نظریه ای درباره شغل های مزخرف (ترجمان)

کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» نوشتۀ دیوید گریبر
کدام شغل‌ها مزخرف و به‌دردنخورند و چگونه می‌شود از شرّ چنین شغل‌هایی خلاص شد؟ دیوید گریبر در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» با شوخ‌طبعی و طنزی نقادانه از شغل‌هایی می‌گوید که بود و نبودشان یکی و حتی عدم‌شان به از وجودشان است.
کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف»، با عنوان اصلی Bullshit Jobs: A Theory، نقدی است رادیکال به شغل‌هایی کارمندی که نه‌تنها سود و ثمری ندارند بلکه به‌لحاظ روانی و اجتماعی آسیب‌زا هم هستند و حتی وجودشان از نظر اقتصادی هم توجیهی ندارد اما نظام‌های نولیبرال، به‌دلیلی که گریبر آن را سیاسی می‌داند، از بودن این شغل‌ها دفاع می‌کنند.
کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» درواقع شکل بسط‌و‌گسترش‌یافتۀ جستاری است که گریبر آن را در سال 2013 نوشت و در نشریۀ «استرایک» منتشر کرد. این جستار، بسیار مورد استقبال قرار گرفت و در مدتی کوتاه به زبان‌هایی مختلف ترجمه شد و بعداً کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» از دل آن بیرون آمد.
گریبر در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف»، ضمن نقد شغل‌هایی که در این کتاب از آن‌ها به‌عنوان شغل‌های مزخرف سخن می‌گوید، راهکارهایی هم برای خلاصی از این شغل‌ها و محوشان پیشنهاد می‌کند.
متن اصلی کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» اولین بار در سال 2018 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف»
مشاغلی که دیوید گریبر در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» آن‌ها را به‌عنوان مشاغل مزخرف معرفی می‌کند و به نقد آن‌ها می‌پردازد، مشاغلی کارمندی و پشت‌میزنشینی‌اند که به‌اعتقاد گریبر هیچ سود اقتصادی و اجتماعی‌ای ندارند و اگر یک روز، دیگر اثری ازشان نباشد هیچ‌کس احساس کمبود و نقصان نمی‌کند. این مشاغل، چنانکه در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» توضیح داده شده، نه‌تنها بیهوده‌اند و از نظر اجتماعی و روانی آسیب‌زا هستند، بلکه کمکی به شکوفایی اقتصادی هم نمی‌کنند و حتی خود کسانی هم که در این مشاغل فعالیت می‌کنند، اگر سرِ درد دلشان باز شود و رودربایستی را کنار بگذارند، اقرار می‌کنند که کارشان بیهوده و بی‌ثمر و ملال‌آور است.
گریبر در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» تعریف می‌کند که چطور، بعد از انتشار مقاله‌ای که ایدۀ اولیۀ این کتاب در آن مطرح شده بود، خیلی‌ها که در مشاغلِ به‌قول او «مزخرف» مشغول به کار بودند، زبان به اقرار گشودند و با نقل حس منفی‌ای که نسبت به شغلشان داشتند و اعتراف به بیهودگی آن، درستی نظر او را تأیید کردند.
با این همه، چنانکه در کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» می‌خوانیم، یکی از شروط شغل مزخرف این است که دارندۀ چنین شغلی، در عین اینکه در دل می‌داند شغلش بیهوده است، به اهمیت و ضروری و مفید بودن آن تظاهر کند.
گریبر شغل مزخرف را این‌گونه تعریف می‌کند: «شغل مزخرف نوعی از اشتغالِ پولی است که از بس بیهوده، غیرضروری و آسیب‌زاست که حتی فرد شاغل هم نمی‌تواند وجود آن را توجیه کند، اما یکی از شروط استخدامش این است که خلاف این را تظاهر کند.»
اما چرا، با وجود حتی بی‌اثری این دست مشاغل در شکوفایی اقتصاد سرمایه‌داری، نظام سرمایه‌داری ترجیح می‌دهد که چنین مشاغلی همچنان پابرجا باشند و حتی این مشاغل کارمندی و اداری بی‌ثمر، نسبت به مشاغل مفید، شأن و اعتبار و حرمت و مزایای بیشتری یافته‌اند؟ گریبر پاسخ این پرسش را نه در دلایل اقتصادی بلکه در دلایل سیاسی می‌جوید و معتقد است چنین مشاغلی باعث می‌شود آدم‌ها مشغول باشند و از فرط مشغله و نداشتن فراغت کافی، فرصت نکنند که نظام مسلط را به چالش بکشند و خطری برای آن به وجود آورند.
کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» با دیدی نقادانه به این موضوع می‌پردازد که از چه زمانی اوقات فراغت به امری مذموم تبدیل شد و کارِ زیاد، ولو بیهوده، فضیلت به حساب آمد. در این کتاب، آسیب‌های اجتماعی و روانیِ پُرکاریِ بیهوده و بی‌ثمر مورد بررسی قرار می‌گیرد و همچنین راهکارهایی برای نجات از این آسیب‌ها ارائه می‌شود.
کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف» از پیشگفتار و هفت فصل تشکیل شده است. فصل‌های هفت‌گانۀ این کتاب عبارتند از: «شغل مزخرف چیست؟»، «چه نوع شغل‌های مزخرفی وجود دارد؟»، «چرا کارکنان شغل‌های مزخرف غالباً خود را ناشاد می‌دانند؟»، «داشتن شغل مزخرف چه حس‌وحالی دارد؟»، «چرا شغل‌های مزخرف روزبه‌روز بیشتر می‌شوند؟»، «چرا ما مردم جامعه به رشد اشتغال بیهوده اعتراض نمی‌کنیم؟» و «شغل‌های مزخرف چه اثرات سیاسی‌ای دارند؟ آیا می‌توان فکری به حال این وضعیت کرد؟».

دربارۀ دیوید گریبر، نویسندۀ کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف»
دیوید گریبر (David Graeber)، متولد 1961 و درگذشته به سال 2020، انسان‌شناس چپ‌گرا و فعال آنارشیست امریکایی است. او از سال 1998 تا 2005 استادیار دانشگاه ییل بود اما با تمدید نشدن قراردادش از طرف دانشگاه و پیدا نکردن موقعیت شغلی دیگری در امریکا، به تبعیدی آکادمیک تن داد و به انگلستان رفت و در آنجا از سال 2008 تا 2013 در کالج گلداسمیتز تدریس کرد و بعد از آن، استاد مدرسۀ اقتصاد و علوم سیاسی لندن شد.
گریبر همچنین یک فعال سیاسی بود و در جنبش‌های سیاسی مختلفی حضور فعال داشت. از جمله فعالیت‌های سیاسی او می‌توان به حضورش در جنبش اشغال وال استریت و نقش پررنگش در این جنبش اشاره کرد. او همچنین از حامیان جنبش زیست‌محیطی «شورش علیه انقراض» بود.
دیوید گریبر در سال 2020، در حالی که تعطیلات خود را در ونیز می‌گذراند، به‌طور غیرمنتظره بر اثر التهاب لوزالمعده درگذشت. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «تاریخ پنج‌هزارساله‌ی بدهی» و «طلوع همه‌چیز: تاریخ جدید انسان» اشاره کرد که این دومی، بعد از مرگش منتشر شد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف»
کتاب «نظریه‌ای دربارۀ شغل‌های مزخرف با ترجمۀ علیرضا شفیعی‌نسب در انتشارات ترجمان منتشر شده است. علیرضا شفیعی‌نسب، متولد 1369 در دزفول، مترجم و ویراستار ادبی ایرانی است. شفیعی‌نسب دارای فوق لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران است. او، علاوه بر ترجمۀ کتاب، به‌عنوان مترجم با نشریات مختلفی همکاری کرده است.
از ترجمه‌های علیرضا شفیعی‌نسب می‌توان به کتاب‌های «روزی روزگاری در هالیوود»، «جاذبۀ صفر»، «گلبرگی از دریا» و «چگونه مرور کتاب بنویسیم: مرورنویسی برای مشاورۀ خوانندگان» اشاره کرد.