روحانی و شاه - گزارش یک شاهد عینی از انقلاب ایران

کتاب «روحاني و شاه» نوشت? دزموند هارني
روزنوشت‌هاي يک ناظر غربي از ايرانِ ماه‌هاي منتهي به انقلاب 57. کتاب «روحاني و شاه: گزارش يک شاهد عيني از انقلاب ايران»، با عنوان اصلي The Priest and the King: An Eyewitness Account of the Iranian Revolution، تاريخ‌نگاري انقلاب ايران نيست بلکه نقل زنده و درلحظ? دزموند هارني از ديده‌ها و شنيده‌هايش در بحبوح? وقايع منتهي به انقلاب ايران و برداشت‌ها و دريافت‌ها و احساسات خودش از اين ديده‌ها و شنيده‌هاست.
دزموند هارني که در مقاطعي از دور? حکومت پهلوي دوم، مدتي به‌عنوان ديپلمات و مدتي هم به‌عنوان بانکدار، در ايران حضور داشته است در کتاب «روحاني و شاه» حال‌وهواي ماه‌هاي پاياني ايران عصر پهلوي را منعکس کرده است.
هارني در کتاب «روحاني و شاه» از حال‌وهواي تهران در روزهاي حکومت نظامي، اوضاع شهرها، شايعاتي که دهان‌به‌دهان پيرامون وقايع مي‌گشته‌اند و آن‌چه خود از آن روزهاي پرالهتاب به چشم مي‌ديده است، سخن مي‌گويد و روايتي زنده و بي‌واسطه از آن دوران به دست مي‌دهد.
متن اصلي کتاب «روحاني و شاه» اولين بار در سال 1998 منتشر شده است.

مروري بر کتاب «روحاني و شاه»
يادداشت‌هاي روزان? دزموند هارني دربار? وقايع مربوط به انقلاب ايران، از 18 شهريور 1357، يعني يک روز بعد از کشتار ميدان ژاله (ميدان شهداي کنوني) که در تاريخ انقلاب ايران به «جمع? سياه» معروف است، شروع مي‌شود و تا 11 بهمن همان سال يعني دوازده روز پيش از پيروزي نهايي انقلاب ادامه مي‌يابد.
کتاب «روحاني و شاه» همچنين حاوي پيشگفتار و ديباچه‌اي است که نويسنده در آن‌ها از حال‌وهواي کتاب و آن‌چه در آن به آن پرداخته شده سخن گفته و همچنين ماجراي حضور خودش در ايران و پيشين? اين حضور را شرح داده است.
هارني به ابتداي هر بخش از يادداشت‌هاي خود در کتاب «روحاني و شاه» مقدمه‌اي افزوده است. اين مقدمه‌ها توضيحاتي را دربار? رويدادهايي که در يادداشت‌ها به آن‌ها اشاره شده دربردارند و گزارشي کلي و فشرده از آن رويدادها به دست مي‌دهند تا مخاطب را براي جزئياتي که در يادداشت‌ها با آن‌ها مواجه خواهد شد آماده کنند و زمينه‌اي براي درک بهتر يادداشت‌هاي گردآمده در کتاب «روحاني و شاه» ارائه دهند.
کتاب «روحاني و شاه» همچنين با مؤخره‌اي با عنوان «انقلاب اسلامي و حاصل آن» همراه است که هارني در آن روايت و تحليل خود را از ايران بعد از پيروزي انقلاب و نتايج انقلاب ايران به دست مي‌دهد.
يادداشت‌هاي دزموند هارني در کتاب «روحاني و شاه» با وصف روزي آغاز مي‌شود که او و همسرش، در 18 شهريور 1357، از مرخصي‌اي که در انگلستان گذرانده‌اند به ايران بازمي‌گردند و تهران را در حکومت نظامي مي‌بينند.
کتاب «روحاني و شاه» تصويرگر دوراني حساس و بحراني از تاريخ معاصر ايران است؛ دوراني که به عصري تازه در تاريخ ايران انجاميد. دزموند در کتاب «روحاني و شاه» روايتگر کوچه‌ها و خيابان‌هايي است که حال‌وهوايي انقلابي يافته‌اند. او در اين کتاب احساسات و نظرات مردم عادي را دربار? وقايعي که در آن زمان در ايران، در شرف وقوع بودند ثبت مي‌کند و نيز از نگراني‌هاي خودش، به‌عنوان کسي که منافع خود را در ايران آن روزها در خطر مي‌بيند، سخن مي‌گويد.
کتاب «روحاني و شاه» همچنين تصويرگر آرامش و ثباتي ظاهري اما در باطن، سست و شکننده است؛ آرامش و ثباتي که حکومت شاه آن را در ظاهر به نمايش مي‌گذاشته اما در پشت آن طوفاني سهمگين در جوش‌و‌خروش بوده است.
هارني در يکي از يادداشت‌هاي کتاب «روحاني و شاه»، که آن را در 20 شهريور 1357 نوشته است، از جوّي در ايران آن دوران سخن مي‌گويد که «مخفيانه آگنده از وحشت و اضطراب است» اما «روي آن را لايه‌اي از خوشحالي زورکي گرفته که: "همه چيز به وضع سابق برمي‌گردد" يا اين‌ که "آبها که از آسياب بيفتد اوضاع روبه‌راه مي‌شود".» هارني خود اما معلوم است که، برخلاف خوش‌باوراني که خود را دربار? اوضاع آن روزگار ايران فريب مي‌داده‌اند و تصورشان اين بوده که حکومت شاه دوباره خود را تثبيت خواهد کرد، چنين ديدگاهي نداشته است. او در همان يادداشتي که بخشي از آن نقل شد، از تکان‌دهنده بودن شدت خشم مخالفان حکومت شاه مي‌نويسد و از اين‌که «يقيناً اوضاع ديگر هرگز مانند پيش نخواهد بود.»
کتاب «روحاني و شاه: گزارش يک شاهد عيني از انقلاب ايران» با ترجم? کاوه باسمنجي و کاووس باسمنجي در انتشارات بايگاني منتشر شده است. اين کتاب قبلاً با همين ترجمه در انتشارات کتاب‌سرا منتشر شده بود.

دربار? دزموند هارني، نويسند? کتاب «روحاني و شاه»
دزموند هارني (Desmond Harney)، متولد 1929 و درگذشته به سال 2000، ديپلمات انگليسي در ايران و مدير شعب? بانک مورگان گرنفل در تهران بود.
هارني نخستين بار در ده? 30 خورشيدي، چند سال بعد از کودتاي 28 مرداد 1332، به‌عنوان ديپلمات به ايران آمد. او در آن زمان پايين‌ترين رتب? ديپلماتيک را داشت و دبير سوم بود. وظيف? هارني، در دور? اول فعاليتش در ايران، تحليل و گزارش دربار? احزاب و جنبش‌هاي سياسي، مخصوصاً حزب تود? ايران، بود. اقامت نخست او در ايران چهار سال طول کشيد.
هارني در سال 1350 براي بار دوم، باز به‌عنوان ديپلمات و اين‌بار در مقام دبير اول، به ايران آمد. مأموريتش اين‌بار تنها مطالعه دربار? ايران نبود و بايد دربار? تأثير ايران بر منطقه، از جمله خليج فارس و عراق و پاکستان و روسي? شوروي، هم مطالعه و تحقيق مي‌کرد. در خرداد 1353 خورشيدي کار ديپلماتيک را رها کرد و پنج ماه بعد، به‌عنوان بانکدار و نمايند? بانک بازرگاني مورگان گرنفل، براي سومين بار به ايران آمد و تا زمان انقلاب در ايران ماند و شاهد رويدادهايي شد که نقل‌شان در کتاب «روحاني و شاه» آمده است.