چشم زخم

مقالاتی علمی و تحقیقی درباره یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین باورهای عامیانۀ مشترک میان ملل و اقوام و فرهنگ‌های مختلف. کتاب «چشم‌زخم»، با عنوان اصلی The Evil Eye: A Casebook، با نگرشی جامعه‌شناختی، فرهنگی، مردم‌شناختی و علمی به موضوع چشم‌زخم، که از باورهای عامیانۀ قدیمیِ همچنان پابرجا میان اقوام و ملل گوناگون است، می‌پردازد.
کتاب «چشم‌زخم» شامل مجموعه‌ای از مقالات از نویسندگان و پژوهشگران گوناگون است که به‌ویراستاری آلن داندس، که از فولکلورشناسان برجسته است، در این کتاب گرد آمده‌اند.
در مقالات کتاب «چشم‌زخم» اعتقاد به این باور عامیانه در ملل گوناگون، از منظرها و زوایای مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است. مجموعه مقالات گردآمده در کتاب «چشم‌زخم» وجه میان‌فرهنگی این باور عامیانه را آشکار می‌کنند و نشان می‌دهند که باور به چشم‌زخم یک باور مشترک در میان مللی‌ست که چه‌بسا، دست کم در نگاه اول، اشتراکی با یکدیگر نداشته باشند.
کتاب «چشم‌زخم» کتابیست مناسب علاقمندان و پژوهشگران فرهنگ عامه و نیز پژوهشگران و علاقمندان حوزه جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی و روانشناسی و مطالعات فرهنگی و میان‌رشته‌ای.
همچنین در کتاب «چشم‌زخم»، چنانکه در پیش‌گفتار ترجمۀ فارسی این کتاب نیز اشاره شده، الگویی علمی برای مطالعه در حوزه فولکلور و فرهنگ عامه در ایران ارائه شده است که می‌تواند نقشۀ راهی برای مطالعات جدی‌تر و آکادمیک‌تر در حوزه فولکلورِ ایران باشد.
گفتنی‌ست که یکی از مقالات کتاب «چشم‌زخم» هم به پژوهش در چشم‌زخم در ایران اختصاص دارد.
متن اصلی کتاب «چشم‌زخم» اولین بار در سال 1981 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «چشم‌زخم»
کتاب «چشم‌زخم» از مقدمۀ آلن داندِس، ویراستار و گردآورنده کتاب، و بیست و یک مقاله تشکیل شده است.
همۀ ما، چه در محیطی سنتی رشد کرده باشیم و چه در محیطی مدرن، بیش‌وکم با جلوه‌های گوناگون باور به چشم‌زخم و پیامدهای این باور و رسم و رسوم مربوط به آن در دور و اطرافمان مواجه شده‌ایم. چشم‌زخم، باوری‌ست که براساس آن نگاهِ بعضی آدم‌ها شوم تلقی می‌شود و این افراد، که به‌اصطلاحِ رایج در فرهنگ عامۀ ایران چشمشان شور است، اگر به کسی نگاه بیندازند یا از او تعریف کنند، نگاه یا تعریفشان به آن شخص آسیب می‌رساند.
مقالات کتاب «چشم‌زخم» از همین باورِ عامیانۀ کهن و ریشه‌دار در اعصار قدیم سخن می‌گویند و این باور را، که در بسیاری از ملل و فرهنگ‌ها وجود دارد، مورد پژوهشی اجتماعی و فرهنگی و انسان‌شناختی قرار می‌دهند و از منظری علمی و پژوهشی به این مقوله می‌پردازند.
در کتاب «چشم‌زخم» از ریشه‌های تاریخی باور به چشم‌زخم مطلع می‌شویم و نیز از منظر اجتماعی، فرهنگی، روان‌شناختی و... به این باور عامیانه می‌نگریم.
در کتاب «چشم‌زخم» همچنین درمی‌یابیم که در هر کشور و هر فرهنگ، چه تلقی‌ای از چشم‌زخم و چه آداب و رسومی مرتبط با این باور عامیانه وجود دارد.
کتاب «چشم‌زخم» هم با رویکردی تحلیلی و استدلالی به مقولۀ چشم‌زخم می‌پردازد و هم گزارش‌هایی از این باور به دست می‌دهد.
مقالات کتاب «چشم‌زخم» عبارتند از: «موضوع تحقیق: یا فولکلور تمام‌نشدنی» نوشتۀ آرنولد فن خنپ، «مدح و قدح در فولکلور» نوشتۀ یوجین اس. مک‌کارتنی، «وردی در قطعه‌ی "بیت‌النور" برای دفع چشم‌زخم» نوشتۀ استفن لانگدون، «امثال سلیمان نبی (باب 23 آیات 1 تا 8) و چشم‌زخم در "حکمت بن سیراح"»، «چشم‌زخم در باورهای یهودی» نوشتۀ هارون براو، «چشم‌زخم در باورهای فولکلوریک مردم جنوب هندوستان» نوشتۀ ای. استیوارت وودبورن، «چشم‌زخم در ایران» نوشتۀ بس آلن دانلدسن، «اعتقاد به چشم‌زخم در میان مردم و قبایل شیل‌لوک» نوشتۀ رو. دی. اس. اویلر، «چشم‌زخم و سلامت نوزاد در لبنان» نوشتۀ جمال کرم حرفوش، «اعتقاد به چشم‌زخم در بعضی از دهکده‌های واقع در دره‌ی هالیکمون علیا در غرب مقدونیه» نوشتۀ مارگارت ام. هاردی (بانو اف. دبیلو. هاس‌لاک)، «چشم‌زخم و تریاق آن در رومانی» نوشتۀ اِی. مورگوسی، «یتاتورا و چشم‌زخم» نوشتۀ جوزپه پیتره، «تخدیش جبین، شکست‌دادن چشم‌زخم» نوشتۀ تامس دیویدسن، «چشم‌زخم در میان امریکاییان اروپایی‌تبار» نوشتۀ لوییس سی. جونز، «چشم‌زخم و ابعاد آن در طب عامه: "یک مطالعه در شمال امریکا"» نوشتۀ وایلند دی. هند، «تأملاتی در باب چشم‌زخم» نوشتۀ ریچارد جی. کاس، «چشم‌زخم: شکل و نیروی این خرافه‌ی جهان‌شمول» نوشتۀ هلموت شوک، «چشم‌زخم: حسدورزی و حرص در بین اعضای طبقات اجتماعی پاتیدار در استان گجرات هند» نوشتۀ دی. اف. پوکاک، «چشم‌زخم» نوشتۀ گزا روهیم، «حسادت و چشم‌زخم در میان اسلواکی – امریکایی‌ها: جستاری در پدیدآیی روان‌شناسانه‌ی باورها و آیین‌ها» نوشتۀ هوارد اف. استین و «تر و خشک، چشم‌زخم: جستاری در باب جهان‌بینی هند و اروپایی و سامی» نوشتۀ آلن داندِس.
مقالات کتاب «چشم‌زخم» اغلب با مقدمه‌ای در توضیح و معرفی هر مقاله همراهند.

درباره آلن داندِس، ویراستار و گردآورنده کتاب «چشم‌زخم»
آلن داندِس (Alan Dundes)، متولد 1934 و درگذشته به‌سال 2005، فولکلورشناس، استاد دانشگاه و پژوهشگر امریکایی است. داندِس تحصیلکرده دانشگاه ییل و نیز دارای دکترای فولکلور از دانشگاه ایندیانا بود. بیشتر عمرِ کاری داندس در دانشگاه برکلی سپری شد. او در کلاس‌هایش روش تدریس منحصربه‌فردی داشت که باعث محبوبیتش در بین دانشجویان بود. لقب غیررسمی‌ داندس در دانشگاه برکلی، «استاد شوخی‌ها» بود و در کلاس‌هایش اشکال مختلف فرهنگ عامه را به سبکی آمیخته به بذله‌گویی و شوخ‌طبعی درس می‌داد.
آلن داندس یکی از مشهورترین فولکلورشناسان زمانه‌اش بود. از او آثار بسیاری در حوزه فولکلور منتشر شده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «چشم‌زخم»
کتاب «چشم‌زخم» با ترجمۀ جمعی از مترجمان و همراه با پیش‌گفتاری بر ترجمۀ فارسی این کتاب، در نشر چشمه منتشر شده است. ترجمه و ویرایش علمی کتاب «چشم‌زخم» زیر نظر معصومه ابراهیمی انجام شده است. دکتر معصومه ابراهیمی، متولد 1356، پژوهشگر انسان‌شناسی فرهنگی، قوم‌شناسی و فولکلور و مترجم ایرانی است. ابراهیمی دارای دکترای انسان‌شناسی فرهنگی از دانشگاه دولتی ایروان و مؤسس انتشارات فرهامه است. از او و با همکاری و تحت نظر و ویرایش او آثار تألیفی و ترجمه‌های مختلفی در حوزه فولکلور و مردم‌شناسی منتشر شده است. از آثار تألیفی معصومه ابراهیمی می‌توان به کتاب «دیوشناسی ایرانی» و از ترجمه‌هایی که با همکاری و تحت نظر و ویرایش او منتشر شده می‌توان به کتاب «ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه» اشاره کرد.
از ابراهیمی مقالات مختلفی نیز، در حوزه‌هایی چون فولکلور و انسان‌شناسی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی، در نشریات گوناگون منتشر شده است. او همچنین یکی از ویراستاران علمی «دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران» است.
مترجمان فارسی مقالات کتاب «چشم‌زخم» عبارتند از: معصومه ابراهیمی، آرش طهماسبی، وحید سلیمانی، آذر بصیر، پیمان متین و اسکندر قربانی.

رتبۀ کتاب «چشم‌زخم» در گودریدز: 4.20 از 5.