دولت مدرن و بحران قانون
چالش قانون و شریعت در ایران معاصر

کتاب «دولت مدرن و بحران قانون» نوشته داود فیرحی
چالش قانون و شریعت در ایران معاصر
کتاب «دولت مدرن و بحران قانون» نوشته داود فیرحی پژوهشی عمیق در ماجرای قانون و دولت مدرن ایران است. فیرحی در کتابش به بررسی و واکاوی بحران‌های حاکم ایران در دولت مدرن و قانون پرداخته است. ایران با انقلاب مشروطه گامی در جهت توسعه و تجددگرایی برداشت، انقلابی که قانون‌پذیری حاکمیت و ایجاد دولت مدرن از مهم‌ترین مطالباتش بوده است. اما استعمارگران خارجی و متحجرین داخلی مسببان ناکامی این انقلاب عظیم بودند. کتاب «دولت مدرن و بحران قانون» بر پایه‌ و اساس تاریخ ایران از مشروطه تا امروز به تحلیل و بررسی دقیقی درباره چالش‌های قانون و شریعت پرداخته است.
درباره کتاب «دولت مدرن و بحران قانون»
کتاب دارای 9 فصل است، علاوه بر فصل‌های مندرج ابتدا با «درآمد، نشانه‌های تغییر» آغاز می‌شود. در این قسمت که 8 زیربخش دارد به مفهوم ملت و حق حاکمیت، مذهب و ملت توجه شده است. فهرست فصل‌های نه گانۀ کتاب عبارت است از: معمای تأسیس، نظم جدید و مسئله تأیید، پارادکس ملیت و تجدد، معمای خویشتن، ایرانشهری و مسئلۀ ایران، معمای دولت، فقه و مفاهیم نوآیین، بحران قانون، تداوم بحران و بحران تداوم.
در بخشی از کتاب با عنوان «تأملی بر معمای تناقض» می‌خوانیم:
عبور از حکمرانی سنتی و نگاه به تجدد عوارض بسیاری برای جامعۀ ایران داشت که مهم‌ترین آن‌ها «مسئله تأیید وضع جدید» از جانب سنت و نیروهای سنتی بود. لکن چنین فرایندی آسان نبود و مشکلات خاص خود را داشت: در جامعه بحران آفرید، رهبران مذهبی و حوزۀ عمومی را دوقطبی کرد، و در ذهن‌ها تناقضی کاشت که تاکنون رفع نشده است.
چنان‌که گذشت، شیخ فضل الله نوری قانون مشروطه را منافی با دین اسلام می دانست. سید احمد طباطبایی، که فرزند آیت‌الله سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی و همفکر نوری است، در گزارش اوضاع تهران به صاحب عروه می نویسد: «حال، وقتی است که کفر و اسلام تقابل نموده است. مجال تهاون نیست. اگر فی‌الجمله تهاون شود، اسلام و احکام آن به کلی از دست خواهد رفت [...] من تعجب دارم که چگونه یک‌مرتبه همۀ مردم مرتد و دهری شده‌اند.» به گفتۀ سیداحمد، «حرف بزرگ و عمده این است که حقوق باید مساوی باشد و کفار و مسلمین یکسان باشند» و شیخ فضل‌الله هم بر همین نقطه دست گذاشته بود و می‌گفت: «مملکت اسلامیه مشروطه نخواهد شد، زیرا که محال است با اسلام، حکم مساوات.» سید احمد، پدرش به صاحب عروه توصیه می‌کند: «چون ولی‌عهد [محمدعلی میرزا]، مقلد حضرت‌عالی و خیلی معتقد است، امید است مواعظ حضرت‌عالی نافع باشد، خصوص در این موقع که اولِ کار و ورود او به مقر سلطنت است.» روشن است که تقابل جدی است و نیروهای مذهبیِ مهمی محمدعلی شاه را به سمت انحلال مشروطه و تخریب مجلس شورای ملی سوق می‌دهند. این اندیشه بر دو پیش فرض اساسی استوار است: نخست این‌که مشروطه مغایر اسلام و مشروطه خواهی کفر و ارتداد است؛ دوم این‌که «بنای اسلامی بر این دو امر است: نیابت در امور نبوتی، و سلطنت، و بدون این دو، احکام اسلامیه معطل خواهد بود. پیش فرض دوم همان نظر شیخ فضل‌الله نوری است، اما چنین می‌نماید که آیت‌الله سیدکاظم یزدی، مرجع حامی نوری در نجف، با این دیدگاه موافق نیست و سلطنت یا حکومت را امری شرعی نمی‌داند، بلکه در حوزۀ عرف می‌نشاند. به همین دلیل هم در اصلاحیه‌ای بر اصل بیست‌و‌هفتم متمم قانون اساسی مشروطه، اختیارات قوۀ مقننه را به وضع و تهذیب قوانین عرفیه محدود می‌کند و در حاشیۀ پیش‌نویس قانون اساسی می‌نویسد: قوۀ مقننه که مخصوص است به وضع و تهذیب قوانین عرفیه و این قوه ناشی می‌شود از [...]»
درباره نویسنده کتاب «دولت مدرن و بحران قانون»
داود فیرحی پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام است که در سال 1343 به دنیا آمد. فیرحی علاوه بر تحصیلات حوزوی، دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تهران داشت و در همان دانشگاه در گروه علوم سیاسی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی تدریس می‌کرد. داود فیرحی استاد میههان دانشگاه مفید در قم نیز بوده است. فیرحی عضو شورای مرکزی مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم بود. همچنین در موسسه مطالعات سیاسی ـ اقتصادی «پرسش» درسگفتارهایی برگزار کرده است.
فیرحی در مدت عمرش 60 مقاله در مجلات و کنفراس‌های علمی در زمینه‌ی اندیشه سیاسی اسلام نوشت و استاد راهنمای رساله‌های بسیاری در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکترا بود.
کتاب‌های تألیفی او عبارتند از: «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام»، «دولت اسلامی و تولیدات فکر دینی»، «نظام سیاسی و دولت در اسلام»، «تاریخ تحول دولت در اسلام»، «روش‌شناسی و اندیشۀ سیاسی در اسلام»، «دین و دولت در عصر مدرن»، «فقه و سیاست در ایران معاصر؛ فقه سیاسی و فقه مشروطه»، «آستانه تجدد؛ در شرح تنبیه الامه و تنزیه المله» و «فقه و حکمرانی حزبی»
داود فیرحی در آبان سال 1399 در اثر ابتلا به کرونا درگذشت.
درباره چاپ و نشر کتاب « مدرن و بحران دولت قانون»
کتاب تألیفی «دولت مدرن و بحران قانون» توسط نشر نی برای علاقه‌مندان چاپ و منتشر شده است.