سفر به انتهای شب

کتاب «سفر به انتهای شب» اثر لویی فردینان سلین
اولین و مشهورترین رمان لویی فردینان سلین و از مهمترین و بهترین رمان‌های ضدّ جنگ در تاریخ ادبیات جهان. کتاب «سفر به انتهای شب»، با عنوان اصلی Voyage au bout de la nuit، را یکی از بزرگترین رمان‌های قرن بیستم می‌دانند.
کتاب «سفر به انتهای شب» رمانی بود که بعد از انتشارش، هم تحسین منتقدان را برانگیخت و هم اختلاف ‌نظری را میان آن‌ها پدید آورد. این رمان برندۀ جایزۀ ادبیِ رنودو شد اما منتقدان، به‌دلیل تصویر بدبینانه‌ای که سلین در کتاب «سفر به انتهای شب» از وضعیت انسان ارائه داده بود و نیز سبک نوشتاری بدیع این رمان که ملهم از زبان عامیانه و در زمان خودش نو و بی‌سابقه بود، دربارۀ آن اختلاف‌ نظر پیدا کردند.
سلین زمانی شروع به نوشتن کتاب «سفر به انتهای شب» کرد که به‌عنوان پزشک در کلینیکی عمومی در حومۀ کلیشی پاریس کار می‌کرد.
کتاب «سفر به انتهای شب»، مانند تمام آثار لویی فردینان سلین، مایه‌هایی اتوبیوگرافیک دارد. سلین در کتاب «سفر به انتهای شب» تجربه‌های شخصی‌اش از دورۀ خدمت در سواره‌نظام فرانسه در زمان جنگ جهانی اول، دورۀ حضورش در آفریقا به‌عنوان کارمند یک شرکت جنگلبانی فرانسوی، بازدیدش از امریکا به‌عنوان افسر بهداشت جامعۀ ملل و کار پزشکی‌اش در پاریس را دستمایه قرار داده و با طنزی سیاه از اوضاع تباه انسان و روزگار دوزخی آدمی نوشته است.
متن اصلی کتاب «سفر به انتهای شب» اولین بار در سال 1932 منتشر شد. این رمان در سال 1999 در فهرست صد رمان قرن بیستم نشریۀ «لوموند» رتبۀ ششم را داشت.
کتاب «سفر به انتهای شب» همچنین در سال 2003 در فهرست صد رمان برتر تمام دوران نشریۀ «گاردین» قرار گرفت.

مروری بر کتاب «سفر به انتهای شب»
راوی و شخصیت اصلی کتاب «سفر به انتهای شب» مردی به نام فردینان باردامو است. سلین در این رمان شخصیتی همنام و از بسیاری جهات شبیه به خود را در مرکز رمان قرار داده و رشتۀ روایت را به او سپرده است. این کاری بود که او در رمان‌های بعدی‌اش نیز به آن ادامه داد و راویان رمان‌هایی هم که بعد از کتاب «سفر به انتهای شب» نوشته است فردینان نام دارند.
کتاب «سفر به انتهای شب» با ثبت نام داوطلبانۀ فردینان بارداموی جوان در ارتش آغاز می‌شود. فردینان، که دانشجوی پزشکی است، با طیب خاطر و شوق‌ و ذوق و شور و هیجان وارد ارتش فرانسه می‌شود و با ارتش در جنگ جهانی اول شرکت می‌کند. او اما خیلی زود به پوچی و بیهودگی جنگ پی می‌برد و هیجانش برای حضور در جنگ جای خود را به دلزدگی و نفرت و خشم می‌دهد، به‌حدی که حالش از هرچه او را یاد جنگ بیندازد بد می‌شود.
فردینان، همراه با یک سرباز فرانسوی دیگر به نام روبنسون، تصمیم می‌گیرند خود را تسلیم آلمانی‌ها کنند چون بودن در اسارت را امن‌تر از آزاد بودن به‌قیمت حضور در میدان جنگ می‌بینند. آن‌ها اما موفق به این کار نمی‌شوند. در ادامۀ کتاب «سفر به انتهای شب» فردینان در جنگ زخمی می‌شود و مدال می‌گیرد. او، در روزهایی که دوران نقاهت خود را در پاریس می‌گذراند، با یک پرستار امریکایی داوطلب آشنا و وارد رابطه می‌شود اما اختلاف آن‌ها دربارۀ جنگ به جدایی‌شان می‌انجامد. پرستار امریکایی جنگ را ستایش می‌کند اما فردینان جنگ را مردود می‌داند و می‌گوید نمی‌خواهد بی‌خود و بی‌جهت خودش را به کشتن بدهد. پرستار هم فردینان را ترسو خطاب می‌کند و از او جدا می‌شود.
فردینان در طول کتاب «سفر به انتهای شب» ما را با خود همراه دربه‌دری‌هایش می‌کند. همراه او، بعد از اینکه از ارتش بیرون می‌آید، به آفریقا سفر می‌کنیم و در آن‌جا در گرداب هذیان‌های جنون‌آمیز فردینان چرخ می‌خوریم، بعد با او به امریکا سفر می‌کنیم. فردینان مدتی هم در امریکا دربه‌در و مشغول ولگردی است و بعد به فرانسه برمی‌گردد که دورۀ پزشکی‌اش را تمام کند.
فردینان دورۀ پزشکی را به اتمام می‌رساند و پزشک حومه و محلات فقیرنشین می‌شود و این تجربه‌ای دیگر از مواجهۀ او با رنج و فلاکت است.
در طول کتاب «سفر به انتهای شب» فردینان چندبار دیگر هم با روبنسون، همان مردی که در جنگ با او آشنا شده بود، مواجه می‌شود و رمان با ماجرایی تراژیک که مربوط به کشمکش میان روبنسون و نامزد اوست به پایان می‌رسد.
سلین در کتاب «سفر به انتهای شب»، با نوشتار هذیانی و خشن و پُرضَربِ خود و طنز سیاهی که خاص آثار اوست، ما را با خود در جهانی تباه و گرفتار فقر و فلاکت و خشونت و پوچی و شیادی و حقه‌بازی می‌گرداند. او در این رمان از خشونت و بیهودگی جنگ، از زندگی‌هایی دوزخی که به کابوس می‌مانند و همچون هذیانِ تب تجربه می‌شوند، از تحقیر و طردشدگی و نومیدی و از انسان‌هایی حاشیه‌ای می‌نویسد که در تاریک‌جاها، در تَهِ شب، به‌سر می‌برند.
در بخشی از کتاب «سفر به انتهای شب» می‌خوانید: «کود کشتزارهای گمنام شدن، این است سرنوشت واقعی سرباز واقعی! آه، دوست من! این دنیا هیچ چیزی نیست جز اقدام عظیمی برای اینکه همه را بی‌سیرت کند! تو جوانی. باید از هرکدام از این لحظات فرزانگی به اندازۀ یک سال استفاده کنی. خوب گوش کن. دوست من، دیگر نگذار اعلام خطر همۀ دورویی‌ها و ریاکاری‌های کشندۀ جامعۀ ما از کنار گوشت بگذرد، مگر اینکه به خوبی اهمیتش را درک کنی. اعلام خطر این است: "همدردی با سرنوشت و وضعیت فقرا!..." با شما هستم، مردم بی‌چیز، پس‌مانده‌های زندگی، ای همیشه‌کتک‌خورده‌ها، غرامت‌دهنده‌ها، عرق‌ریزها، به شما اعلام خطر می‌کنم، وقتی که بزرگان این عالم عاشق چشم و ابروتان شدند، معنی‌اش این است که می‌خواهند گوشت‌تان را در جنگ‌شان کباب کنند. علامتش این است... علامت واضحی است... همیشه با مهر و ملاطفت شروع می‌شود.»

دربارۀ لویی فردینان سلین، نویسندۀ کتاب «سفر به انتهای شب»
لویی فردینان آگوست دتوش (Louis Ferdinand Auguste Destouches)، با نام مستعار لویی فردینان سلین (Louis-Ferdinand Céline)، متولد 1894 و درگذشته به سال 1961، داستان‌نویس و پزشک فرانسوی بود.
رمان‌های سلین معجونِ غریب و نبوغ‌آمیزِ هجو و هزل و طنز و وهم و کابوس و هذیان و جنون و پلشتی و حقه‌بازی و مهر و کین و شیطنت و شفقت و خشم و تحقیرند و نیز نمودی خلاقانه از سبک‌پردازی ادبی و نمایش ماهرانۀ زبان. او در رمان‌هایش، که نمونه‌های مثال‌زدنیِ کمدی سیاه هستند، با درهم ریختن قواعد متعارف دستوری و زبانی که آمیزه‌ای از زبان محاوره و اصطلاحات عامیانه و واژگان و اصطلاحات ابداعی خود او و نیز واژگان کهن و منسوخ فرانسوی است و با احضار تجربه‌های شخصی‌اش به صحنۀ رمان، صریح و بی‌رحمانه، تباهی‌ها و شرارت‌های جهان و آدمی را پیش روی خوانندگانش می‌گذارد و تصویری سیاه و هجوآلود و هولناک از جهان به دست می‌دهد.
سبک نوشتاری سلین بر نویسندگان زیادی تأثیر گذاشت. چارلز بوکوفسکی، هنری میلر، گونتر گراس، ژان پل سارتر، آلبر کامو و کورت ونه‌گات از جمله نویسندگانی هستند که از سلین تأثیر گرفته‌اند. در ایران نیز، جلال آل‌احمد خود را متأثر از سلین می‌دانست و در مصاحبه‌ای گفته بود که در نوشتن کتاب «مدیر مدرسه» تحت‌تأثیر کتاب «سفر به انتهای شب» سلین بوده است.
از آثار لویی فردینان سلین می‌توان به رمان‌های «مرگ قسطی»، «قصر به قصر»، «نمایش افسانه‌ای برای وقتی دیگر» و «دسته‌ی دلقک‌ها» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «سفر به انتهای شب»
کتاب «سفر به انتهای شب» با ترجمه و مقدمۀ فرهاد غبرایی در انتشارات جامی منتشر شده است.
فرهاد غبرایی، متولد 1328 در لنگرود و درگذشته به سال 1373، مترجم ایرانی بود. او برادر مهدی غبرایی، مترجم، و زنده‌یاد هادی غبرایی، ویراستار و مترجم، بود.
فرهاد غبرایی آثار مهم و مطرحی را از ادبیات کلاسیک و مدرن جهان به فارسی ترجمه کرد که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «حریم»، «پاریس، جشن بیکران»، «آسوموار» و «خانواده‌ی پاسکوآل دوآرته» اشاره کرد.
گفتنی است که از کتاب «سفر به انتهای شب» یک ترجمۀ فارسی ناقص هم، «با عنوان سفر به نهایت شب»، به جا مانده است. این ترجمه، کار مشترک احمد شاملو و شهرآشوب امیرشاهی و تنها شامل فصل اول و بخشی از فصل دوم کتاب «سفر به انتهای شب» است.