بنیادگرایی بازار (دانشگاه تهران)

کتاب «بنیادگرایی بازار» اثر یوسف اباذری
کتابی در نقد اقتصاد بازار آزاد و سیاست‌های نولیبرالی. یوسف اباذری در کتاب «بنیادگرایی بازار» با نگاهی انتقادی به نظریۀ اقتصاد بازار آزاد و نتایج عملی این نظریه پرداخته است.
کتاب «بنیادگرایی بازار» نقدی‌ست بنیادین بر اقتصاد بازار آزاد و خطرات این اقتصاد برای دموکراسی. اباذری در کتاب «بنیادگرایی بازار» به بررسی انتقادی سیاست‌های نولیبرالیِ مدافع اقتصاد بازار آزاد در ایران و جهان می‌پردازد و بحران‌های برآمده از دل این سیاست‌ها را واکاوی می‌کند و همچنین نظریۀ مبتنی بر شکست‌ناپذیری اقتصاد بازار آزاد را مورد نقد قرار می‌دهد.
کتاب «بنیادگرایی بازار» کتابی‌ست که هم متخصصان و دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد و جامعه‌شناسی و علوم سیاسی را به کار می‌آید و هم کسانی را که تخصصی در این حوزه‌ها ندارند اما به مباحث مربوط به این حوزه‌ها علاقمندند و ریشه‌ها و عوامل و چرایی بحران‌های اقتصادی و دیگر بحران‌های مرتبط با این بحران‌ها و به‌ویژه مسائل اقتصادی ایران دغدغۀ ذهنی‌شان است.
یوسف اباذری، که همواره در سخنرانی‌هایش نیز منتقد جدی و صریح سیاست‌های نولیبرالی و اقتصاد بازار آزاد بوده است، در کتاب «بنیادگرایی بازار» نیز به طرح همین دغدغه‌ها پرداخته و ضمن ترسیم تأثیرات بین‌المللی سیاست‌های نولیبرالی، طرفداران اقتصاد بازار آزاد در ایران را نیز نقد کرده و ریشه‌های این جریان در ایران را، با رویکردی انتقادی، مورد واکاوی قرار داده است.
کتاب «بنیادگرایی بازار» به زبانی نوشته شده که، ضمن حفظ رویکرد آکادمیک و تخصصی و علمی، برای مخاطبان غیرمتخصص در اقتصاد نیز تا جای ممکن قابل درک باشد.
بعضی فصلهای کتاب «بنیادگرایی بازار» ماحصل همکاری یوسف اباذری و نویسندگانی دیگرند و به‌صورت مشترک نوشته شده‌اند.
به کتاب «بنیادگرایی بازار» گفت‌وگویی با یوسف اباذری نیز پیوست شده است.

مروری بر کتاب «بنیادگرایی بازار»
در کتاب «بنیادگرایی بازار»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، با رویکردی انتقادی به نظریۀ اقتصاد بازار آزاد و سیاست‌های نولیبرالی در ایران و جهان پرداخته شده است.
خطر و تهدیدی که از جانب نولیبرالیسم و اقتصاد بازار آزاد متوجه دموکراسی است از جمله مضامین محوری کتاب «بنیادگرایی بازار» است.
اباذری در مقدمۀ کتاب «بنیادگرایی بازار» به نقدهایی که بر دیدگاه‌های منتقدان نولیبرالیسم وارد شده پاسخ می‌دهد. از جملۀ این نقدها این است که اصطلاحی به‌ نام «نولیبرالیسم» وجود ندارد و این یک اصطلاح من‌درآوردی‌ست که مخالفان اقتصاد بازار آزاد جعل کرده‌اند. اباذری با سند و مدرک نشان می‌دهد که چنین اصطلاحی وجود دارد و منشاء و تاریخ شکل‌گیری آن را هم شرح می‌دهد.
اباذری همچنین در مقدمۀ کتاب «بنیادگرایی بازار» از این موضوع سخن می‌گوید که نولیبرالیسم چگونه خود را با هر رویکرد و ایدئولوژی و مرام و مسلکی هم‌سو می‌کند و به همین دلیل در هر سرزمینی به رنگی درمی‌آید. این پاسخی‌ست به کسانی که می‌گویند نولیبرالیسم فرسنگ‌ها از آنچه در عرصۀ اقتصاد ما روی می‌دهد دور است و مسائل اقتصادی ایران ربطی به نولیبرالیسم ندارد.
در بخشی از مقدمۀ کتاب «بنیادگرایی بازار» نیز، با ارجاع به مقاله‌ای از محمد مختاری به نام «زبان به کام سیاست»، از سیطره زبان خاص نولیبرالیسم بر جوامع سخن می‌رود.
اباذری پس از مقدمه‌ای که در آن به زبانی ساده و با ارجاع به متون مختلف، مبانی نولیبرالیسم را شرح و به نقدهای نولیبرال‌ها بر آرای مخالفانشان پاسخ می‌دهد، در فصلهای گوناگون کتاب «بنیادگرایی بازار» و مصاحبه‌ای که به این کتاب ضمیمه شده است، مباحث انتقادی خود درباره نولیبرالیسم و اقتصاد بازار آزاد و ماهیت و تأثیرات آن و نیز چگونگی اجرای سیاست‌های نولیبرالیِ مبتنی بر نظریۀ اقتصاد بازار آزاد در ایران را بسط می‌دهد و به نقد طرفداران ایرانی این نظریه می‌پردازد.
در ابتدای مقدمۀ کتاب «بنیادگرایی بازار» این عبارت از کتاب «حرف‌هایی با دخترم درباره اقتصاد» یانیس واروفاکیس نقل شده است: «تضمین این‌که هر کسی مقتدرانه می‌تواند درباره اقتصاد حرف بزند، پیش‌نیاز جامعه خوب و پیش‌شرط دموکراسی اصیل است. چرا که بالا و پایین اقتصاد ماهیت زندگی ما را تعیین می‌کند؛ نیروهایش دموکراسی‌های ما را به سخره می‌گیرند و چنگال‌هایش به عمق روحمان نفوذ می‌کنند و به امیدها و اشتیاق‌های ما شکل می‌دهند.»
رویکرد اباذری نیز در کتاب «بنیادگرایی بازار» چنین رویکردی‌ست؛ رویکردی مبتنی بر بیرون‌کشیدن انحصارِ حرف‌زدن راجع به اقتصاد از چنگ نخبگان و متخصصان و آوردن آن به عرصۀ عمومی و به میان مردم، یعنی همان عرصه‌ای که تصمیمات اقتصادی بیشترین تأثیر را بر آن می‌گذارد.
نظریۀ کوچک‌سازی دولت، که نولیبرال‌ها و طرفداران اقتصاد بازار آزاد از آن دفاع می‌کنند، یکی از موضوعاتی‌ست که در کتاب «بنیادگرایی بازار» مورد نقد قرار می‌گیرد، چرا که به‌اعتقاد اباذری این کوچک‌سازی با قوی‌کردن دولت برای سرکوب مخالفان اقتصاد بازار آزاد و هر عاملی که چوب لای چرخ سیاست‌های مبتنی بر بازار آزاد می‌گذارد همراه است.
کتاب «بنیادگرایی بازار» از مقدمه، چهار فصل به نام‌های «بنیادگرایی بازار»، «عقلانیت، اعتدال، جنبش‌های فاشیستی، جنبش‌های مذهبی افراطی»، «سه دهه هم‌نشینی دین و نولیبرالیسم در ایران»، «استقرار مکتب آموزشی نیاوران» و ضمیمه‌ای با عنوان «در نقد لیبرال‌های وطنی»، که گفت‌وگوی یوسف اباذری با متین غفاریان است، تشکیل شده است.
گفتنی‌ست که در نگارش فصل سوم کتاب «بنیادگرایی بازار»، آرمان (علیرضا) ذاکری و در نگارش فصل چهارم این کتاب، حمیدرضا پرنیان با یوسف اباذری همکاری داشته‌اند.
کتاب «بنیادگرایی بازار» در انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.

درباره یوسف اباذری، نویسنده کتاب «بنیادگرایی بازار»
یوسف‌علی اباذری (معروف به یوسف اباذری)، متولد 1331، پژوهشگر و متخصص جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی ادبیات، دانشیار بازنشستۀ گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و مترجم ایرانی است.
اباذری دارای لیسانس ارتباطات و فوق لیسانس و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران است. او عضو شورای نویسندگان مجلۀ «ارغنون» و نیز سردبیر مجلۀ «نامۀ علوم اجتماعی» بوده است. اباذری در حوزه جامعه‌شناسی ادبیات و آرای فرمالیست‌های روس و نظریات میخائیل باختین و نیز تأثیر فلسفه بر ادبیات نیز تحقیق کرده است.
از یوسف اباذری، به‌جز کتاب «بنیادگرایی بازار»، اثر تألیفی دیگری نیز به نام «خرد جامعه‌شناسی» منتشر شده است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «دورکم» انتونی گیدنز و مقالۀ «ورای اصل لذّت» زیگموند فروید اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «بنیادگرایی بازار» در گودریدز: 4.50 از 5.