تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932

منبعی مهم برای مطالعۀ تاریخ اقتصاد و تحولات اقتصادی در ایران معاصر. کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932»، با عنوان اصلی Recent Financial and Monetary History of Persia، کتابی‌ست در تحلیل تحولات اقتصادی ایران از نیمۀ دوم حکومت قاجار تا سال 1312، یعنی اواسط دوره رضا شاه.
کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» رسالۀ دکترای اقتصاد اسفندیار بهرام یگانگی در دانشگاه کلمبیا است و متن اصلی آن اولین بار در سال 1934 میلادی (1313 خورشیدی) منتشر شده و بعد از هشتاد سال به فارسی ترجمه شده است. دلیل ترجمۀ این کتاب، بعد از این مدت طولانی که از انتشار متن اصلی‌اش می‌گذرد، چنانکه در پیش‌گفتار احمد میدری ترجمۀ فارسی کتاب توضیح داده شده، نبودِ کتاب‌های دیگری‌ست که در آن‌ها مطالب این کتاب به‌صورت کامل‌تر بیان شده باشد. از همین رو تحلیل و بررسی‌ای که اسفندیار بهرام یگانگی در کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» از دوره‌ای از اقتصاد ایران معاصر ارائه می‌دهد هنوز هم منبعی مهم و قابل استفاده برای پژوهشگران اقتصاد ایران است. این کتاب همچنین می‌تواند کتابی کارآمد برای سیاست‌گذاران اقتصادی در ایران باشد.
کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932»، چنانکه احمد میدری در پیش‌گفتار ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره کرده، «به گونه‌ای تحولات تجاری و پولی ایران را در دوره 1875 تا 1932 بررسی کرده است که مورخان و تحلیل‌گران برجستۀ اقتصاد ایران مانند چارلز عیسوی، محمدعلی کاتوزیان و جولیان بارییر همگی مطالعۀ اسفندیار بهرام یگانگی را مبنا قرار داده‌اند.»

مروری بر کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932»
در کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» با سِیرِ اقتصاد ایران از اقتصاد آزاد در زمان حکومت قاجار به اقتصاد تحت مداخلۀ دولت در دوره پهلوی اول و حکومت رضا شاه مواجهیم.
کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» حاوی اطلاعات تاریخی ارزنده‌ای درباره نظام پولی و نیز تاریخ تجارت بین‌الملل ایران در دوره‌ای است که کتاب به آن می‌پردازد و از این لحاظ منبعی مهم برای پژوهشی تاریخی در اقتصاد ایران به حساب می‌آید.
همچنین، چنانکه در پیش‌گفتار احمد میدری بر ترجمۀ فارسی کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» اشاره شده، نکتۀ کلیدی و مهمی که می‌توان از این کتاب آموخت، شکست اقتصاد بازار آزاد در نبود حکومت قانون است؛ چون اگرچه در زمان قاجار، عملاً اقتصاد بازار آزاد حاکم بوده اما بی‌قانونی و هرج‌ومرج در اداره کشور باعث شده که این سیستم اقتصادی نتواند نقش مثبتی در وضعیت اقتصادی ایرانِ عصر قاجار ایفا کند.
میدری در این پیش‌گفتار، کلیدی برای ورود به مباحث مطرح‌شده در کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» به دست می‌دهد. او در توضیح اقتصاد آزاد در حکومت بی‌قانونِ عصر قاجار و پیامدهای آن و درس و پیامی که این کتاب می‌تواند در بر داشته باشد، می‌نویسد: «درس و پیام مهم این کتاب برای علاقه‌مندان و سیاست‌گذاران اقتصادی چرایی پایان عصر اقتصاد آزاد در سال 1312 و آغاز مداخلۀ دولت در اقتصاد ایران است. دوره سلطنت قاجار را می‌توان عصر اقتصاد آزاد در نظام سیاسی بی‌قانون دانست. در هیچ دوره‌ای مانند سلطنت قاجار آزادی اقتصادی بدون حاکمیت قانون در ایران وجود نداشته است: تعرفۀ بازرگانی تنها 5 درصد بود، دولت قادر به افزایش حجم پول نبود زیرا حجم طلا و نقره کشور حجم پول را تعیین می‌کرد، هیچ شرکت دولتی از صنعتی گرفته تا بانک و بیمه وجود نداشت، آزادی ورود و خروج سرمایه به‌حدّ اعلا در کشور جریان داشت و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران بین‌المللی در ایران حضور داشتند، بازار نیروی کار کاملاً آزاد بود و دولت در تعیین نرخ دستمزدها اصلاً مداخله نمی‌کرد، و نرخ ارز نیز براساس عرضه‌وتقاضا در بازار تعیین می‌شد. اما این آزادی اقتصادی در شرایطی به وقوع پیوست که دولت در انجام وظایف خود مانند جلوگیری از نفوذ سیاسی خارجیان و دفاع از کیان کشور و برقراری نظم و قانون کاملاً ناتوان و به عبارت بهتر خود منشأ تجاوز به حقوق اساسی ملت بود. تحلیل این دوره نشان می‌دهد که در اینچنین حکومتی هیچ معجزه‌ای از دست نامرئی آدام اسمیت بیرون نخواهد آمد. این درس بزرگی است که امروز به‌شدت نیازمند آن هستیم: حکومت قانون مقدمۀ نظم اقتصادی است و اقتصاد بازار بر دوش حکومتی قانون‌مدار شکل می‌گیرد وگرنه عدم مداخلۀ دولت در غیاب قانون همان‌طور که در دوره قاجار شاهد آن بودیم جز فقر و فلاکت چیزی به ارمغان نمی‌آورد.»
کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» از هشت فصل تشکیل شده که عبارتند از: «نگاهی کلی به وضعیت اقتصادی ایران»، «تاریخ نفوذ سیاسی اقتصادی خارجیان بر ایران از نیمۀ دوم قرن نوزدهم»، «نفوذ سیاسی اقتصادی بیگانگان در ایران و تاریخ تعرفه در ایران»، «پول، نقره و ارز از سال 1875 تا 1932»، «تجارت خارجی، تراز تجارت بین‌المللی و تراز پرداخت‌های بین‌المللی از سال 1875 تا 1914»، «تجارت خارجی، تراز تجارت بین‌المللی و تراز پرداخت‌های بین‌المللی از سال 1914 تا 1932»، «پیامد وضعیت تراز پرداخت‌ها و ارز بر اقتصاد ملی» و «خلاصه، نتیجه‌گیری و پیشنهادها».

درباره اسفندیار بهرام یگانگی، نویسنده کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932»
اسفندیار بهرام یگانگی، متولد 1287 در یزد و درگذشته به‌سال 1351، اقتصاددان و سیاستمدار ایرانی، فعال اقتصادی و بنیانگذار آبیاری نوین در ایران و نیز یکی از بنیانگذاران شرکت بوتان است.
یگانگی دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه کلمبیا بود. او اولین ایرانی‌ای است که برآوردهای آماری را با استفاده از روش‌های جدید علمی ارائه داده است. از مهمترین دستاوردهای او حفر چاه‌های عمیق برای کشاورزی، در سراسر ایران است. یگانگی اولین ایرانی‌ای است که این چاه‌ها را به‌طور گسترده در نقاط مختلف ایران حفر کرده است. او همچنین اولین ایرانی‌ای است که به احداث کارگاه‌های تعمیر کشتی و سکوهای حفاری نفت در بندر بوشهر اقدام کرده است.
معروف است که یگانگی بابت حفر چاه‌هایی که به آب مناسب نمی‌رسید و نیز بابت حفر چاه برای نیازمندان پولی نمی‌گرفت. او همچنین برای چاهی که به‌خواست آیت‌الله بروجردی برای مسجدی در قم حفر کرد پولی نگرفت و به همین دلیل در نماز جمعۀ قم از او قدردانی شد. او بعد از زلزلۀ بویین زهرا نیز به رایگان برای زلزله‌زدگان چاه عمیق حفر کرد.
اسفندیار بهرام یگانگی به‌مدت چهار دوره پیاپی، از دوره بیستم تا بیست و سوم، نماینده ایرانیان زرتشتی در مجلس شورای ملی بود. از جمله خدمات او به جامعۀ زرتشتیان، می‌توان به حفر چاه عمیق در آرامگاه زرتشتیان تهران (قصر فیروزه) و راه‌اندازی همایش‌هایی با عنوان «کنکاش یگانگی» برای هم‌اندیشی زرتشتیان برای حلّ مسائل و مشکلات جامعۀ زرتشتی اشاره کرد.
یگانگی همچنین مؤسس درمانگاه خیریه‌ای به‌نام پدرش، بهرام اردشیر یگانگی، در تهران است.
اسفندیار بهرام یگانگی در سال 1351 و در شصت‌و‌چهارسالگی، بر اثر دیابت، در ایالت مینه‌سوتای امریکا درگذشت و در ایران، در آرامگاه زرتشتیان تهران، به خاک سپرده شد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932»
کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» با ترجمه و پیش‌گفتار احمد میدری در انتشارات دنیای اقتصاد منتشر شده است.
چنانکه احمد میدری خود در پیش‌گفتار کتاب «تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932» توضیح می‌دهد، فصل‌های اول و دوم و هفتم این کتاب را میکاییل عظیمی و محمدحسین نعیمی‌پور به فارسی ترجمه کرده‌اند و احمد میدری کار ویرایش ترجمۀ این فصلها را به‌عهده داشته است.
احمد میدری، متولد 1342 در آبادان، اقتصاددان، مترجم، استاد دانشگاه، پژوهشگر حوزه اقتصاد و سیاستمدار ایرانی است. میدری دارای لیسانس اقتصاد نظری از دانشگاه شیراز، فوق لیسانس توسعه و برنامه‌ریزی اقتصادی از دانشگاه تهران و دکترای تخصصی اقتصاد از دانشگاه تهران است. او در دوره ششم مجلس شورای اسلامی نماینده آبادان و نیز عضو کمیسیون اقتصادی مجلس بود.
میدری از سال 1383 تا 1384 مشاور قائم مقام وزیر اقتصاد بوده است. او همچنین معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را در کارنامۀ کاری خود دارد.
عضویت در هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی، کار به‌عنوان پژوهشگر در مرکز تحقیقات استراتژیک و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و عضویت در هیئت مدیره بیمه دانا از جمله سوابق اجرایی و علمی احمد میدری است. او همچنین در دوران نمایندگی‌اش در مجلس شورای اسلامی، عضو ناظر شورای برنامه‌ریزی استان خوزستان بوده است.
میدری، به‌جز ترجمه در حوزه اقتصاد، در تألیف مقالات و کتاب‌هایی در این حوزه نیز همکاری و مشارکت داشته که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب دوجلدی «در جستجوی سعادت عمومی» اشاره کرد.