منبعي مهم براي مطالع? تاريخ اقتصاد و تحولات اقتصادي در ايران معاصر. کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932»، با عنوان اصلي Recent Financial and Monetary History of Persia، کتابيست در تحليل تحولات اقتصادي ايران از نيم? دوم حکومت قاجار تا سال 1312، يعني اواسط دوره رضا شاه.
کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» رسال? دکتراي اقتصاد اسفنديار بهرام يگانگي در دانشگاه کلمبيا است و متن اصلي آن اولين بار در سال 1934 ميلادي (1313 خورشيدي) منتشر شده و بعد از هشتاد سال به فارسي ترجمه شده است. دليل ترجم? اين کتاب، بعد از اين مدت طولاني که از انتشار متن اصلياش ميگذرد، چنانکه در پيشگفتار احمد ميدري ترجم? فارسي کتاب توضيح داده شده، نبودِ کتابهاي ديگريست که در آنها مطالب اين کتاب بهصورت کاملتر بيان شده باشد. از همين رو تحليل و بررسياي که اسفنديار بهرام يگانگي در کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» از دورهاي از اقتصاد ايران معاصر ارائه ميدهد هنوز هم منبعي مهم و قابل استفاده براي پژوهشگران اقتصاد ايران است. اين کتاب همچنين ميتواند کتابي کارآمد براي سياستگذاران اقتصادي در ايران باشد.
کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932»، چنانکه احمد ميدري در پيشگفتار ترجم? فارسي اين کتاب اشاره کرده، «به گونهاي تحولات تجاري و پولي ايران را در دوره 1875 تا 1932 بررسي کرده است که مورخان و تحليلگران برجست? اقتصاد ايران مانند چارلز عيسوي، محمدعلي کاتوزيان و جوليان باريير همگي مطالع? اسفنديار بهرام يگانگي را مبنا قرار دادهاند.»
مروري بر کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932»
در کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» با سِيرِ اقتصاد ايران از اقتصاد آزاد در زمان حکومت قاجار به اقتصاد تحت مداخل? دولت در دوره پهلوي اول و حکومت رضا شاه مواجهيم.
کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» حاوي اطلاعات تاريخي ارزندهاي درباره نظام پولي و نيز تاريخ تجارت بينالملل ايران در دورهاي است که کتاب به آن ميپردازد و از اين لحاظ منبعي مهم براي پژوهشي تاريخي در اقتصاد ايران به حساب ميآيد.
همچنين، چنانکه در پيشگفتار احمد ميدري بر ترجم? فارسي کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» اشاره شده، نکت? کليدي و مهمي که ميتوان از اين کتاب آموخت، شکست اقتصاد بازار آزاد در نبود حکومت قانون است؛ چون اگرچه در زمان قاجار، عملاً اقتصاد بازار آزاد حاکم بوده اما بيقانوني و هرجومرج در اداره کشور باعث شده که اين سيستم اقتصادي نتواند نقش مثبتي در وضعيت اقتصادي ايرانِ عصر قاجار ايفا کند.
ميدري در اين پيشگفتار، کليدي براي ورود به مباحث مطرحشده در کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» به دست ميدهد. او در توضيح اقتصاد آزاد در حکومت بيقانونِ عصر قاجار و پيامدهاي آن و درس و پيامي که اين کتاب ميتواند در بر داشته باشد، مينويسد: «درس و پيام مهم اين کتاب براي علاقهمندان و سياستگذاران اقتصادي چرايي پايان عصر اقتصاد آزاد در سال 1312 و آغاز مداخل? دولت در اقتصاد ايران است. دوره سلطنت قاجار را ميتوان عصر اقتصاد آزاد در نظام سياسي بيقانون دانست. در هيچ دورهاي مانند سلطنت قاجار آزادي اقتصادي بدون حاکميت قانون در ايران وجود نداشته است: تعرف? بازرگاني تنها 5 درصد بود، دولت قادر به افزايش حجم پول نبود زيرا حجم طلا و نقره کشور حجم پول را تعيين ميکرد، هيچ شرکت دولتي از صنعتي گرفته تا بانک و بيمه وجود نداشت، آزادي ورود و خروج سرمايه بهحدّ اعلا در کشور جريان داشت و بزرگترين سرمايهگذاران بينالمللي در ايران حضور داشتند، بازار نيروي کار کاملاً آزاد بود و دولت در تعيين نرخ دستمزدها اصلاً مداخله نميکرد، و نرخ ارز نيز براساس عرضهوتقاضا در بازار تعيين ميشد. اما اين آزادي اقتصادي در شرايطي به وقوع پيوست که دولت در انجام وظايف خود مانند جلوگيري از نفوذ سياسي خارجيان و دفاع از کيان کشور و برقراري نظم و قانون کاملاً ناتوان و به عبارت بهتر خود منشأ تجاوز به حقوق اساسي ملت بود. تحليل اين دوره نشان ميدهد که در اينچنين حکومتي هيچ معجزهاي از دست نامرئي آدام اسميت بيرون نخواهد آمد. اين درس بزرگي است که امروز بهشدت نيازمند آن هستيم: حکومت قانون مقدم? نظم اقتصادي است و اقتصاد بازار بر دوش حکومتي قانونمدار شکل ميگيرد وگرنه عدم مداخل? دولت در غياب قانون همانطور که در دوره قاجار شاهد آن بوديم جز فقر و فلاکت چيزي به ارمغان نميآورد.»
کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» از هشت فصل تشکيل شده که عبارتند از: «نگاهي کلي به وضعيت اقتصادي ايران»، «تاريخ نفوذ سياسي اقتصادي خارجيان بر ايران از نيم? دوم قرن نوزدهم»، «نفوذ سياسي اقتصادي بيگانگان در ايران و تاريخ تعرفه در ايران»، «پول، نقره و ارز از سال 1875 تا 1932»، «تجارت خارجي، تراز تجارت بينالمللي و تراز پرداختهاي بينالمللي از سال 1875 تا 1914»، «تجارت خارجي، تراز تجارت بينالمللي و تراز پرداختهاي بينالمللي از سال 1914 تا 1932»، «پيامد وضعيت تراز پرداختها و ارز بر اقتصاد ملي» و «خلاصه، نتيجهگيري و پيشنهادها».
درباره اسفنديار بهرام يگانگي، نويسنده کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932»
اسفنديار بهرام يگانگي، متولد 1287 در يزد و درگذشته بهسال 1351، اقتصاددان و سياستمدار ايراني، فعال اقتصادي و بنيانگذار آبياري نوين در ايران و نيز يکي از بنيانگذاران شرکت بوتان است.
يگانگي داراي دکتراي اقتصاد از دانشگاه کلمبيا بود. او اولين ايرانياي است که برآوردهاي آماري را با استفاده از روشهاي جديد علمي ارائه داده است. از مهمترين دستاوردهاي او حفر چاههاي عميق براي کشاورزي، در سراسر ايران است. يگانگي اولين ايرانياي است که اين چاهها را بهطور گسترده در نقاط مختلف ايران حفر کرده است. او همچنين اولين ايرانياي است که به احداث کارگاههاي تعمير کشتي و سکوهاي حفاري نفت در بندر بوشهر اقدام کرده است.
معروف است که يگانگي بابت حفر چاههايي که به آب مناسب نميرسيد و نيز بابت حفر چاه براي نيازمندان پولي نميگرفت. او همچنين براي چاهي که بهخواست آيتالله بروجردي براي مسجدي در قم حفر کرد پولي نگرفت و به همين دليل در نماز جمع? قم از او قدرداني شد. او بعد از زلزل? بويين زهرا نيز به رايگان براي زلزلهزدگان چاه عميق حفر کرد.
اسفنديار بهرام يگانگي بهمدت چهار دوره پياپي، از دوره بيستم تا بيست و سوم، نماينده ايرانيان زرتشتي در مجلس شوراي ملي بود. از جمله خدمات او به جامع? زرتشتيان، ميتوان به حفر چاه عميق در آرامگاه زرتشتيان تهران (قصر فيروزه) و راهاندازي همايشهايي با عنوان «کنکاش يگانگي» براي همانديشي زرتشتيان براي حلّ مسائل و مشکلات جامع? زرتشتي اشاره کرد.
يگانگي همچنين مؤسس درمانگاه خيريهاي بهنام پدرش، بهرام اردشير يگانگي، در تهران است.
اسفنديار بهرام يگانگي در سال 1351 و در شصتوچهارسالگي، بر اثر ديابت، در ايالت مينهسوتاي امريکا درگذشت و در ايران، در آرامگاه زرتشتيان تهران، به خاک سپرده شد.
درباره ترجم? فارسي کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932»
کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» با ترجمه و پيشگفتار احمد ميدري در انتشارات دنياي اقتصاد منتشر شده است.
چنانکه احمد ميدري خود در پيشگفتار کتاب «تحولات پولي و مالي ايران از 1875 تا 1932» توضيح ميدهد، فصلهاي اول و دوم و هفتم اين کتاب را ميکاييل عظيمي و محمدحسين نعيميپور به فارسي ترجمه کردهاند و احمد ميدري کار ويرايش ترجم? اين فصلها را بهعهده داشته است.
احمد ميدري، متولد 1342 در آبادان، اقتصاددان، مترجم، استاد دانشگاه، پژوهشگر حوزه اقتصاد و سياستمدار ايراني است. ميدري داراي ليسانس اقتصاد نظري از دانشگاه شيراز، فوق ليسانس توسعه و برنامهريزي اقتصادي از دانشگاه تهران و دکتراي تخصصي اقتصاد از دانشگاه تهران است. او در دوره ششم مجلس شوراي اسلامي نماينده آبادان و نيز عضو کميسيون اقتصادي مجلس بود.
ميدري از سال 1383 تا 1384 مشاور قائم مقام وزير اقتصاد بوده است. او همچنين معاونت رفاه اجتماعي وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي را در کارنام? کاري خود دارد.
عضويت در هيئت علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز، تدريس در دانشگاه علامه طباطبايي، کار بهعنوان پژوهشگر در مرکز تحقيقات استراتژيک و مرکز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي و عضويت در هيئت مديره بيمه دانا از جمله سوابق اجرايي و علمي احمد ميدري است. او همچنين در دوران نمايندگياش در مجلس شوراي اسلامي، عضو ناظر شوراي برنامهريزي استان خوزستان بوده است.
ميدري، بهجز ترجمه در حوزه اقتصاد، در تأليف مقالات و کتابهايي در اين حوزه نيز همکاري و مشارکت داشته که از جمل? آنها ميتوان به کتاب دوجلدي «در جستجوي سعادت عمومي» اشاره کرد.
