بازگشت به ايران در کتابخانه دانشگاه ملي به کار مشغول شد. او تا چند سال به عنوان مترجم و ويراستار با پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها همکاري داشت اما در سال 1359 با کناره‌گيري از اين مشاغل به عنوان مترجم حرفه‌اي به کار مشغول شد و البته گاهي نيز به ويراستاري پرداخت. در کار ترجمه کوثري تمرکز ويژه‌اي بر ادبيات امريکاي لاتين داشته و تعدادي از شاهکارهاي نويسندگان امريکاي لاتين توسط او به فارسي برگردانده شده‌اند. او جوايزي هم براي ترجمه کسب کرده است. «دن کاسمورو»، «حکومت نظامي»، «ايران، جامعه کوتاه مدت»، «ريچارد سوم»، «ائوريپيدس»، «سنکا»، «جنگ آخر زمان»، «سور بز»، «پوست انداختن» و «مرگ در آند» برخي از ترجمه‌هاي عبدالله کوثري هستند.