روح پراگ

کتاب «روح پراگ» نوشتۀ ایوان کلیما
جُستارهایی درباب ادبیات و سیاست و دیگر چیزها. کتاب «روح پراگ»، با عنوان اصلی The Spirit of Prague، مجموعه‌ای است از جستارهایی که ایوان کلیما دربارۀ موضوعاتی متنوع، از خاطرات کودکی‌اش در اردوگاه کار اجباری گرفته تا ادبیات و فرهنگ و سیاست، نوشته است.
ایوان کلیما در کتاب «روح پراگ» تجربۀ شخصی‌اش از اسارت، جنگ و زیستن و کار کردن تحت سلطۀ حاکمیتی توتالیتر را به تجربۀ عمومی مردمی که تجربه‌هایی مشترک با او داشته‌اند پیوند زده و زندگی شخصی‌اش در دوره‌هایی بحرانی از تاریخ اروپا را دستمایه‌ای برای تأمل در مفاهیم و موضوعاتی کرده که در دوران جنگ و اسارت و خفقان، عمده می‌شوند.
اما کتاب «روح پراگ» فقط دربارۀ سیاست و کمونیسم و جنگ و اردوگاه نیست. کلیما در این کتاب از ادبیات و نوشتن، که یکی از دلمشغولی‌های اصلی اوست، هم می‌نویسد و همچنین از موضوعاتی مرتبط با فرهنگ و سبک زندگی مردم در روزگار معاصر.
متن اصلی کتاب «روح پراگ» اولین بار در سال 1994 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «روح پراگ»
در کتاب «روح پراگ»، چنانکه اشاره شد، با موضوعاتی گوناگون و متنوع مواجهیم. ایوان کلیما نویسنده‌ای است با تجربۀ نوشتن در سرزمینی که بخشی از تاریخ آن در تاریکی و خفقان و سرکوب گذشت. او پاره‌ای از عمرش را در چکسلواکی سابق و در دوران سلطۀ کمونیسم بر کشورش گذرانده و در مصائبی که روشنفکران هموطنش در آن دوران کشیده‌اند با آنان شریک بوده است؛ دورانی که سانسور حاکم بود و صدای حقیقی نویسندگان نه از تریبون‌های رسمی که از زیرزمین‌ها و از رسانه‌های غیررسمی که به آن سامیزدات می‌گفتند به گوش می‌رسید و ادبیات و نوشتن، ناگزیر، با سیاست تلاقی می‌کرد. کلیما همچنین سال‌هایی از کودکی‌اش را با خانواده‌اش در اردوگاه کار اجباری گذرانده است. از همین رو زندگی‌اش از کودکی، سخت با سیاست عجین بوده است.
با این همه کلیما در مقدمۀ کتاب «روح پراگ» تأکید می‌کند که در انتخاب نوشته‌هایی که می‌خواسته در این کتاب چاپ کند حواس‌اش به این موضوع بوده که فقط نوشته‌هایی با موضوعات سیاسی را انتخاب نکند. او در کتاب «روح پراگ» بر آن است که، ضمن پرداختن به سیاست، نشان دهد نویسند‌ه‌ای که در خفقان و ممنوعیت زندگی می‌کند صرفاً درگیر سیاست و موضوعات سیاسی نیست و آنچه نویسندگانی در جاهای دیگر دنیا به آن علاقمند هستند جزو حوزۀ علاقندی‌های او هم هست. به همین دلیل کلیما در فراهم آوردن جستارهای کتاب «روح پراگ» تنوع موضوع را مدّ نظر داشته است.
کتاب «روح پراگ» از پیشگفتار و پنج بخش تشکیل شده است. کلیما در بخش اول این کتاب از خودش و تجربیات کودکی‌اش در سال‌های اسارت در اردوگاه کار اجباری، از نوشتن و کتاب‌هایی که بر او تأثیر گذاشته‌اند، از ادبیات و حافظه، از پراگ و نیز از تجربۀ ممنوع‌القلم بودن و نوشتن و نویسنده بودن در وضعیت سرکوب و سانسور و ادبیات زیرزمینی نوشته است. جستارهای این بخش از کتاب «روح پراگ» عبارتند از: «یک دوران کودکی غیرمعمولی»، «چگونه شروع کردم»، «ادبیات و حافظه»، «روح پراگ» و «محاسن غیرمنتظرۀ سرکوب».
بخش دوم کتاب «روح پراگ» شامل نوشته‌های مطبوعاتی کلیما است. جستارهایی که در این بخش می‌خوانید عبارتند از: «فقر زبان»، «پایان تمدن»، «نمک – گرانبهاتر از طلا»، «اُمید»، «قهرمانان عصر ما»، «دستورالعمل خوشبختی»، «تامّلی کوتاه دربارۀ زباله»، «گفت‌وگو با روزنامه‌نگارها» و «صداقت».
در بخش سوم کتاب «روح پراگ» جستارهای بیش‌و‌کم سیاسیِ کلیما آمده است. این جستارها عبارتند از: «آدم‌های قدرتمند و آدم‌های بی‌قدرت»، «فرهنگ علیه توتالیتاریسم» و «شروع و پایان توتالیتاریسم».
بخش چهارم کتاب «روح پراگ» دربارۀ ادبیات است و شامل دو جستار به نام‌های: «دربارۀ ادبیات مذهب سکولار» و «سنّت ما و محدودیّت رشد».
بخش پنجم کتاب هم جستاری است مفصل و پژوهشی دربارۀ فرانتس کافکا، با عنوان «شمشیرها پیش می‌آیند: فرانتس کافکا و منابع الهامش».

دربارۀ ایوان کلیما، نویسندۀ کتاب «روح پراگ»
ایوان کلیما (Ivan Klíma)، متولد 1931، داستان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس، جستارنویس، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه اهل جمهوری چک است. کلیما از نویسندگانی است که هم وحشت و خفقان نازیسم و هم وحشت و خفقان کمونیسم را تجربه کرده‌اند. او در کودکی، به‌خاطر تبار یهودی خانواده‌اش، همراه خانواده به اردوگاه کار اجباری فرستاده شد. در دوران سلطۀ کمونیسم بر چکسلواکی سابق، کلیما یکی از نویسندگان ممنوع‌القلمِ این کشور بود. تجربۀ زیستن در دوران کمونیسم و پساکمونیسم از جمله مضامینی است که کلیما در آثارش به آن‌ها پرداخته است.
ایوان کلیما در سال 2002 برندۀ جایزۀ فرانتس کافکا شد. از جمله آثار او می‌توان به «کارِ گِل»، «قُربِ جَوار»، «قاضی» و «نه فرشته، نه قدیس» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «روح پراگ»
کتاب «روح پراگ» با ترجمۀ خشایار دیهیمی در نشر نی منتشر شده است. خشایار دیهیمی، متولد 1334 در تبریز، مترجم، ویراستار و روزنامه‌نگار ایرانی است. او فرزند نصرالله دیهیمی، استاد دانشگاه و مترجم، همسر رؤیا رضوانی، مترجم، و پدر زنده‌یاد نازنین دیهیمی، مترجم و ویراستار، است.
دیهیمی فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی از دانشگاه تبریز است. ارتباط او با محافل ادبی و روشنفکری، از جمله کانون نویسندگان ایران، در دهۀ 50 خورشیدی و به‌واسطۀ آشنایی و همنشینی‌اش با غلامحسین ساعدی آغاز شد.
دیهیمی انگلیسی را از پدرش و نیز با کمک عبدالله توکل، مترجم مشهور و مطرح ایرانی، یاد گرفت. کتاب «یادداشت‌های یک دیوانه» اولین ترجمه‌ای بود که از او منتشر شد. این ترجمه را عبدالله توکل خواند و پسندید و به رضا براهنی، که آن موقع به‌عنوان مشاور با انتشارات هاشمی همکاری می‌کرد، داد و اولین چاپ این کتاب در سال 1363 در آن انتشارات به چاپ رسید.
دیهیمی آثار بسیاری را در زمینۀ فلسفۀ سیاسی، فلسفۀ زندگی و ادبیات به فارسی ترجمه کرده است. او همچنین دبیری و ویراستاری ترجمۀ چند مجموعه، از جمله مجموعه‌های «نسل قلم» و «تجربه و هنر زندگی»، را در کارنامۀ کاری خود دارد.
همکاری با نشریات مختلف و تدریس فلسفۀ سیاسی از دیگر فعالیت‌های خشایار دیهیمی است. او از بنیانگذاران نشریۀ «نگاه نو» و مدتی هم عضو شورای نویسندگان این نشریه بوده است. همکاری با مجلۀ «شهروند امروز»، به‌عنوان مشاور ارشد دورۀ دوم این مجله، از دیگر فعالیت‌های مطبوعاتی خشایار دیهیمی است. دیهیمی مدتی هم در مجموعۀ انتشارات انقلاب اسلامی (فرانکلین سابق) کار کرده و در آنجا مسئول ویرایش کتاب «تاریخ تمدن» ویل دورانت بوده است.
از دیگر ترجمه‌های خشایار دیهیمی می‌توان به کتاب‌های «فلسفه‌ی ترس»، «فلسفۀ تنهایی»، «داستایفسکی: جدال شک و ایمان»، «مارکسیست‌ها»، «سوفیا پتروونا»، «بیگانه»، «شهر فرنگ اروپا: چکیده‌ای از پیدا و پنهان تاریخ قرن بیستم»، «فیلسوفان سیاسی قرن بیستم»، «تاریخچۀ خوشبختی»، «نظریۀ نظم خودانگیخته»، «دیالکتیک تنهایی»، «فلسفۀ سیاسی» و «تفسیرهای جدید بر فیلسوفان سیاسی مدرن: از ماکیاولّی تا مارکس» اشاره کرد.
کتاب «روح پراگ» را فروغ پوریاوری هم به فارسی ترجمه کرده است. ترجمۀ فروغ پوریاوری از این کتاب را انتشارات آگه منتشر کرده است.