سیاست در جامعه توده ای

کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» نوشتۀ ویلیام کورنهاوزر
بحثی در باب جامعۀ توده‌ای و آسیب‌های آن برای دموکراسی. ویلیام کورنهاوزر در کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای»، ضمن تعریف و تحلیل جامعۀ توده‌ای و ریشه‌یابی آن، به این موضوع پرداخته است که جامعۀ توده‌ای چگونه می‌تواند پایه‌های جامعه‌ای مبتنی بر دموکراسی و فعالیت‌های سیاسی قانونی را سست و آن را آسیب‌پذیر کند و به دام تمامیت‌خواهی و نهادها و نظام‌های ضد دموکراتیک بیندازد.
کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای»، با عنوان اصلی The Politics of Mass Society، کتابی است که از طریق بررسی و تحلیل و معرفی ویژگی‌های جامعۀ توده‌ای به خطرهایی که دموکراسی و کثرت‌گرایی لیبرال را تهدید می‌کند اشاره دارد. کورنهاوزر در کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» بر اهمیت نخبگان و نیز گروه‌های اجتماعی واسطه میان دولت و مردم در حفظ دموکراسی و آزادی سخن می‌گوید و از خطراتی که حذف و سرکوب نخبگان و گروههای میانی می‌تواند برای دموکراسی به بار آورد.
متن اصلی کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» نخستین بار در سال 1959 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای»
کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» از پیش‌گفتار نویسنده و مقدمه‌ای به قلم ایروینگ لوییس هاروویتس و سیزده فصل تشکیل شده است. دوازده فصل از فصل‌های سیزده‌گانۀ این کتاب در سه بخش با عنوان‌های «نظریۀ جامعۀ توده‌ای»، «ریشه‌های اجتماعی جنبش‌های توده‌ای» و «ترکیب اجتماعی جنبش‌های توده‌ای» تنظیم شده‌اند و فصل سیزدهم هم شامل جمع‌بندی است. عنوان‌های فصل‌های سیزده‌گانۀ کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» عبارتند از: «دو برداشت از جامعۀ توده‌ای»، «شرایط جامعۀ توده‌ای»، «ساختار جامعۀ توده‌ای»، «فرهنگ و شخصیت در جامعۀ توده‌ای»، «آسیب‌پذیری سیاسی جامعۀ توده‌ای»، «گسست در اقتدار»، «گسست در همبستگی جمعی»، «گسست در جامعه»، «طبقات اجتماعی و جنبش‌های توده‌ای»، «روشنفکران گسسته»، «طبقات متوسط حاشیه‌ای»، «کارگران منزوی» و «جامعۀ توده‌ای و نظام مردم‌سالار».
یکی از اهداف کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای»، چنانکه در مقدمۀ ایروینگ لوییس هاروویتس بر این کتاب تأکید شده است، «تفکیک گرایش‌های توده‌ای و گرایش‌های کثرت‌گرایانه در جامعۀ مدرن و نشان‌دادن آن است که چگونه کثرت‌گرایی اجتماعی ـ و نه شرایط توده‌ای ـ از مردم‌سالاری لیبرالی حمایت می‌کند.»
در کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» تأکید بر این است که جامعۀ توده‌ای را نباید با جامعۀ مدرن یکی گرفت. کورنهاوزر در این کتاب سعی دارد نشان دهد جامعۀ توده‌ای چگونه دموکراسی را تهدید می‌کند و آن را به نابودی می‌کشاند. او در این کتاب ویژگی‌های جامعۀ توده‌ای را برمی‌شمارد و به ریشه‌یابی آن و بررسی و تحلیل جنبه‌ها و وجوه گوناگون جامعۀ توده‌ای می‌پردازد و از شرایطی می‌گوید که باعث تقویت جنبش‌های توده‌ای ضد دموکراتیک، نظیر کمونیسم و فاشیسم، می‌شود. در کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» همچنین نشان داده شده است که کدام گروه‌های اجتماعی برای تضعیف دموکراسی به جنبش‌های توده‌ای ضد دموکراتیک می‌پیوندند. کورنهاوزر در این کتاب، چنانکه ایروینگ لوییس هاروویتس در مقدمۀ کتاب اشاره می‌کند، علاوه تأکید بر تفاوت جامعۀ توده‌ای با کثرت‌گرایی، بر تفاوت جامعۀ توده‌ای با جامعۀ تمامیت‌خواه نیز تأکید می‌کند و معتقد است که جامعۀ توده‌ای و جامعۀ تمامیت‌خواه یکی نیستند اما جامعۀ توده‌ای «به‌مثابۀ مجموعه شرایطی تلقی می‌شود که نهادهای مردم‌سالار را در مقابل تمامیت‌خواهی آسیب‌پذیر می‌کند.»
در بخشی از کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» می‌خوانید:
«یک جنبش تمامیت‌خواه در حال ظهور، قربانیان خود را نه‌تنها در توده‌های بی‌حفاظ بلکه در نخبگان بی‌حفاظ نیز می‌یابد. نفوذ یک جنبش تمامیت‌خواه موفق در نخبگان موجود (مثل نفوذ نازی‌ها در حکومت وایمار) نشانه‌ای از دردسترس‌بودن آن نخبگان است. در مقابل، حفظ یک جمعیت در حال بسیج از طرف نخبگان (تمامیت‌خواه) مستلزم دسترسی کم به نخبگان است؛ در غیر این صورت، گروه حاکم قادر نخواهد بود که قدرت خود را حفظ کند.
بر این اساس، برای اینکه مفهوم جامعۀ توده‌ای برای اقامۀ نظریه‌ای درباره دگرگونی جامعۀ مردم‌سالار به جامعۀ تمامیت‌خواه، سودمند باشد، لزوماً باید دردسترس‌بودن نخبگان را در جامعۀ توده‌ای فرض گرفت. نقد مردم‌سالارانۀ جامعۀ توده‌ای برای کامل‌شدن خود به مفهوم نخبگان در دسترس مورد اشاره در نقد اشرافی جامعۀ توده‌ای نیاز دارد. اکنون شاید بتوان نشان داد پیامدهای منفی که منتقدان اشرافی برای دردسترس‌بودن نخبگان پیش‌بینی می‌کنند، در صورت دردسترس‌بودن غیرنخبگان بر اثر فقدان همبستگی جمعی افزایش چشمگیری می‌یابد.
نظریه‌پردازان اشرافی چنین فرض می‌کنند که چنانچه مردم فرصت مشارکت در شکل‌گیری سیاست‌های اجتماعی را داشته باشند، نقش مخربی در این زمینه خواهند داشت. ولی فرصت مشارکت گسترده در جامعه به‌طور خودکار باعث بروز کنش توده‌ای فارغ از محدودیت‌های ناشی از روابط اجتماعی و هنجارهای فرهنگی نمی‌شود. تنها افراد توده‌وار، و نه همۀ اعضای یک جامعه، آمادگی استفاده از فرصت پدیدآمده بر اثر دردسترس‌بودن نخبگان را برای تحمیل معیارهای توده‌ای به همۀ حوزه‌های جامعه، آن هم به نحوی غیرمحدود، دارند. این امر دو علت دارد: اولاً، وقتی که شمار زیادی از مردم فقط در حکمِ اعضای یک توده با هم ارتباط دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که آن‌ها بر نخبگان فشار آورند تا امتیازاتی را ارائه دهند که قبلاً مجموعه‌ای از گروه‌های نزدیک‌تر تأمین می‌کردند. ثانیاً، آن‌ها ممکن است این کار را به گونه‌ای مستقیم و بی‌واسطه انجام دهند، زیرا گروه‌های واسطۀ چندانی وجود ندارند که مشارکت عمومی در جامعۀ بزرگ‌تر را هدایت و تعدیل کنند. درنتیجه، مشارکت عمومی خصلتی غیرعقلانی و لجام‌گسیخته می‌یابد، زیرا این مشارکت در نقاط کمی ممکن است به وسیلۀ تجربۀ شخصی و تجربۀ دیگران مهار شود. هرگاه مردم ارتباط محکمی با شماری از گروه‌های مستقل نداشته باشند، برای هرگونه ماجراجویی و "دخالت فعالانه" در جامعۀ بزرگ‌تر آمادگی دارند. مشارکت مردم در زمان‌هایی خاص و با شیوه‌های نهادی به سبب منافعی مشخص ـ مثلاً از طریق اتحادیه‌های صنفی و اتحادیه‌های کارگری یا در انتخابات ـ کاملاً با ایجاد روش‌هایی ویژه برای اِعمال فشار مستقیم بر مراکز حیاتی جامعه ـ مانند حمله به یک نهاد قانون‌گذاری دولتی، باندهای سیاسی خیابانی و غیره ـ تفاوت دارد. این شکل دوم فعالیت جمعی است که نظریه‌پردازان اشرافی از آن می‌ترسند، ولی اشتباه آن‌ها این است که فکر می‌کنند دسترسی برابر به نخبگان برای بروز این نوع فعالیت کافی است: دسترسی گسترده ناشی از اتمی‌شدن اجتماعی نیز لازم است.
بنابراین، هر برداشت از جامعۀ توده‌ای برای کامل‌شدن خود، به برداشت دیگر هم نیاز دارد. آن‌ها در کنار هم شالوده لازم را برای اقامۀ نظریه‌ای عمومی درباره جامعۀ توده‌ای فراهم می‌کنند.»
کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» با ترجمۀ وحید بزرگی در نشر نی منتشر شده است.


درباره ویلیام کورنهاوزر، نویسنده کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای»
ویلیام کورنهاوزر (William Kornhauser)، متولد 1925، جامعه‌شناس سیاسی و متخصص در زمینۀ جنبش‌های اجتماعی بود. «سیاست در جامعۀ توده‌ای» از مشهورترین آثار اوست و اثری پیشگام در نوع خود به حساب می‌آید. کورنهاوزر همچنین به دلیل روشن‌نگری و نیز شور و شوق‌اش در امر تدریس و تأثیرگذاری‌اش بر فعالان دانشجویی دهه‌های 60 و 70 میلادی مشهور است.

رتبۀ کتاب «سیاست در جامعۀ توده‌ای» در گودریدز: 3.50 از 5.