خلوت پیکاسو

کتاب «خلوت پیکاسو» نوشتۀ آریل دورفمن
زندگی و مرگ خیالیِ پابلو پیکاسو در دوران جنگ جهانی دوم. آریل دورفمن در کتاب «خلوت پیکاسو» پابلو پیکاسو، نقاش بزرگ اسپانیایی، را به صحنۀ نمایش احضار می‌کند تا از تقابل هنر و زندگی در متن بحران‌ها و فجایع انسانی و زیست دشوار و تعهد هنرمند در روزگار سرکوب و اختناق بنویسد.
دورفمن، که استبداد و خفقان سیاسی یکی از مضامین اصلی آثار اوست، در کتاب «خلوت پیکاسو» این مضمون را به متن جنگ جهانی دوم و فرانسۀ تحت اشغال نازی‌ها می‌برد و یکی از بحرانی‌ترین روزگاران تاریخ قرن بیستم را در کارگاه نقاشی پابلو پیکاسو و در خلوت این نقاش به نمایش می‌گذارد.
پیکاسویی که در کتاب «خلوت پیکاسو» با او مواجهیم، در عین قرابت با پیکاسوی واقعی، پیکاسویی است که آریل دورفمن او را خلق کرده و به صحنۀ نمایش آورده است. این پیکاسو گویی قرار است مظهر تقابل هنر و زندگی و طرح پرسشی مهم دربارۀ تعهد هنرمند در متن زمانه‌ای بحرانی و پر از مرگ و فاجعه و خفقان باشد.
در کتاب «خلوت پیکاسو» همچنین به تابلوی معروف «گرنیکا»، که اثری ضد جنگ از پیکاسو است، ارجاع داده شده است.

مروری بر کتاب «خلوت پیکاسو»
پیکاسو در حال کشیدن تابلوی «گرنیکا»؛ کتاب «خلوت پیکاسو» با چنین صحنه‌ای آغاز می‌شود. «گرنیکا» تابلویی است که پیکاسو آن را تحت تأثیر بمباران گرنیکای اسپانیا کشیده است. گرنیکا را بمب‌افکن‌های آلمان نازی در دوران جنگ داخلی اسپانیا بمباران کردند و در پردۀ یکم کتاب «خلوت پیکاسو»، با عنوان «دام افکندن»، می‌بینیم که در همان حین که پیکاسو تحت تأثیر این بمباران فجیع مشغول کشیدن تابلوی «گرنیکا» است و معشوقه‌اش دورا مار، عکاس و نقاش و شاعر فرانسوی، از او عکس می‌گیرد، یک افسر آلمانی به نام آلبرت لوخت نیز کنار میز کوچکی نشسته و صحنه را تماشا می‌کند. این آلبرت لوخت در کتاب «خلوت پیکاسو» قاتل پیکاسو است. البته پابلو پیکاسوی واقعی در سال 1973 در نودسالگی و براثر حملۀ قلبی درگذشت. آریل دورفمن اما در کتاب «خلوت پیکاسو» مرگی متفاوت را برای این نقاش بزرگِ کوبیست رقم زده است. پیکاسوی کتاب «خلوت پیکاسو» در سال 1944، درست قبل از اینکه پاریس به دست نیروهای متفقین بیفتد، توسط یک افسر نازی به قتل می‌رسد و بخشی از این نمایشنامه به روایت سرهنگ لوخت از پیکاسو و قتل او اختصاص دارد.
دورفمن در کتاب «خلوت پیکاسو» از جنگِ فاشیسم و جزم‌اندیشی با هنر سخن می‌گوید و مبارزۀ نازی‌های فاشیست با هنری را که از دید آن‌ها «هنر منحط» قلمداد می‌شد تجسم می‌بخشد.
یکی از پرسش‌های مطرح در کتاب «خلوت پیکاسو» معنای تعهد هنرمند در قبال فجایع انسانی است. این نمایشنامه همچنین تصویری است از دشواری موقعیت هنرمند در نظام‌های استبدادی و فاشیستی و فشاری که در چنین نظام‌هایی بر هنرمند وارد می‌شود و دشواریِ آفرینش هنری در چنین شرایطی.
در کتاب «خلوت پیکاسو» به قتل فدریکو گارسیا لورکا، شاعر بزرگ اسپانیایی، نیز اشاره می‌شود.
در بخشی از کتاب «خلوت پیکاسو» تابلوی «گرنیکا» از زبان دورا مار، که یکی از راویان نمایشنامه است، این‌گونه مجسم و توصیف می‌شود: «خورشید به‌شکل یک حباب لامپ تحلیل رفته، تا یک بند انگشت از سرهامان فرامی‌تابد. اسب از هراس به‌ناگاه در نقطه‌ای هول‌آور و تاب‌سوز گرفتار آمده، ورزای پیروز شاخ‌هایش را برافراشته است، انسان‌ها به تشنج افتاده‌اند، پرنده با صدای گرفته جیغ می‌کشد. جست‌وجوی واژگانی برای توصیف فاجعه‌ی سیاه‌وسفید ما، این زندگی که مثل مهره‌های شطرنج به پیشش می‌بریم، هرگز راه به جایی نمی‌برد. پیکاسو پیام مرگمان را برایمان می‌فرستد: هر آنچه ما دوست می‌داریم رو به مرگ دارد و اکنون درست به همین علت، ضروری است که هر آنچه دوست می‌داریم در چیزی خلاصه شود که زیبایی‌اش فراموش‌نشدنی است.»

دربارۀ آریل دورفمن، نویسندۀ کتاب «خلوت پیکاسو»
ولادیمیرو آریل دورفمن (Vladimiro Ariel Dorfman)، متولد 1942، رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، جُستارنویس، استاد دانشگاه و فعال حقوق بشر آرژانتینی – شیلیایی – امریکایی است.
دورفمن متولد آرژانتین است اما او را بیشتر به‌عنوان نویسنده‌ای شیلیایی می‌شناسند. کودکی او تا دوازده‌سالگی در امریکا گذشت و بعد از آن همراه خانواده‌اش به شیلی رفت.
دورفمن، که در زمان کودتای پینوشه و سقوط دولت سالوادور آلنده مشاور فرهنگی آلنده بود، با وقوع کودتا و برقراری حکومت وحشت در شیلی مجبور به ترک آن‌جا شد. مدتی در فرانسه ماند و بعد به هلند و سپس امریکا رفت. او اکنون مُقیم امریکا و استاد ادبیات دانشگاه دوک در کارولینای شمالی است.
سیاست و حکومت پلیسی و استبدادی یکی از درونمایه‌های آثار آریل دورفمن است. از آثار او می‌توان به «مرگ و دختر»، «اعتماد»، «شکستن طلسم وحشت: محاکمۀ شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه»، «شورش خرگوش‌ها»، «زندگی بَر بال‌های خیال» و «بیوه‌ها» اشاره کرد.
نمایشنامۀ «مرگ و دختر» آریل دورفمن دستمایۀ اقتباس سینمایی نیز قرار گرفته و رومن پولانسکی فیلمی به همین نام براساس آن ساخته است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «خلوت پیکاسو»
کتاب «خلوت پیکاسو» با ترجمۀ امیر یداله‌پور در انتشارات مهرگان خرد منتشر شده است. امیر یداله‌پور، متولد 1367، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «بیست دقیقه در منهتن»، «بورخس و اورانگوتان‌های ابدی»، «لندنی‌های تنها»، «نغمه‌ی شبانه»، «کفش‌های ایتالیایی»، «در قعر لانه‌ی خرگوش» و «درآمدی کوتاه بر آرمان‌شهرگرایی» اشاره کرد.