روزنه ای به اتاق های دربسته

کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته: پژوهشی بی‌پرده درباره رابطۀ خبرنگار و دیپلمات، با اتکا به مذاکرات وین» نوشتۀ کتایون لامع‌زاده
بین روزنامه‌نگاری و دیپلماسی چه رابطه‌ای برقرار است و خبرنگار و دیپلمات چه نوع تعاملی باهم دارند؟ کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته: پژوهشی بی‌پرده درباره رابطۀ خبرنگار و دیپلمات، با اتکا به مذاکرات وین» تحقیقی است که حول این پرسش‌ شکل گرفته است. کتایون لامع‌زاده در کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته»، با استناد به نمونه‌های مختلف و به‌ویژه مذاکرات هسته‌ای در وین، رابطۀ میان خبرنگار و دیپلمات و تعامل آن‌ها را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است؛ این رابطه و تعامل، چنانکه در این کتاب می‌خوانیم، بیشتر مبتنی بر تضاد است نه اشتراک. اگرچه دیپلمات و خبرنگار هردو هدف مشترکی دارند که آن هم کسب خبر است، اما چنانکه در دیباچۀ مجید رضاییان بر کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» اشاره شده «دیپلمات در فرایند مذاکره می‌کوشد امتیاز بستاند و نیز ناچار است امتیاز هم بدهد. اما وظیفه ندارد در امتیاز گرفتن و امتیاز دادن "شفاف" عمل کند، از قضا، کارِ خبرنگار همین است که در هر دو مورد شفاف عمل کند و این امر رابطه‌ای میان خبرنگار و دیپلمات به وجود می‌آورَد که گاه تلخ و گاه تاحدی شیرین است.»
کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» از تضاد میان ضرورت شفافیت در کار روزنامه‌نگاری و خبرنگاری و ضرورت بروز ندادن اطلاعات در کار دیپلماسی می‌گوید و از اینکه وقتی خبرنگار، دیپلمات می‌شود و دیپلمات، خبرنگار چه اتفاق‌هایی می‌تواند بیفتد. حضور دیپلمات‌ها در فضای مجازی از جمله موضوعاتی است که در کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» به آن پرداخته شده است.

مروری بر کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته»
کتایون لامع‌زاده در کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» از رابطه‌ای می‌گوید که ماهیت آن بر نوعی تضاد و کشمکش بنا شده است؛ تضاد و کشمکشی ناشی از تلاش برای دستیابی به هدفی مشترک با رویکردی متضاد؛ کشمکش و تضاد میان خبرنگار و دیپلمات، وقتی یکی از آن‌ها در پی اهداف سیاسی در اتاق‌ دربسته مشغول مذاکره با نمایندگان کشورهای دیگر است و دیگری در پی نفوذ به همان اتاق دربسته تا اطلاعاتی هرچه بیشتر کسب کند و این اطلاعات را به گوش مخاطبان روزنامه‌ها و هر رسانه‌ای که در آن مشغول به کار است برساند. لامع‌زاده در کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» تجربه‌های خود را در کار خبرنگاری با تحقیق در اسناد و منابع مربوط به موضوع کتاب می‌آمیزد. او در این کتاب، با نقل نمونه‌هایی از رابطۀ خبرنگار و دیپلمات و از جمله با اتکا به مذاکرات وین و بررسی این مذاکرات از منظر رابطۀ خبرنگار و دیپلمات، این رابطه را از جوانب گوناگون مورد بررسی قرار می‌دهد. در این کتاب، با ارجاع به نمونه‌های مختلف، نگاه دیپلمات‌ها به خبرنگاران مورد بررسی قرار گرفته و همچنین این پرسش مطرح شده است که آیا با توجه به تضاد میان دیپلمات و روزنامه‌نگار، امکان همکاری میان آن‌ها وجود دارد؟
در این کتاب همچنین با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجۀ پیشین ایران، و حمید بعیدی‌نژاد، سفیر پیشین ایران در انگلیس، مصاحبه شده است.
کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته»، چنانکه مجید رضاییان در دیباچۀ این کتاب اشاره کرده، «بر سه بنیانِ تجربه‌نگاری، نکته‌سنجی و تحلیل استوار است.»
کتاب از دیباچۀ مجید رضاییان، پیشگفتار نویسنده و هفت فصل تشکیل شده است که عبارتند از: «دیپلمات در نقش خبرنگار»، «روزنامه‌نگار در نقش دیپلمات»، «روزنامه‌نگاران و طعم دیپلماسی رسانه‌ای»، «دیپلماسی رسانه‌ای در کاخ سفید»، «بازی رسانه‌ و دیپلماسی در توافق هسته‌ای»، «حضور دیپلمات‌ها در رسانه‌های مجازی» و «اقتضائات حضور دیپلمات‌های ایرانی در دنیای مجازی».
در بخشی از کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته» می‌خوانید: «معروف است که استادان دانشگاه از نزدیک شدن به خبرنگاران اکراه دارند، از این‌که ادبیات و گفتارشان شبیه روزنامه‌نگاران باشد نفرت دارند و خلاصه این‌که "آکادمیسم" نگاه خوبی به "ژورنالیسم" ندارد.
اگر خبرنگار حوزه دانشگاه باشید، می‌توانید به طریقی با این وضعیت کنار بیایید، چون همۀ خبرها که دست استاد دانشگاه نیست، اما برای خبرنگار حوزه سیاست خارجی اوضاع فرق می‌کند. رویدادهای پی‌درپی و درهم‌تنیده بین‌المللی تعامل این دو را ناگزیر می‌کند. هر نشست و همایشی هم که یک طرفِ آن به خارج از کشور برسد، حتماً دو شخصیت ثابت دارد: "خبرنگار و دیپلمات". نقش‌های آن‌ها تا حد زیادی شبیه به هم است. هر دو به دنبال کسب اطلاعاتند، ولی با هدف و روشی متفاوت. رویدادهای جهانی سوژه هر دوی آن‌هاست، ولی شیوه کسب و پردازش خبر میان آن‌ها متفاوت است. خبرنگار خبر را می‌بلعد، ولی دیپلمات آن را مزه‌مزه می‌کند. خبرنگار باید سریع خبر را به مخاطب برساند که همان مردم یا خوانندگانند، اما دیپلمات خبرش را به دستگاه دیپلماسی می‌دهد. تأثیر خبرِ خبرنگار فوری و آنی است، اما نتیجۀ خبر دیپلمات بعد از مدتی مشخص می‌شود.
آن‌ها از دو دنیای متفاوت در رویدادی بین‌المللی به هم می‌رسند. محیط کارِ روزنامه‌نگار هر چیزی دارد بجز نظم و دیسیپلینی که دیپلمات انتظار دارد. در تحریریه‌ها و اتاق‌های خبر همه به تندی و با صدای بلند حرف می‌زنند، با شتاب راه می‌روند، رفتارشان بی‌دغدغه و سرخوش است. میز روزنامه‌نگاران هم هیچ‌وقت نظم نمی‌گیرد. سروصدایشان هم که بلند است. این رفتارها با آداب دیپلماتیک فرق دارد. دیپلمات‌ها هم به همان آرامیِ دانشگاهی‌هایند: نگاه‌هایشان پرمعناست، با طمأنینه سخن می‌گویند، حرکاتشان کشدار است و آدابی خاص دارند.
برخلاف دیپلمات، خبرنگار نمی‌تواند اطوکشیده باشد، لباسش باید راحت باشد تا راحت کار کند. باید به زبان عامۀ مردم بنویسد. کلمات پیچیده و تخصصی را تا حد امکان ساده و عامه‌فهم کند. جملاتش کوتاه باشد. همۀ این‌ها نقطۀ مقابل نثر دیپلماتیک است. برعکسِ خبرنگار، سرعت به کار دیپلمات نمی‌آید. او باید کارش را در آرامش انجام دهد و از هیاهو به دور باشد. نیاز به تعمق و تأمل در رویدادها دارد. اما خبرنگار در لحظه زندگی می‌کند و صبر برایش معنا ندارد.
به همۀ این دلایل، طبیعی است که دیپلمات‌ها از خبرنگاران دوری کنند، اما این دو ارتباطی دو سویه دارند. خبرنگار تیترش را از دیپلمات می‌گیرد و دیپلمات اطلاعاتش را از خبرنگار و رسانه. چنین معامله‌ای طبیعی به نظر می‌رسد. این دو، چه بخواهند و چه نخواهند، از دست هم خلاصی نخواهند داشت.»
کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته: پژوهشی بی‌پرده درباره رابطۀ خبرنگار و دیپلمات، با اتکا به مذاکرات وین» در نشر ثالث منتشر شده است.

درباره کتایون لامع‌زاده، نویسنده کتاب «روزنه‌ای به اتاق‌های دربسته»
کتایون لامع‌زاده، متولد 1347، خبرنگار سیاسی ایرانی است. لامع‌زاده دارای فوق لیسانس مردم‌شناسی است و سال‌ها به‌عنوان خبرنگار و سردبیر گروه سیاسی با خبرگزاری ایرنا همکاری کرده است. او همچنین مدیریت کل اخبار داخلیِ این خبرگزاری را در کارنامۀ کاری خود دارد.